Bezpośredni związek między naruszeniem przepisów bhp a zagrożeniem dla zdrowia

W sprawie, rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 20 stycznia 2015 r., sygn. akt III AUa 743/14 ZUS, powołując się na art. 36 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r., poz. 1242) oraz art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podwyższył płatnikowi składek prowadzącemu firmę budowlaną stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe w okresie od 1 kwietnia 2014 r. do 31 marca 2015 r. o 100%. W uzasadnieniu ZUS wskazał, że podwyższenie płatnikowi stopy procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe nastąpiło na wniosek Państwowej Inspekcji Pracy z uwagi na stwierdzone przypadki naruszenia przepisów BHP, które zagrażały zdrowiu i życiu ludzkiemu.

Płatnik odwołał się do decyzji ZUS, żądając zmiany wydanej decyzji. Wskazał, że z przeprowadzonych kontroli przez PIP nie wynika, aby doszło do rażących naruszeń przepisów BHP, a tylko takie pozwalają na podwyższenie stopy procentowej składki. Podkreślił, że zarzuty kontrolujących dotyczące braku zaświadczeń lekarskich przez zatrudnianych pracowników zostały niezwłocznie uzupełnione. Dodał również, że wbrew twierdzeniom kontrolujących rusztowania były posadowione prawidłowo, a zabezpieczenia w postaci hełmów znajdowały się w dyspozycji pracowników. Podkreślił, że zastosowanie art. 36 ustawy wypadkowej powinno mieć miejsce wyłącznie w sytuacji stwierdzenia rażących uchybień w trakcie dwóch kolejnych, czyli bezpośrednio po sobie następujących kontroli u płatnika składek, tymczasem ostatnia przeprowadzona kontrola poprzedzona była kontrolą w 2012 r.

ZUS podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie, płatnik odwołał się od tej decyzji do sądu okręgowego.

Sąd okręgowy oddalił odwołanie płatnika. W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że podczas kontroli PIP w firmie płatnika pracownicy firmy wykonywali prace na wysokości na rusztowaniu bez odpowiednich zabezpieczeń przed upadkiem z wysokości, a samo rusztowanie nie zostało przekazane do użytkowania po dokonaniu odbioru technicznego. Pracownicy wykonywali również prace na desce usadowionej na wysokości 3-4 metrów bez stosownych zabezpieczeń, nie używali kasków ochronnych. W trakcie kontroli nie okazano też ważnych zaświadczeń lekarskich w zakresie badań okresowych ze stosownymi zapisami dotyczącymi pracy na wysokości. W wystąpieniu pokontrolnym PIP nakazała uzupełnienie badań okresowych w zakresie prac na wysokości, oraz w decyzjach ustnych nakazano wstrzymanie prac na rusztowaniu do czasu doprowadzenia do odpowiedniego stanu technicznego konstrukcji, potwierdzonego protokołem odbioru.

Kolejna kontrola na budowie miała miejsce 13, 20, 21 marca 2014 r. W trakcie kontroli stwierdzono, że pracownicy wykonują prace związane z murowaniem ścian zewnętrznych budynków na wysokości powyżej 2 metrów. Prace wykonywane były na podestach i rusztowaniach bez stosownych zabezpieczeń tj. bez barierek ochronnych, brak było właściwego posadowienia rusztowań oraz dojść do stanowisk. Stwierdzono również, że pracownicy nie posiadają hełmów ochronnych i zaświadczeń lekarskich o braku przeciwwskazań do pracy na odpowiednich stanowiskach. W wystąpieniu pokontrolnym PIP nakazała uzupełnienie brakujących badań oraz w decyzjach ustnych nakazano wstrzymanie prac na rusztowaniach i zaopatrzenie pracowników w środki ochrony indywidualnej. Z protokołami pokontrolnymi płatnik występujący jako pracodawca zaznajomił się i je podpisał, nie wnosił zastrzeżeń do ich treści.

W konsekwencji sąd okręgowy uznał, że w omawianej sprawie nastąpiło spełnienie wszystkich przesłanek niezbędnych do zastosowania art. 36 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków i chorób zawodowych. W ocenie sądu pierwszej instancji, doszło bowiem do rażącego naruszenia przepisów BHP, co stwierdzone zostało podczas dwóch kolejnych kontroli PIP przeprowadzonych w wyżej wskazanych okresach.

Płatnik złożył apelację od powyższego wyroku do Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie oddalił apelację płatnika. W uzasadnieniu wyroku sąd powołał się na art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej, zgodnie z którym inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. Wskazany wyżej przepis nie obliguje inspektora pracy do kwalifikowania w protokole kontroli wagi stwierdzonych naruszeń. W konsekwencji inspektor pracy daje wyraz swojej ocenie o rażącym naruszeniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w wystąpieniu kierowanym do jednostki organizacyjnej ZUS. Wyrażona przez niego ocena nie jest jednak wiążąca dla ZUS.

W omawianej sprawie naruszone zostały przepisy co do konieczności wymaganych zabezpieczeń w postaci odpowiednich poręczy ochronnych na rusztowaniach, desek krawężnikowych, odpowiedniego zakotwiczenia zapewniającego stabilność konstrukcji, jak i te dotyczące odbioru technicznego rusztowań. W ocenie sądu takie naruszenia należy uznać za niezwykle istotne, mogące mieć poważne konsekwencje w zakresie zdrowia a nawet życia pracowników, a tym samym należy je uznać za rażące naruszenia przepisów BHP.

Z protokołami pokontrolnymi wnioskodawca zaznajomił się i je podpisał, nie wnosił zastrzeżeń do ich treści. Potwierdził on stwierdzone uchybienia w zakresie braku stosownych zabezpieczeń podczas przedmiotowych kontroli.

Niewątpliwie wypracowane na tle przepisów kodeksu karnego orzecznictwo sądów karnych może być przydatne dla prawidłowej wykładni pojęcia „bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia pracowników”. Bezpośredniość związku zachodzącego pomiędzy naruszeniem przepisów bhp a zagrożeniem dla zdrowia i życia występuje wtedy, gdy naruszenie tych przepisów jest tego rodzaju, że skutek w postaci zagrożenia życia lub zdrowia jest wynikiem samego naruszenia przepisów bhp, bez konieczności wystąpienia dodatkowej przyczyny.

Niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie, tzn. nieuniknione lub co najmniej wysoce prawdopodobne, zagrożenie dla życia musi być „konkretne i realne”. W ocenie sądu wskazane wyżej naruszenia w szczególności:

• brak odpowiednich poręczy ochronnych na rusztowaniach przy pracy na wysokości, (brak właściwego zabezpieczenia),
• brak desek krawężnikowych przy pracy na wysokości odpowiedniego zakotwiczenia zapewniającego stabilność konstrukcji, co stwarza niebezpieczeństwo upadku z wysokości,
• brak odbioru technicznego rusztowania, czy
• brak sprzętu ochrony osobistej przy pracy na wysokości,

cechuje właśnie taki charakter. Naruszenia te stwarzają bowiem bezpośrednie, konkretne i realne (rażące) zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników.