Zasady ponoszenia przez pracodawcę odpowiedzialności za stan bhp

W sprawie rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 27 listopada 2014 r., sygn. akt III APa 20/14 powód domagał się od pozwanego, prowadzącego  firmę ślusarsko-tokarską zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku wypadku z 20 października 2011 roku, przyznania mu renty wyrównawczej 1000 zł netto miesięcznie, na czas od dnia wypadku przez okres niezdolności do pracy.

Powód był zatrudniony w pozwanej firmie na stanowisku ślusarza od 18 października 2011 roku do 17 listopada 2011 roku na podstawie umowy o pracę na okres próbny. W dniu rozpoczęcia pracy został przeszkolony z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także zapoznany z zagrożeniami i ryzykiem zawodowym związanym z czynnościami wykonywanymi na stanowisku ślusarza. Ogólny instruktaż bezpieczeństwa i higieny pracy poprowadził specjalista BHP.

20 października 2011 powód otrzymał od pracodawcy zadanie  naprawy maszyny w postaci kopaczki do cebul. Miał wymienić łożysko maszyny i w tym celu najpierw zbić stare łożysko. Powód podczas wykonywania tej pracy nie miał założonych okularów ochronnych. W czasie pracy przy montażu łożyska nastąpił odprysk i kawałek metalu utkwił w oku powoda. W momencie zdarzenia w hali nie przebywały żadne osoby poza powodem.

W szpitalu rozpoznano u powoda ranę drążącą z ciałem obcym wewnątrzgałkowym oka prawego oraz zaćmę pourazową oka prawego. Zastosowano leczenie operacyjne. Wypisano go w stanie ogólnym i miejscowym dobrym i zalecono kontrolę okulistyczną, oszczędzający tryb życia oraz leczenie farmakologiczne.

Pozwany przeprowadził postępowanie powypadkowe. W protokole nie stwierdzono, że wyłączną przyczyną wypadku było naruszenie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa. Nie stwierdzono też nieprzestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy. Powód podpisał protokół 5 listopada 2011 roku i nie zgłosił do niego uwag i zastrzeżeń.

W postępowaniu przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, orzecznik ZUS stwierdził u powoda 25% stały uszczerbek na zdrowiu powstały w wyniku obrażeń doznanych w wypadku z 20 października 2011 roku, a decyzją z 17 lutego 2013 roku przyznano powodowi jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w wysokości 17 000 złotych. Ponadto decyzją z 2 maja 2012 roku ZUS przyznał powodowi rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem do 31 marca 2013 roku, której wypłatę przedłużył do 31 marca 2017 roku z uwagi na dalszą częściową niezdolność powoda do pracy.

W zakładzie pracy pozwanego, zarówno w dużej, jak i małej hali, przy stanowiskach pracy znajdują się tablice informacyjne o obowiązku nakładania okularów ochronnych. Na terenie małej hali znajduje się też tablica ze zbiorczymi instrukcjami do obsługi poszczególnych urządzeń. Ponadto przy niektórych maszynach zamieszczone są tablice ze szczegółową instrukcją ich obsługi zgodnej z zasadami BHP. W dużej hali, w której pracował powód w dniu wypadku, mieści się regał z okularami ochronnymi, ponadto w kilku miejscach zawieszone są maski ochronne osłaniające całą twarz.

Sąd okręgowy oddalił żądanie powoda zasądzenia na jego rzecz zadośćuczynienia i renty. W ocenie sądu okręgowego nie naruszył przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.  Powód został odpowiednio przeszkolony i miał dostęp do odpowiednich ośrodków ochrony - okularów oraz masek, z których nie skorzystał.

Powód złożył apelację od wyroku sądu okręgowego do Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. W apelacji wskazał, że pozwany nie przestrzegał zasad i przepisów bhp, czym naruszał przepisy prawa pracy. Powód przystąpił do pracy u pozwanego bez przeszkolenia bhp i bez przyuczenia do wykonywania czynności na swoim stanowisku pracy, a także nie otrzymał odzieży ochronnej, rękawic i okularów.

Sąd apelacyjny uchylił wyrok sądu okręgowego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania. Sąd apelacyjny nakazał sądowi okręgowemu dopuszczenie dowodu z opinii biegłych z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz z zakresu obsługi maszyn, dla ustalenia tego, czy sposób pozwany nakazał powodowi wykonanie zadania był nieprawidłowy, przede wszystkim, czy zwiększał ryzyko powstania odprysku metalu. Sąd apelacyjny zwrócił uwagę na to, że chodziło o czynność zdjęcia starych łożysk.

Biegły z zakresu bhp powinien wypowiedzieć się również co do prawdopodobieństwa, wskazywanego przez powoda w apelacji, pokruszenia okularów ochronnych przez odprysk metalu, w sytuacji, gdyby czynność wykonywana była w okularach przez powoda.

W ocenie sądu apelacyjnego koniecznym jest także ustalenie, czy okulary ochronne powinny być przydzielone każdemu z pracowników jako środki ochrony indywidualnej, czy też wystarczającym był fakt udostępniania ich dla pracowników w każdym z pomieszczeń przedsiębiorstwa, jak zostało to ustalone.

Sąd powołał się na art. 207 § 1 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Sąd podkreślił, że odpowiedzialność pracodawcy określona w art. 207 § 1 Kodeksu pracy jest odpowiedzialnością uprzednią, bezwarunkową, niepodzielną i bezwzględną. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bhp. Należy to rozumieć w ten sposób, że odpowiedzialność pracodawcy w sferze bhp jest uprzednia wobec zobowiązań pracowników w tej dziedzinie. Zanim bowiem pracodawca będzie mógł egzekwować od pracowników powinności przewidziane w art. 211 Kodeksu pracy określającym podstawowe obowiązki pracowników w sferze bhp, w pierwszej kolejności sam jest zobligowany zapewnić im bezpieczne środowisko pracy oraz bezpieczeństwo zindywidualizowane (przede wszystkim poprzez profilaktyczne badania wstępne i szkolenie bhp).