Bezpieczeństwo pracy z użyciem pilarek tarczowych

Jerzy Wroński
21.10.2016AKTUALNE

Bezpieczeństwo pracy z użyciem pilarek tarczowych

Podczas pracy przy obróbce drewna bardzo często dochodzi do wypadków przy pracy. Dlatego tak ważne jest szczegółowe omówienie wymogów bezpieczeństwa pracy dotyczących obrabiarek do drewna. Mając to na uwadze prezentujemy materiał, w który przypomni o zasadach bhp przy obsłudze pilarek tarczowych. Informacje zawarte w tym artykule możesz wykorzystać podczas szkolenia bhp.

Korzyści 

Z tego tekstu dowiesz się:

  • Jak prawidłowo powinien być umocowany klin rozszczepiający?
  • Jakie wymagania powinny spełniać osłony pilarek tarczowych?
  • Jak prawidłowo ustawić prowadnice?

Najpoważniejsze wypadki przy obsłudze pilarek tarczowych to głównie uderzenia odrzuconym przez piłę materiałem, lub uszkodzenia ciała zębami piły.

W pierwszym przypadku dzieje się tak gdyż przy przerzynaniu na pilarce tarczowej obie powierzchnie rzazu – wskutek naprężeń w drewnie – mają tendencję zbliżania się do siebie. Przy takim zbliżeniu tylne zęby tarczy piły mogą odrzucić przerzynany materiał w stronę pilarza z taką siłą, że uderzenie może wywołać ciężkie uszkodzenie ciała, a nawet śmierć.

Aby zapobiec takiej sytuacji (odrzutu materiału) stosuje się przy piłach klin rozszczepiający. Klin rozszczepiający to rodzaj zabezpieczenia przed zaciśnięciem (zakleszczeniem) przerzynanego drewna na tylnej części tarczy piły i przed związanym z tym niebezpieczeństwem wstecznego odrzutu drewna.

Skoro wiemy już do czego służy klin to zastanówmy się, jak powinien wyglądać?

Klin rozszczepiający powinien być wykonany z blachy stalowej o odpowiedniej wytrzymałości na rozciąganie i mieć grubość mieszczącą się między grubością tarczy a szerokością rzazu. Krawędź wejściowa klina rozszczepiającego powinna mieć ścięcia ułatwiające wejście materiału, zaś w części roboczej klin powinien mieć stałą grubość z tolerancją ± 0,05 mm. Klin rozszczepiający powinien mieć możliwość ustawienia wierzchołka na wysokości równej najwyższemu punktowi tarczy piłowej lub do 2 mm poniżej tego punktu.

Uwaga!

Regulacja i  sposób zamocowania klina rozszczepiającego powinny umożliwić umiejscowienie go względem piły w odległości mieszczącej się w granicach od 3 mm do 8 mm, mierząc promieniowo w kierunku środka wrzeciona. Przedni i tylny zarys klina rozszczepiającego powinien być krzywą ciągłą, bez żadnych wycięć osłabiających.

Zastanówmy się również, jak prawidłowo umocować klin?

Przede wszystkim mocowanie klina rozszczepiającego powinno zapewnić wzajemne przesunięcie jego płaszczyzny bocznej względem płaszczyzny mocującej piłę w kołnierzu oporowym, wynoszące nie więcej niż 0,2 mm. Położenie klina w stosunku do kołnierza oporowego powinno być stałe przy podnoszeniu i opuszczaniu piły oraz przy jej przechyle. Układ mocowania klina rozszczepiającego powinien zapewnić stabilność jego położenia w stosunku do piły i zabezpieczyć go przed niezamierzonym przesunięciem.

Proszę zwrócić uwagę, że w pilarkach tarczowych z wychylnym stołem lub wrzecionem piły klin powinien być tak skonstruowany i zamocowany, aby zajmował stałe położenie w płaszczyźnie pracy piły przy zmiennych położeniach stołu lub wrzeciona.

Ważne

Każda pilarka z posuwem ręcznym, na której piłuje się drewno wzdłuż włókien lub piłuje się płyty, powinna być wyposażona w kliny rozszczepiające rzaz, odpowiednie do rodzaju pił zastosowanych w pilarce.

Innymi równie ważnymi środkami ochronnymi podczas pracy przy pilarkach tarczowych są zapadki i osłona ochronna

Pilarki tarczowe wzdłużne, jedno- i wielopiłowe oraz górnowrzecionowe z posuwem zmechanizowanym powinny być wyposażone na całej szerokości w:

  • dwa rzędy zapadek przeciwodrzutowych,
  • osłonę ochronną służącą do wychwytywania drobnych odpadów powstających w toku procesu produkcyjnego, zainstalowaną przed zapadkami przeciwodrzutowymi.

Proszę zwrócić uwagę, że przeciwodrzutniki zabezpieczające przed odrzutem materiału, aby działać skutecznie w całej strefie piłowania, muszą mieć ostre wierzchołki i muszą być wykonane z materiału o odpowiedniej twardości. Ponadto powinny powracać automatycznie do pozycji spoczynkowej, kiedy nie mają kontaktu z obrabianym przedmiotem. Muszą mieć również jednakową długość.

Aby zapobiegać drugiemu również często występującemu wypadkowi przy pracy – uszkodzeniu ciała zębami piły konieczne jest stosowanie osłony pilarki tarczowej

Zatem w celu zapewnienia bezpieczeństwa bardzo ważne jest, aby zarówno dolna część piły tarczowej (pod stołem obrabiarki), jak i górna były wyposażone w osłony zabezpieczające przed możliwością zetknięcia ręki pracownika z zębami tarczy.

Skoro wiemy, że osłony są tak ważne to zwróćmy uwagę, jakie wymagania powinny spełniać?

Górna osłona piły powinna być wykonana z blachy stalowej o grubości co najmniej 1,5 mm i mieć wytrzymałość na rozciąganie co najmniej 350 N/mm2 (może być również wykonana z innego materiału o zbliżonych parametrach wytrzymałościowych). Boczne części osłony, w przypadku wykonania ich z blachy perforowanej, nie mogą mieć otworów większych niż 8 mm.

Osłona dolna piły znajdująca się poniżej stołu powinna być wykonana z materiałów przewidzianych na osłony górnej lub żeliwa o wytrzymałości na rozciąganie 200 N/mm2 i minimalnej grubości 5 mm.

Osłony nastawialne pił tarczowych powinny:

  • umożliwiać swobodne ustawienie w wymaganym górnym i dolnym położeniu,
  • maksymalnie osłaniać wysuniętą piłę główną z piłą podcinającą (jeżeli występuje),
  • zajmować położenie równoległe do stołu (1 mm/10 cm długości) i płaszczyzny piły,
  • mieć na bocznych powierzchniach żebro wykonane z materiału nieiskrzącego, o minimalnej grubości 3 mm, w przypadku osłon nieprzezroczystych powinna być wskazana linia cięcia.

Proszę zwrócić uwagę, że osłona piły powinna być mocowana poza klinem rozszczepiającym i osłaniać piłę ponad stołem w strefie między klinem rozszczepiającym a piłowanym materiałem.

Uwaga!

Niedopuszczalne jest hamowanie obrotów tarczy piły pilarek tarczowych przez boczne dociskanie jej kawałkiem drewna lub innym materiałem.

Dodatkowym warunkiem jest integralność zamocowanej osłony z maszyną. Ponadto zamocowanie osłony powinno umożliwić nastawienie maszyny na grubość obrabianego materiału w ten sposób, aby dolny brzeg osłony tworzył z powierzchnią kąt od 2° do 4° skierowany wierzchołkiem przeciwnie do kierunku posuwu. Osłona w dolnym położeniu powinna opierać się na powierzchni stołu, a w górnym – wystawać 5 mm poza najwyżej położone zęby piły i być łatwo regulowana. Osłona górna powinna mieć króciec przyłączeniowy do odciągu trocin.

Prowadnice i przesuwadła to również bardzo ważny element bezpieczeństwa podczas pracy pilarką tarczową

Bezpieczna praca na pilarce tarczowej zależna jest w dużym stopniu od właściwego kształtu i ustawienia prowadnicy. Proszę zwrócić uwagę, ze zasadą jest, iż prowadnica nie powinna być wysunięta dalej niż do miejsca, do którego dochodzi czoło przerzynanego materiału w chwili, gdy rzaz w materiale osiągnie swoją największą wysokość. Wysunięcie prowadnicy poza wskazaną granicę jest zbędne, ponieważ do osiągnięcia prostolijności przerzynania nie jest potrzebne przyleganie przerżniętej już części materiału do prowadnicy – z punktu widzenia bezpieczeństwa przyleganie takie jest groźne w skutkach.

Ważne

Przy krętosłoistym, twardym, mokrym drewnie przerżnięte końce rozwierają się na boki. Jeśli rozwierająca się część napotyka opór za daleko wysuniętej prowadnicy, może nastąpić skrzywienie przerzynania, które doprowadza do niebezpiecznego odrzutu drewna w tył.

Podczas przerzynania na pile tarczowej, gdy trzeba przesunąć materiał poza tnące zęby tarczy, istnieje niebezpieczeństwo zetknięcia ręki robotnika z zębami tarczy. Zapobiec temu można przez zastosowanie przesuwadła.

Przesuwadło o drzewcu dostosowanym pod względem kształtu i wielkości do rodzaju wykonywanych robót jest konieczną osłoną ręki robotnika, zabezpieczającą przed zetknięciem jej z zębami tarczy (podczas przesuwania materiału). Stanowi także ważny przyrząd pomocniczy, ułatwiający i przyspieszający pracę.

Przesuwadło powinno odpowiadać następującym warunkom:

  • składać się z rękojeści i drzewca,
  • drzewce powinny przylegać całą swą dolną płaszczyzną do płaszczyzny stołu,
  • płaszczyzna boczna drzewca powinna przylegać ściśle do płaszczyzny prowadnicy,
  • od strony osadzenia rękojeści drzewce przesuwadła powinny być ścięte pod kątem prostym względem boków podłużnych (jedna z płaszczyzn bocznych powinna przylegać do prowadnicy, a przy drugiej być przymocowana rękojeść),
  • grubość drzewca nie powinna być grubsza od grubości przerzynanego materiału.

Jeszcze kilka słów o samej tarczy piły i jej umocowaniu, co również ma duże znaczenie dla bezpieczeństwa pracy.

Tarcza piły powinna mieć zęby:

  • naostrzone,
  • rozwarte,
  • wierzchołkach na jednakowej wysokości.
Ważne

Nie wolno używać tarczy piłowej pękniętej lub z nawierconymi otworkami w miejscach pęknięć i o wyłamanych bądź brakujących zębach.

Do cięcia podłużnego należy używać pił o uzębieniu trójkątnym – leżącym. Przed osadzeniem tarczy należy płaszczyzny styku zarówno pierścieni, jak i samej tarczy starannie oczyścić, gdyż przylegające części stałe (np. trociny) nie pozwalają na równomierne zaciśnięcie tarczy. Tarcza powinna być zamocowana centrycznie, aby uniknąć jej tzw. rzucania (bicia).

Jeżeli będziemy mieć na uwadze powyższe wskazówki dotyczące bezpieczeństwa pracy przy pilarce tarczowej z cała pewnością obniżmy ryzyko wypadków przy pracy. Oczywiście nie wyeliminuje to czynnika ludzkiego. Niemniej jednak przekazanie tych informacji pracownikom podczas szkolenia bhp z całą pewnością wpłynie na poprawę bezpieczeństwa pracy.    

Autor: 

Jerzy Wroński
specjalista i rzeczoznawca ds. bhp,
były zastępca Głównego Inspektora Pracy
Państwowej Inspekcji Pracy

Autor
Specjalista i rzeczoznawca ds. bhp, emerytowany zastępca Głównego Inspektora Pracy