Co zrobić z pracownikiem który zgłasza niedyspozycję z uwagi na stan psychofizyczny

Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Taki pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Jednak czy jeżeli zostanie oddelegowany do innej pracy to wtedy zachowuje wynagrodzenie takie samo jak na jego normalnie zajmowanym stanowisku pracy (wymagającym szczególnej sprawności psychofizycznej)? Co w sytuacji, gdy pracodawca nie ma innej pracy dla tego pracownika? Czy może on pozostać w miejscu pracy nic nie robiąc bez prawa do wynagrodzenia? Czy powinien wziąć urlop wypoczynkowy czy też może bezpłatny?

Odpowiadając na postawione pytania odnośnie oddelegowania pracownika do innej pracy i prawa do zachowania wynagrodzenia trzeba już na wstępie zaznaczyć, że w czasie powstrzymania się od wykonywania pracy z powodu zagrożenia wewnętrznego jakim jest niedyspozycja psychofizyczna pracownika tj. stanu przewidzianego w art. 210 § 4 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy  (dalej: k.p.) pracodawca nie może polecić pracownikowi wykonywania innej pracy. Powierzenie pracy pracownikowi wymaga bowiem zgodności z kwalifikacjami pracownika, rozumianymi jako kwalifikacje zdrowotne do wykonywania pracy. Od decyzji pracodawcy zależy więc, czy odeśle pracownika do domu czy też poleci mu przebywanie w tym czasie w miejscu pracy bez możliwości wykonywania czynności zawodowych.

Zgodnie z art. 210 § 4 k.p. pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.  

Jest to druga postać powstrzymania się pracownika od wykonywania pracy uwarunkowana wystąpieniem zagrożenia wewnętrznego tj. niedyspozycją psychofizyczną pracownika. Obejmuje ona pracowników, którzy wykonują prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej wymienione w katalogu zamkniętym w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz.U. nr 62, poz. 287 ze zm.)

Skorzystanie z prawa powstrzymania się od wykonywania pracy  jest uzależnione od łącznego spełnienia poniższych trzech przesłanek:

1. pracownik musi stwierdzić sam własną niedyspozycję psychofizyczną,
2. niedyspozycja ta wg jego oceny nie stwarza bezpiecznego wykonywania pracy,
3. pracownik musi zawiadomić zanim powstrzyma się od pracy przełożonego o podjętej decyzji.

W odróżnieniu od powstrzymania się od pracy ze względu na zagrożenie zewnętrzne, zawiadomienie przełożonego jest warunkiem legalności skorzystania z tego prawa. Pod warunkiem oczywiście, że pracownik był w stanie zawiadomić o tym pracodawcę tzn. w jego stanie zdrowia nie zaszły takie zmiany które by mu to uniemożliwiły.

Wskazane wyżej przesłanki warunkujące powstrzymanie się od pracy ze względu na stan psychofizyczny świadczą o tym, że jest to uprawnienie służące nie tylko ochronie zdrowia pracownika, ale głównie ochronie innych pracowników. Może być ono traktowane w kategoriach obowiązku pracowniczego wynikającego z art. 211 pkt 7 k.p. oraz 100 § 2 pkt 4 k.p.

Należy nadmienić, że pracownikom w razie niedyspozycji psychofizycznej ustawodawca nie zagwarantował wynagrodzenia za czas powstrzymania się od pracy. Pracownikom tym nie będzie nawet przysługiwało prawo do wynagrodzenia postojowego na podstawie art. 81 k.p. Wskazuje na to niedyspozycja psychofizyczna przewidziana w art. 210 § 4 k.p., która uniemożliwia gotowość pracownika do wykonywania pracy.

Należy wiedzieć, że w czasie powstrzymania się od pracy z powodu zagrożenia wewnętrznego jakim jest niedyspozycja psychofizyczna pracownika tj. stanu przewidzianego w art. 210 § 4 k.p. pracodawca nie może polecić pracownikowi wykonywania innej pracy, bowiem jej powierzenie wymaga zgodności z kwalifikacjami pracownika jako kwalifikacje zdrowotne do wykonywania pracy.

W przypadku powtarzalności występowania niekorzystnego stanu pracownika pracodawca może skierować pracownika na badania profilaktyczne. Stosownie do art. 229  k.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską.  

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2002 r. (sygn. akt  I PK 44/02, OSNP 2004/12/209) orzeczenie lekarskie wydane w ramach badań profilaktycznych traci ważność w razie wystąpienia sytuacji, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika. W przypadku, gdy pracownik zgłasza niewłaściwy stan psychofizyczny któryś raz z kolei należy skierować go na  takie badania.

Pod kątem oceny gwarancji prawa pracownika powstrzymania się od pracy w pierwszej mierze należy stwierdzić brak zagwarantowania prawa do wynagrodzenia za czas powstrzymania się od pracy. Pracownikowi powstrzymującemu się od pracy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia postojowego. Pracownik powstrzymujący się do pracy nie korzysta także z ochrony przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy, bowiem  art. 210  § 2¹ k.p. w brzmieniu: „pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych, dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach o których mowa w § 1 i 2”  nie znajduje tu zastosowania. Czas powstrzymania się od pracy ze względu na stan psychofizyczny pracownika pracodawca powinien traktować jako usprawiedliwiony, nieodpłatny brak świadczenia pracy.

Piśmiennictwo

• Baran K. red. i inni „Kodeks Pracy. Komentarz.” Wydawnictwo Wolters Kluwer Warszawa 2016.