Nietrzeźwość pracownika a dyspozycyjność wobec pracodawcy i wypadek przy pracy

Anna Słowińska
Anna Słowińska
20.10.2017AKTUALNE

Nietrzeźwość pracownika a dyspozycyjność wobec pracodawcy i wypadek przy pracy

Wprawienie się pracownika w stan nietrzeźwości w czasie odbywania drogi z miejsca wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy do siedziby pracodawcy środkiem lokomocji należącym do pracodawcy i kierowanym przez innego pracownika nie wyłącza pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu ustawy wypadkowej – orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z w 6 marca 2014 r. sprawie sygn. akt I PK 198/13.

Skrócony stan faktyczny

Powódka domagała się uznania za wypadek przy pracy zdarzenia w wyniku którego śmierć poniósł jej mąż. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, uwzględnił powództwo i orzekł o kosztach procesu. Sąd pierwszej instancji ustalił, że mąż powódki pracował w pozwanej spółce jako konserwator zieleni na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. W listopadzie 2007 r. wraz z trzema innymi pracownikami spółki został oddelegowany do pracy poza siedzibą pracodawcy. Przewóz w obie strony organizował pracodawca. W drodze powrotnej, w trakcie postoju pracownicy zakupili alkohol, który wszyscy pasażerowie pojazdu, w tym mąż powódki spożywali w czasie jazdy. Na drodze ekspresowej, którą wracali pracownicy z niewyjaśnionych przyczyn pracownik wypadł z poruszającego się auta na jezdnię i znalazł się pod kołami innego samochodu jadącego w tym samym kierunku. W wyniku tego zdarzenia mąż powódki poniósł śmierć na miejscu. Po tych wydarzeniach pracodawca sporządził kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Wniosek o uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy powódki

W grudniu 2007 r. powódka wystąpiła do pracodawcy z wnioskiem o uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy i zażądała sporządzenia przez pracodawcę protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn śmiertelnego wypadku przy pracy, jakiemu uległ jej mąż. Pracodawca udzielił powódce odpowiedzi negatywnej, w związku z czym zwróciła się ona z pozwem do sądu o uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy.

Stanowisko Sądu I Instancji – W czasie drogi z miejsca wykonywania pracy do siedziby pracodawcy środkiem transportu pracodawcy, pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy.

W oparciu o powyższy stan faktyczny Sąd I instancji doszedł do przekonania, że mąż powódki w trakcie zdarzenia "pozostawał w dyspozycji pracodawcy", a zatem jego śmierć miała związek z pracą, którą świadczył na rzecz pozwanej spółki.

Zdaniem Sądu Rejonowego mąż powódki wprawił się w stan nietrzeźwości po wykonaniu obowiązków służbowych, w czasie podróży z miejsca wykonywania pracy do siedziby pracodawcy, ale jednak pozostawał w dyspozycji pracodawcy "w znaczeniu podlegania rozporządzeniu pracodawcy odbywania tej drogi środkiem lokomocji należącym do pracodawcy i kierowanym przez innego pracownika". W tych okolicznościach sporne zdarzenie, w wyniku którego mąż powódki poniósł śmierć, wyczerpywało znamiona definicji wypadku przy pracy, co prowadziło do uwzględnienia powództwa.

Stanowisko Sądu II Instancji – Podczas przemieszczania się pracownika z siedziby firmy do miejsca wykonywania pracy chodzi tylko o takie przemieszczanie się, które pozostaje w ścisłym związku z pracą.

Od wyroku Sądu pierwszej instancji pozwana spółka wniosła apelację. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił wyrok Sądu Rejonowego w całości w ten sposób, że powództwo oddalił i odstąpił od obciążania powódki kosztami procesu. Sąd odwoławczy przyjął, że wypadek, któremu uległ mąż powódki bezspornie nie wydarzył się podczas lub w związku z wykonywaniem przez poszkodowanego pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych ani też podczas lub w związku z wykonywaniem przez niego czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia. Spór sprowadzał się do oceny, czy zdarzenie powodujące śmierć męża nastąpiło w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy (art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych; dalej: ustawa wypadkowa).

Zdaniem Sądu Okręgowego, w rozpoznawanym przypadku przesłanki te nie zostały spełnione.

Wypadkiem przy pracy jest tylko takie zdarzenie, które zaistniało w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. To zaś oznacza, że pracownik powinien w trakcie zdarzenia przemieszczać się między siedzibą pracodawcy i miejscem, w którym będzie wykonywał pracę lub odwrotnie – z miejsca wykonywania pracy do siedziby pracodawcy. Nie chodzi tu jednak o przypadkowe przemieszczanie się pracownika między tymi dwoma miejscami, lecz tylko o takie przemieszczanie się, które pozostaje w ścisłym związku z pracą. W ocenie Sądu Okręgowego, przemieszczanie się męża. Powódki., z miejsca gdzie faktycznie wykonywał obowiązki służbowe, do bazy nie wyczerpywało znamion wypadku przy pracy, bo nie miało związku z  pracą. A skoro mąż po zakończeniu pracy sam wprowadził się w stan nietrzeźwości, to nie sposób przyjąć, by pozostawał w gotowości do pracy.

Ważne

Wypadkiem przy pracy jest tylko takie zdarzenie, które zaistniało w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Skarga kasacyjna powódki

Od wyroku Sądu Okręgowego powódka wniosła skargę kasacyjną, w której zarzuciła błędną wykładnię art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej polegającą na przyjęciu, że sporne zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy.

Sąd kasacyjny stwierdził, że Sąd II Instancji nie przeprowadził szczegółowo wyjaśnienia, dlaczego zmarły pracownik nie pozostawał w dyspozycji pracodawcy w trakcie drogi powrotnej.

Ważne

Przede wszystkim należało ustalić stanowczo, czy docelowym miejscem podróży pracowników w drodze powrotnej po zakończeniu świadczenia prac na terenie K. była rzeczywiście baza  pracodawcy w D., czy też celem tej podróży była tylko ta miejscowość, w której są miejsca zamieszkania pracowników.

Ostatecznie Sąd Najwyższy uwzględnił skargę powódki.

Przesłanki uznania zdarzenia jako wypadku przy pracy

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej, aby uznać dane zdarzenie za wypadek przy pracy, muszą wystąpić poniższe przesłanki:

1)      zdarzenie musi nastąpić w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy,

2)      pracownik musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu przepisów o czasie pracy,

3)      pracownik musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu gotowości do zachowań adekwatnych do jego obowiązków w tym czasie.

Obowiązki pracodawcy w razie zaistnienia zdarzenia wypadkowego

Zgodnie z art. 234 § 1 Kodeksu pracy jako pracodawca jesteś zobowiązany podjąć działania eliminujące zagrożenie powypadkowe. W razie zdarzenia masz obowiązek:

  • udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym, jeśli masz taką możliwość,
  • ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku czyli powołać zespół powypadkowy, którego zadaniem jest dokonanie kwalifikacji zdarzenia,
  • niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy o każdym śmiertelnym, ciężkim, zbiorowym, wypadku mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, jak również o uznanym w odpowiednim trybie śmiertelnym, ciężkim i zbiorowym wypadku przy pracy,
  • podjąć działania eliminujące lub ograniczające podobne wypadki,
  • prowadzić dokumentację powypadkową i ją przechowywać,
  • ponosić koszty z powyższymi działaniami.
Uwaga!

Pamiętaj, że możesz sam sprostować protokół powypadkowy. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 25 października 2016 r., I PK 270/15  „Pracodawca, który sporządził lub zatwierdził protokół powypadkowy może we własnym zakresie oraz bez „uprzedniego” angażowania sądu powszechnego sprostować nieprawidłowości zawarte w takim „własnym” dokumencie prywatnym, jeżeli są one niezgodne ze stanem faktycznym, nieprawdziwe lub bezpodstawne, jeżeli mogą mieć istotny wpływ na rozmiar obciążeń składkowych na pracownicze ubezpieczenia wypadkowe.”

Wypadek przy pracy a wypadek w drodze do lub z pracy

Wypadek przy pracy, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej należy odróżnić od wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

  • nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną,
  • które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
  • jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Przy czym uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Ważne

Pracodawco odróżnij czy pracownik odbywał drogę

  • do pracy lub z pracy,
  • z domu do pracy (z pracy do domu), czy też
  • z siedziby pracodawcy do miejsca świadczenia pracy.

Ma to znaczenie dla ewentualnych celów rentowych i świadczeń wypłacanych z ZUS.

Wypadek przy pracy z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej to zdarzenie w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

W tym kontekście szczególne znaczenie ma odróżnienie, czy pracownik odbywał drogę z domu do pracy (z pracy do domu), czy też z siedziby pracodawcy do miejsca świadczenia pracy (z miejsca świadczenia pracy do siedziby pracodawcy).

Siedziba pracodawcy

Przy ustalaniu czy miał miejsce wypadek przy pracy należy wziąć pod uwagę czym jest siedziba pracodawcy, a czym jest miejsce wykonywania obowiązków pracowniczych. Stąd też przez siedzibę pracodawcy należy rozumieć konkretne miejsce, w którym znajduje się zakład pracy (jego wyodrębniona część), a nie miejscowość, w której się znajduje.  

Wypadek przy pracy wg ustawy wypadkowej

Wypadkiem przy pracy z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej będzie tylko zdarzenie w drodze, gdy pracownik przemieszcza się z siedziby pracodawcy do miejsca świadczenia pracy lub odwrotnie, a nie, gdy z domu jedzie bezpośrednio do miejsca świadczenia pracy lub z tego miejsca przemieszcza się bezpośrednio do domu w miejscowości, w której się on znajduje.  

Aby zdarzenie było wypadkiem przy pracy z art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej, pracownik w drodze (między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy) musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy. Czas tego przejazdu musi być więc wliczany do czasu pracy pracownika, gdyż zgodnie z art. 128 Kodeksu pracy jest to czas pozostawania w dyspozycji pracodawcy.

Uwaga!

Za czas pracy uznawane są pewne okresy nieświadczenia pracy a polegające na dojazdach do lub z miejsca jej świadczenia.

Pracownicy obsługujący pojazdy trakcyjne

Sąd Najwyższy oceniając uznanie zdarzenia w sprawie za wypadek przy pracy w wskazał na uchwałę Sądu Najwyższego z 18 marca 1998 r., III ZP 20/97 OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 619, w której przyjęto, że czas przejazdu pracownika drużyny trakcyjnej PKP z jego zakładu pracy do miejsca wykonywania pracy tzw. poza pociągowej jest czasem pracy tylko wtedy, gdy pracownik ten był zobowiązany do stawienia się w zakładzie pracy przed rozpoczęciem przejazdu. Wykładnia ta została trafnie rozwinięta w wyroku z 23 sierpnia 2007 r., I PK 84/07 (Monitor Prawa Pracy 2007 nr 12, s. 644), w którym uznano, że czasem wykonywania pracy jest nie tylko czas faktycznego świadczenia przez pracownika pracy w sensie fizycznej obsługi pojazdu trakcyjnego, ale także okresy przerw w takim jej wykonywaniu zaliczane do czasu pracy, a polegające na konieczności dojazdu do miejsca przyjęcia pojazdu, powrotu do lokomotywowni macierzystej, a także oczekiwania na przyjęcie pojazdu, samego jego przyjęcia, jak również zdania pojazdu, włącznie z oczekiwaniem na możliwość dokonania takiej czynności.

Stan nietrzeźwości i znaczny stan nietrzeźwości pracownika

Problematykę stanu nietrzeźwości podjął Sąd Najwyższy także w wyroku z 24 października 2007 r., I UK 127/07, OSNP 2008 nr 23-24, poz. 365 w którym orzekł, że wprawienie się pracownika w stan nietrzeźwości w czasie odbywania drogi z miejsca wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy do siedziby pracodawcy środkiem lokomocji należącym do pracodawcy i kierowanym przez innego pracownika nie wyłącza pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej. Pracownik musi być jednak gotowy zdolny do wykonywania czynności związanych z przejazdem drogą oraz czynności, które ma wykonać w siedzibie pracodawcy. W szczególności musi być w tym czasie zdolny do wykonywania poleceń dotyczących przejazdu wydawanych przez osoby działające w imieniu pracodawcy. W innym orzeczeniu przyjął, że znaczny stan nietrzeźwości może bowiem oznaczać całkowite zerwanie normatywnego związku zdarzenia z pracą, a w tym przypadku z drogą z miejsca świadczenia pracy do siedziby pracodawcy.  

Jak przepisy prawne definiują różne pojęcia związane ze spożyciem alkoholu?

Przepisy prawne definiują dwa zjawiska związane ze spożyciem alkoholu:

  • stan po użyciu alkoholu i
  • stan nietrzeźwości.

Oba zostały zdefiniowane w art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1)      stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo

2)      obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1)      stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo

2)      obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Ponadto napojem alkoholowym w rozumieniu niniejszej ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu.

Wskazówki z orzeczenia:

  1. Jako pracodawca uwzględnij, że istnieją trzy szczególne przesłanki wypadku przy pracy.
  2. W imieniu zmarłego pracownika mogą zgłosić się do Ciebie jako pracodawcy osoby bliskie pracownika z wnioskiem o ustalenie danego zdarzenia za wypadek przy pracy.
  3. Zgodnie z art. 234 § 1 Kodeksu Pracy jesteś zobowiązany podjąć działania eliminujące zagrożenia powypadkowe.
  4. Pamiętaj, że wypadkiem przy pracy będzie tylko zdarzenie w drodze, gdy pracownik przemieszcza się z siedziby pracodawcy do miejsca świadczenia pracy lub odwrotnie.
  5. Pamiętaj, że nietrzeźwość pracownika nie wyłącza pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy.
  6. Obowiązkiem pracownika jest nie tylko świadczenie pracy w jej miejscu, ale dojazd do tego miejsca i powroty do bazy pracodawcy.
  7. Znaczny stan nietrzeźwości może oznaczać całkowite zerwanie normatywnego związku zdarzenia z pracą.

Podstawa opracowania:

wyrok Sądu Najwyższego sygn. akt I PK 198/13 z dnia 6 marca 2014 r.

http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/i%20pk%20198-13.pdf – dostęp z 3-10-2017

 

Autor: 

Anna Słowińska

Autor
Anna Słowińska
prawnik, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Szczecińskiego i studiów podyplomowych "Prawa i Wolności człowieka" zorganizowanych przez Instytut Nauk Prawnych PAN i Helsińską Fundacje Praw Człowieka.