Duży pracodawca musi utworzyć własną służbę bhp

Michał Culepa
Michał Culepa
13.04.2018AKTUALNE

Duży pracodawca musi utworzyć własną służbę bhp

„Zatrudniając więcej niż 100 pracowników pracodawca musi utworzyć służbę bhp. Zaś pojęcie "służba bhp" nie jest i nie może być równoważne z pojęciami ani pracownika, ani specjalisty spoza zakładu pracy, którym powierzono wykonywanie zadań służby bhp. Nie ma więc podstaw do utożsamienia obowiązku utworzenia w zakładzie pracy służby bhp z powierzeniem wykonywania tej służby pracownikom lub podmiotom zewnętrznym” – orzekł NSA w wyroku z 13 grudnia 2017 r. sygn. I OSK 361/16.

Stan faktyczny w sprawie

Pan T. prowadzący działalność gospodarczą, został zobowiązany nakazem wydanym przez Powiatowego Inspektora Pracy w P., do utworzenia służby bhp w przedsiębiorstwie, którego był właścicielem. Inspektor pracy wykazał bowiem, że jego zakład zatrudnia ponad 100 pracowników, a to oznacza, że zastosowanie do niego ma przepis art. 23711 § 1. Kodeksu pracy (dalej: k.p.). Zgodnie z tym przepisem pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bhp, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. W związku z tym, że ilość pracowników przekroczyła 100, przedsiębiorca – zdaniem inspekcji pracy – powinien już utworzyć służbę bhp.

Przedsiębiorca odwołał się od tego nakazu, wskazując, że w jego zakładzie zadania służby bhp wykonuje przedsiębiorca zewnętrzny, który bezpośrednio współpracuje z głównym specjalistą ds. bhp w zakładzie. Uczynił tak z powodu braku kompetentnych pracowników. Zatem nakaz utworzenia służby bhp należało uznać za błędny. Decyzją PIP, nakaz został jednak utrzymany, gdyż – jak wskazano w uzasadnieniu – w przypadku zatrudniania więcej niż 100 pracowników konieczne jest utworzenie służby bhp poprzez zatrudnienie odpowiedniej osoby.

Powołany przepis Kodeksu pracy wyróżnia dwie formy realizacji przedmiotowego obowiązku:

  • utworzenie służby bhp oraz
  • powierzenie wykonywania zadań z tego zakresu pracownikowi zatrudnianemu przy innej pracy.

Tym samym muszą być do tego typu prac zatrudnieni pracownicy, a ilość pracowników w zakładzie wyklucza tu zastosowanie § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 ze zm.), przewidującego możliwość powierzenia wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.

Decyzję PIP przedsiębiorca zaskarżył do sądu administracyjnego.

Rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

Rozpatrujący odwołanie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu orzekł o oddaleniu odwołania. W uzasadnieniu uznał, że ilość pracowników – przekraczająca 100 – nie daje możliwości zlecania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Jedynie pracodawca zatrudniający mniejszą liczbę pracowników może powierzyć wykonywanie tych zadań pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub realizować je sam. Natomiast unormowanie zawarte w art. 2371 § 2 k.p. odnosi się wyłącznie do drugiego z wymieniowych pracodawców, co oznacza, że tylko zatrudniający mniej niż 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.

Skoro zatem bezspornie skarżący zatrudnia więcej niż 100 pracowników, nie może skorzystać z tego wyjątku, a winien utworzyć służbę bhp. Skoro tego nie uczynił, naraził się na wydanie nakazu przez inspektora pracy. WSA ocenił ten nakaz za zgodny z prawem. Nie ma bowiem skarżący prawnej możliwości wyczerpania tego obowiązku przez zawarcie umowy ze specjalistą spoza zakładu pracy.

Od tego orzeczenia przedsiębiorca skierował skargę kasacyjną do NSA.

Rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego

Naczelny Sąd Administracyjny skargę oddalił. Uzasadniając wyrok wskazał, że decydujące dla sprawy były rozstrzygnięcia faktyczne. Ustalono, że pracodawca zatrudnia więcej niż 100 pracowników. Nie utworzył też służby bhp. Zaś Kodeks pracy różnicuje obowiązki pracodawców w zakresie służb bhp, uzależniając je od ilości zatrudnionych. Art. 23711 § 1 k.p. wskazuje, że tylko pracodawca zatrudniający poniżej 100 pracowników ma prawo realizować ten obowiązek:

  • osobiście, albo
  • powierzając dodatkowe obowiązki służby bhp innemu pracownikowi.

Z tym sposobem realizacji obowiązków z zakresu ochrony bhp koresponduje art. 23711 § 2 k.p. dający możliwość powierzenia wykonywania zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy – w przypadku braku kompetentnych pracowników, gdyż także i ten sposób realizacji obowiązków z zakresu bhp dozwolony jest tylko dla pracodawców zatrudniających mniej niż 100 pracowników.

To oznacza, że zatrudniając więcej niż 100 pracowników pracodawca musi utworzyć służbę bhp – podkreślił NSA. Zaś pojęcie "służba bhp" nie jest i nie może być równoważne z pojęciami ani pracownika, ani specjalisty spoza zakładu pracy, którym powierzono wykonywanie zadań służby bhp. Nie ma więc podstaw do utożsamienia obowiązku utworzenia w zakładzie pracy służby bhp z powierzeniem wykonywania tej służby pracownikom lub podmiotom zewnętrznym – uznał NSA.

Zdaniem NSA poprawność prezentowanego stanowiska potwierdza dodatkowo brzmienie § 1 ust. 3 przywołanego rozporządzenia w sprawie służby bhp, z którego wynika, iż pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników jest zobowiązany w sposób bezwzględny utworzyć wieloosobową lub jednoosobową komórkę organizacyjną stanowiącą służbę bezpieczeństwa i higieny pracy albo zatrudnić w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Tym samym nawet gdy pracodawca zatrudniający powyżej 100 osób nie ma kompetentnych pracowników do wykonywania zadań służby bhp, to i tak jest zobligowany do jej utworzenia i nie ma wyboru pomiędzy utworzeniem służby bhp w zakładzie, a powierzeniem wykonywania zadań z tego zakresu specjalistom spoza zakładu pracy. Musi więc de facto zatrudnić pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i nie może już tych zadań przekazać podmiotowi zewnętrznemu.

Wskazówki z orzeczenia Sądu:

  • Na pracodawcy ciąży prawny obowiązek zapewnienia właściwej kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w jego zakładzie pracy.
  • Obowiązki pracodawców w tym zakresie są zróżnicowane w zależności od liczby pracowników.
  • Pracodawcy zatrudniającemu więcej niż 100 pracowników nie wolno zlecać zadań służby bhp „na zewnątrz”, zamawiając stosowne usługi u specjalistycznych firm.
  • W przypadku pracodawców, zatrudniających więcej niż 100 pracowników obowiązkowym jest zatrudnienie specjalistów z zakresu bhp i utworzenie odrębnej służby bhp jako komórki organizacyjnej lub samodzielnego stanowiska.
Autor: 

Michał Culepa

Prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy

Autor
Michał Culepa
Prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wieloletni redaktor Serwisu Prawno-Pracowniczego, współpracownik merytoryczny największych wydawnictw prawniczych. Doświadczony trener i wykładowca. Autor licznych komentarzy i opracowań dotyczących m.in. zatrudnienia w jednostkach sektora finansów publicznych, instytucjach kultury, oświacie.