Manipulacja – jak ją zdemaskować w firmie i pomóc osobom manipulowanym

- „Wartością dodaną” mobbingu jest manipulacja. Jak radzić sobie z tym problemem?

Podstawowym elementem działań osoby dopuszczającej się mobbingu jest manipulowanie faktami na swoją korzyść, a niekorzyść ofiary. Istotnie – wszędzie tam, gdzie jest mobbing, mamy do czynienia z manipulacją. Inspekcja Pracy nie orzeka mobbingu, gdyż nie została do tego wyposażona w odpowiednie instrumenty prawne. W przypadku każdej manipulacji podstawowym elementem próby radzenia sobie jest demaskowanie tej sytuacji i nagłaśnianie zdarzeń, które mają miejsce. Jednak o tym, na ile działanie przyniesie skutek – decyduje wrażliwość i empatia osób, które są świadkami mobbingu, ich gotowość do udzielenia nam pomocy, jak również osoba samego krzywdziciela – czy zdecyduje się wycofać negatywne działania, czy nie.

-Skąd bierze się manipulacja?

Na pytanie dlaczego ludzie manipulują są dwie bardzo proste odpowiedzi: po pierwsze – ponieważ mogą; a po drugie – chcą. Manipulacja jest formą wywierania wpływu na pojedynczego człowieka lub na całą grupę w taki sposób, by działał on w niezgodzie z własnym interesem, natomiast dla korzyści osoby, która dokonuje manipulacji. Jest to negatywne wywieranie wpływu, które prowadzi do niekorzystnych konsekwencji dla osób, które są poddawane manipulacji. Jest to jednocześnie forma wywierania wpływu, która jest zaplanowana, świadoma oraz zawoalowana. By z niej korzystać niezbędny jest spryt, inteligencja oraz dobra znajomość osoby manipulowanej. To wszystko stawia na przegranej pozycji osobę, która jest manipulacji poddawana, a z kolei w uprzywilejowanej roli – osobę korzystającą z manipulacji. Dlatego ci, którzy mogą, z manipulacji korzystają – trudno ją zauważyć, trudno jej się przeciwstawić – przynosi ona korzyści i cele małym nakładem środków.

Manipulacja przynosi korzyści i jest stosowana w celu osiągnięcia konkretnych rezultatów, więc ci, którzy dostrzegają w niej szanse sukcesu, awansu, będą z niej korzystać. Oczywiście w kwestii indywidualnej pozostaje ocena moralna tych działań – nie każdy się na nie zdobędzie. Na szczęście jest jeszcze spore grono ludzi, którzy stronią od takich zachowań.

- Dlaczego tak trudno stwierdzić, że mamy do czynienia z manipulacją?

Manipulacja jest działaniem nie wprost, działaniem zawoalowanym. Nikt nas nie uprzedzi mówiąc: „Chwalę Twoje osiągnięcia, by podnosić Twoje poczucie własnej wartości, byś wykonywał za mnie trudne zadania. Tak naprawdę to nie doceniam tego co robisz, interesuje mnie tylko to co ja z tego będę miał.” Osoby manipulujące nie przyznają się do negatywnego wpływu jaki wywierają, prowadzą z nami swojego rodzaju grę – natomiast tylko oni wiedzą, że jest to gra. Ofiarom manipulacji wydaje się, że to jak są traktowane, co się im mówi, jest rzeczywistością. Nie przypuszczają, że jest za tym „drugie dno”. Bardzo istotnym elementem utrudniającym działanie manipulacji jest również życzliwość i serdeczność osoby manipulatora. Próbuje on pokazać się od jak najlepszej strony, jest dla nas miły, komplementuje i chwali. Ewentualne konsekwencje, które ponosimy, na początku nawet nie są przez nas zauważane, a jak już zostaną – przez długi czas mogą nie być wiązane z osobą manipulatora.

Dodatkowo często sytuacje manipulacji nie są czarno-białe. Osoba, która je stosuje nie jest antypatycznym draniem, a miłym kolegą, który kilkakrotnie nam pomógł, więc czemu teraz miałby chcieć nam zaszkodzić. I jeszcze jednym czynnikiem utrudniającym zauważenie manipulacji jest fakt, że nie przewidujemy sytuacji, gdy ktoś będzie chciał nami manipulować. Manipulacja raczej dotyka ludzi prostolinijnych, grających fair, takich, którzy nie zakładają tego co najgorsze.

- Co może zrobić pracownik, który podejrzewa, że w jego przypadku ma do czynienia z manipulacją?

Wszelkie działania manipulacyjne najlepiej próbować demaskować; nagłaśniać wprost to, co osoba robi. Manipulacja ma szansę działać tylko i wyłącznie dlatego, że osoba się jej nie spodziewa, nie dostrzega, że jest poddawana manipulacji. Jeżeli zaczynamy cokolwiek podejrzewać, to najlepiej powiedzieć o tym głośno, ujawnić ciąg zdarzeń, który dla nas jest świadectwem doświadczanej manipulacji. Nawet jak osoba nie przyzna się do takiego działania, to kolejne dni pokażą, czy jej zachowanie się zmieniło czy nie.

Poza tym – najważniejsze jest to, by ktoś przestał nami manipulować – jeżeli więc nasza interwencja doprowadzi do zdemaskowania manipulatora – mamy sukces. Musimy jednak pamiętać, że nigdy nie będzie wiadomo co przyniesie takie czy inne nasze zachowanie. Zależy to także od ludzi, do których się zwracamy, od wsparcia od ludzi wokół nas. Nie ma czarno-białych recept na zachowania zawsze przynoszące efekt, jednak demaskowanie jest elementarnym działaniem, bez podjęcia którego trudno będzie zrobić jakiś krok do przodu w rozwiązywaniu kwestii manipulacji. A wszystko dlatego, że są to działania nie wprost, ukryte, pod pretekstem życzliwości, serdeczności, własnej niekompetencji, złego samopoczucia itp.

- Jak kierownictwo firmy może przeciwdziałać manipulacji, jak chronić najsłabszych (bo zapewne takich pracowników, o niskich kwalifikacjach i zaniżonym poczuciu własnej wartości dotyczyć może manipulacja)?

Myślę, że przeciwdziałanie manipulacji, jak wszystkim podobnym jej patologiom w miejscu pracy, wymaga dużej uwagi ze strony osób przełożonych na swoich podwładnych, na atmosferę pracy, na relacje między pracownicze. Niezbędna jest otwartość na problemy pracowników, ich spostrzeżenia dotyczące sytuacji, w której się znajdują oraz chęć rozwiązywania sytuacji trudnych i konfliktowych.

Tu, ponownie, nie ma prostych i czarno-białych recept – jednak, jeżeli zaczniemy interesować się sprawami pracowników i angażować się w nie to łatwiej będzie podejmować konkretne działania zmierzające do rozwiązywania sytuacji trudnych.

- Gdzie osoba, która podejrzewa manipulację, może szukać pomocy?

Zależy co pracownik chce uzyskać. Jeżeli szuka wsparcia w danej sytuacji, nauki obrony to warto skorzystać z konsultacji psychologicznych. Mogą one pomóc rozeznać się w sytuacji, w jakiej się znajduje dana osoba – zobaczyć tę sytuację z innej perspektywy; wygenerować różne pomysły do działania.

Jeżeli chce zadośćuczynienia za sytuację, która ma miejsce – warto skonsultować się z prawnikiem, by zorientować się czego mógłby dotyczyć pozew, czy i co faktycznie można z tego tytułu osiągnąć. Jeżeli wydaje się nam, że to, czego doświadczamy, jest elementem mobbingu, to warto nawiązać kontakt z którymś ze stowarzyszeń antymobbingowych. W stowarzyszeniach są prawnicy i psychologowie, którzy pomagają nie tylko rozeznać się w sytuacji, ale oferują konkretne wsparcie i służą radą, co w konkretnej sytuacji można zrobić.

Rozmawiała: