Kto odpowiada za wypadek podczas wykonywania pracy tymczasowej?

W sprawie rozpoznanej przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku z 4 czerwca 2013 r., sygn. akt VPa 20/12 powód podpisał z jedną ze spółek umowę o pracę tymczasową na czas określony. Pracę świadczył w oddziale tej spółki, czyli u pracodawcy-użytkownika.

Pracodawca – użytkownik to pracodawca lub podmiot niebędący pracodawcą w rozumieniu Kodeksu pracy, który wyznacza pracownikowi skierowanemu przez agencję pracy tymczasowej zadania i kontroluje ich wykonanie (art. 2 pkt 1 ustawy z 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U. nr 166, poz. 1608 ze zm., dalej: ustawa). Pracownika tymczasowego zatrudnia agencja pracy tymczasowej wyłącznie w celu wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy - użytkownika (art. 2 pkt 2 ustawy).

23 września 2010 r. powód uległ wypadkowi przy pracy, został uderzony paletą w plecy, na skutek czego doznał stłuczenia żeber po stronie lewej oraz stłuczenia kręgosłupa piersiowego. Protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku sporządziła spółka. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił 13 procent uszczerbek na zdrowiu i wypłacił powodowi jednorazowe odszkodowanie.

Powód złożył pozew do sądu rejonowego, w którym domagał się od spółki, w której świadczył pracę 18 tys. zł tytułem zadośćuczynienia i 1 tys. zł. tytułem odszkodowania za koszty leczenia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu. Jako podstawę prawną powód powoływał art. 435 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.; dalej: kc), który umożliwia dochodzenie odszkodowania od przedsiębiorcy prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) za szkody na osobie lub mieniu.

Pozwana spółka wniosła o oddalenie pozwu podkreślając, że powód był zatrudniony na podstawie umowy o pracę tymczasową, dlatego wybrał niewłaściwego adresata swoich roszczeń.

Sąd rejonowy podkreślił, że powód wykonywał pracę w spółce w ramach odrębnej umowy zawartej pomiędzy tą spółką a agencją pracy tymczasowej. Powoda nie łączył żaden stosunek pracy z pozwaną spółką, a z agencją pracy tymczasowej.

W ocenie sądu rejonowego powód odwrócił sytuację. Wiedząc, że łączy go stosunek pracowniczy z agencją pracy tymczasowej przekształcił go dla potrzeb tego postępowania w klasyczny stosunek cywilnoprawny i swoje roszczenia skierował przeciwko pozwanej spółce powołując się na art. 435 kc.

W rezultacie sąd rejonowy oddalił pozew, wskazując, że powód pozwał niewłaściwą stronę.

Powód złożył apelację od wyroku sądu rejonowego do sądu okręgowego. Sąd okręgowy ją oddalił.

W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że pracownik ma prawo dochodzenia od pracodawcy tzw. roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (art. 415, art. 444 i art. 445 kc). Jednak pracodawca – użytkownik nie ponosi odpowiedzialności cywilnoprawnej w zakresie skutków wypadku przy pracy.

Sąd drugiej instancji orzekł, że w omawianej sprawie pracodawcą powoda jest agencja pracy tymczasowej, z którą łączy go stosunek pracy wynikający z zawartej 1 września 2010 roku umowy o pracę tymczasową. Pracodawcą nie jest zaś pracodawca – użytkownik. To agencja pracy tymczasowej zatrudnia pracownika tymczasowego (zawiera z nim umowę o pracę), kieruje go do wykonywania pracy tymczasowej na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy - użytkownika, wypłaca pracownikowi tymczasowemu wynagrodzenie. Pomimo tego, że pracownik tymczasowy nie jest podporządkowany agencji pracy tymczasowej w rozumieniu art. 22 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1997 r. nr 21, poz. 94 ze zm.; dalej: kp), czyli nie wykonuje pracy na jej rzecz i pod jej kierownictwem, natomiast podlega kierownictwu podmiotu trzeciego, tj. pracodawcy - użytkownika, to stosunek pracy wiąże go z agencją pracy tymczasowej, nie zaś z pracodawcą – użytkownikiem.

W pracowniczym zatrudnieniu nie zawsze pracodawca osobiście kieruje pracą pracownika. Pracownik nie może też wymagać tego od pracodawcy. W sprawowaniu kierownictwa pracodawcę mogą zastępować inne podmioty.

Jeszcze przed podpisaniem umowy między agencją a pracownikiem tymczasowym, pracodawca - użytkownik oraz agencja powinni ustalić zakres, w jakim pracodawca - użytkownik przejmie – inne niż w/w obowiązki dotyczące bhp (art. 9 ust.3 pkt 2 ustawy). Pracodawca użytkownik ma między innymi obowiązek zapewnienia pracownikowi tymczasowemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej. W zakresie nieuregulowanym odmiennie przepisami ustawy i przepisami odrębnymi do agencji pracy tymczasowej, pracownika tymczasowego i pracodawcy - użytkownika stosuje się przepisy prawa pracy dotyczące odpowiednio pracodawcy i pracownika, o czym mówi art. 5 ustawy. W związku z tym w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na pracodawcy - użytkowniku spoczywają obowiązki wynikające np. z art. 208, art. 212 kp (chodzi m.in. obowiązki w zakresie bhp osoby kierującej pracownikami).

Również w razie wypadku przy pracy, do jakiego dojdzie na terenie wykonywania pracy, pracodawca - użytkownik ma obowiązek podjęcia identycznych działań jak w przypadku wypadków pracowników własnych (etatowych). Pracodawca - użytkownik musi zatem podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Ponadto ma on obowiązek zawiadomić niezwłocznie właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (art. 234 § 2 kp).

Na pracodawcy użytkowniku spoczywa także obowiązek powołania zespołu powypadkowego, który ma za zadanie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku (art. 9 ust.2a ustawy). Warto jednak zaznaczyć, że dokumentacja powypadkowa musi zostać zatwierdzona przez agencję.

Pracodawca - użytkownik ponosi także odpowiedzialność karną za niezapewnienie pracownikowi tymczasowemu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz za niewypełnianie uzgodnionych na piśmie z agencją obowiązków w tym zakresie (art. 27 ustawy).

W konsekwencji sąd okręgowy stwierdził, że odpowiedzialność z tytułu roszczeń uzupełniających wynikających z wypadku przy pracy pracownik może dochodzić od pracodawcy, którym dla pracownika tymczasowego jest agencja pracy tymczasowej. To agencja ponosi zatem odpowiedzialność odszkodowawczą wynikającą z art. 444 kc (dochodzenie roszczeń w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia) i art. 445 kc (zadośćuczynienie za doznaną krzywdę). Ponadto pracownik może domagać się od agencji pracy tymczasowej innych roszczeń z samej ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych jak np. odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania (art. 16 ustawy).

Warto też przytoczyć fragment uzasadnienia uchwały z 12 grudnia 2011 roku, sygn. akt I UZP 6/11, w którym Sąd Najwyższy wskazał, że pracownik tymczasowy nie ma dwóch pracodawców, ponieważ jego pracodawcą jest tylko agencja pracy tymczasowej i z pracodawcą - użytkownikiem nie łączy go żadna umowa.