Czy brak decyzji o chorobie zawodowej zwalnia ZUS z orzekania o rencie?

W sprawie, rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 10 października 2013 r., sygn. akt III AUa 709/13 ubezpieczony pracował jako nauczyciel w szkole zawodowej na stanowisku kombajnisty w latach 1987 – 1997. Nauka odbywała się od maja do czerwca każdego roku, około cztery godziny dziennie, a w soboty do dziesięciu godzin dziennie. Kombajn nie był wyposażony w kabinę, ubezpieczony nie był zaopatrzony w nauszniki ochronne. Poziom hałasu przy pracy w polu wynosił około 180 decybeli, zaś przy nauce jazdy, z uwagi na mniejsze obroty silnika natężenie hałasu było mniejsze.

Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny nie stwierdził u ubezpieczonego choroby zawodowej – obustronnego trwałego odbiorczego ubytku słuchu. Ubezpieczony złożył wniosek do ZUS o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Zakład odmówił przyznania świadczenia. Sąd okręgowy, do którego odwołał się ubezpieczony oddalił to odwołanie.

Sąd okręgowy podkreślił, że brak pozytywnej decyzji inspektora sanitarnego nie pozbawia ubezpieczonego możliwości domagania się ustalenia prawa do tego świadczenia. Przedstawione w sprawie przez ubezpieczonego dowody i zgromadzone w toku postępowania, w tym opinie biegłych, nie pozwalają jednak na stwierdzenie bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że schorzenie narządu słuchu wnioskodawcy zostało spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub w związku ze sposobem wykonywania pracy. Biegli nie stwierdzili, że występujące u ubezpieczonego schorzenie ma związek z warunkami pracy.

Ubezpieczony złożył apelację od wyroku sądu okręgowego do sądu apelacyjnego. Stwierdził w niej, że w lutym 2010 r. po badaniu słuchu wykonanym w instytucie medycyny pracy ustalono wielkość średniego uszkodzenia słuchu (wyliczoną jako średnią arytmetyczną pomiarów dla częstotliwości l, 2 oraz 3 kHz). Dla ucha prawego wyniosła ona 35 dB, dla ucha lewego 38 dB. Profesor nauk medycznych stwierdził, że uszkodzenie słuchu jest u ubezpieczonego nieodwracalne. Ubezpieczony podkreślił, że uszkodzenie to cały czas się pogłębia, mimo że nie pracuje już w hałasie.

Sąd Apelacyjny w Lublinie uchylił wyrok sądu okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję ZUS i przekazał sprawę Zakładowi do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia:

• daty powstania niezdolności do pracy,
• trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy,
• związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
• trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji,
• celowości przekwalifikowania zawodowego

dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu.

Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu, zwanej dalej „komisją lekarską’, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia.

Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla ZUS podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Z powyższych przepisów wynika jednoznacznie, że ZUS, rozpoznając wniosek o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym także o prawo do renty w związku z chorobą zawodową, ma obowiązek wyczerpać tryb postępowania przewidziany w art. 14 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227, ze zm.).

Fakt nieprzedstawienia przez ubezpieczonego decyzji stwierdzającej chorobę zawodową nie upoważnia ZUS do pominięcia powyższego trybu postępowania. Z przepisu § 5 pkt 1  rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz.U. nr 273, poz. 2711) wynika, że lekarz orzecznik przy orzekaniu jest związany decyzją organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie stwierdzenia choroby zawodowej.

Z powyższego przepisu wynika zatem, że ZUS nie może zaniechać orzekania w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, jeżeli ubezpieczony przedłoży decyzję, w której właściwy inspektor sanitarny nie stwierdzi choroby zawodowej. Decyzja taka ma znaczenie dla lekarza orzecznika przy orzekaniu dla oceny, czy prawo do świadczenia zostało udowodnione.

Brak przeprowadzenia odpowiedniego postępowania przez ZUS nie pozwolił sądowi pierwszej instancji na przeprowadzenie prawidłowej merytorycznej kontroli zaskarżonej decyzji. W sytuacji zatem, gdy decyzja ZUS jest kwestionowana przez ubezpieczonego, sąd ma obowiązek dokonania samodzielnych ustaleń. Jednak wydanie decyzji musi być poprzedzone przeprowadzeniem prawidłowego postępowania orzeczniczego.