Nowy sposób przeprowadzania badań lekarskich pracowników

W myśl art. 229 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.; dalej: kp) pracownik podlega wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Badania lekarskie przeprowadzane są na koszt pracodawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. Ponadto pracodawca ma obowiązek przechowywać orzeczenia wydane na podstawie wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich.

W art. 229 § 8 kp minister zdrowia został upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z ministrem pracy i polityki społecznej:

1. trybu i zakresu badań lekarskich oraz częstotliwości badań okresowych, a także sposobu dokumentowania i kontroli badań lekarskich (chodzi tu o rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy; Dz.U. nr 69, poz. 332 ze zm.),

2. trybu wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich do celów przewidzianych w kp i w przepisach wydanych na jego podstawie,

3. zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej,

4. dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych, jakie powinni spełniać lekarze przeprowadzający badania oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną.

Zmiany zaproponowane przez MPiPS i przekazane już do konsultacji społecznych mają na celu:

• dostosowanie treści upoważnienia wynikającego z art. 229 § 8 kp do wymagań art. 92 ust. 1 Konstytucji RP (w obecnym upoważnieniu brak jest wymaganych wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego),

• usunięcie przepisów wykraczających poza możliwy zakres regulacji kp (wynikający z art. 1), dotyczących kwalifikacji lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne oraz kontroli tych badań.

Proponowana treść art. 229 § 8 kp:

Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia:

1. zakres i tryb przeprowadzania badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5 oraz częstotliwość okresowych badań lekarskich,

2. przypadki, w których okresowe badania lekarskie mogą być przeprowadzone poza terminami wynikającymi z częstotliwości tych badań,

3. sposób dokumentowania badań lekarskich oraz wzory dokumentów stosowanych w związku z realizacją profilaktycznej opieki zdrowotnej,

4. wzór pieczęci lekarza przeprowadzającego badania lekarskie oraz wzór rejestru wydanych orzeczeń lekarskich,

5. tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich do celów przewidzianych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,

6. tryb odwoływania się od orzeczeń lekarskich,

7. zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w § 6 zdanie drugie

– uwzględniając konieczność zapewnienia prawidłowego i kompleksowego przebiegu badań lekarskich, o których mowa w § 1, 2 i 5, profilaktycznej opieki zdrowotnej, o której mowa w § 6 zdanie drugie, oraz ochrony danych osobowych osób poddanych tym badaniom.

MPiPS zaproponowało także nowe brzmienie § 4 art. 229 kp uwzględniające wyraźne powiązanie orzeczenia lekarskiego z treścią skierowania na badania lekarskie (zawierającego opis warunków pracy na określonym stanowisku), a także dodanie § 4¹ określającego możliwość zawarcia w orzeczeniu lekarskim ograniczenia do wykonywania określonych czynności lub prac. Ograniczenia takie mogą być konieczne w związku ze stanem zdrowia pracownika i mogą dotyczyć np. dopuszczenia do wykonywania określonej pracy w mniejszym wymiarze czasu pracy, określenia obniżonej masy przedmiotów, które może przenosić pracownik.

Proponowana treść art. 229 § 4 kp:

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach opisanych przez pracodawcę w skierowaniu na badanie lekarskie.

Po § 4 dodaje się § 4¹ w brzmieniu:

Orzeczenie lekarskie, o którym mowa w § 4, może zawierać ograniczenia do wykonywania określonych czynności lub prac wynikające ze stanu zdrowia pracownika.

Projekt Ministerstwa Gospodarki: ułatwienie wykonywania działalności gospodarczej

MPiPS proponuje uzależnienie zmiany § 4 od przyjęcia zmiany art. 229 kp przewidzianej w istniejącym już innym projekcie Ministerstwa Gospodarki dotyczącym ułatwienia wykonywania działalności gospodarczej.

Projekt MG zakłada zwolnienie z wstępnych badań lekarskich osób przyjmowanych do pracy u nowego pracodawcy na dane stanowisko, na podstawie umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie, stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach środowiska pracy odpowiadających warunkom występującym na nowym stanowisku pracy – z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych).

W projekcie MG przyjęto, że również w przypadku podejmowania pracy u nowego pracodawcy umowa o pracę powinna być zawarta w ciągu 30 dni od rozwiązania (wygaśnięcia) poprzedniej umowy, aby przyjmowana do pracy osoba była zwolniona ze wstępnych badań lekarskich.

Przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu z wstępnych badań lekarskich osoby przyjmowanej do pracy u nowego pracodawcy istotne będzie porównanie warunków pracy w nowym miejscu pracy z warunkami pracy wykonywanej u poprzedniego pracodawcy (bez względu na nazwę stanowiska pracy).

Ze zwolnienia z wstępnych badań lekarskich nie będą korzystały osoby przyjmowane przez nowego pracodawcę do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. Do prac szczególnie niebezpiecznych zaliczamy prace stwarzające duże zagrożenia wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi, takie jak: prace na wysokości, prace w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych (w tym o działaniu rakotwórczym lub mutagennym), prace w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych, roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części, prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych. Wykonywanie takich prac nawet przez krótki czas może być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia i wystąpienia przeciwwskazań do zatrudnienia przy określonych pracach. Dlatego w przypadku wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych bardzo ważna jest kontrola stanu zdrowia wykonywana z odpowiednią częstotliwością.

Konsekwencją wprowadzenia zmian w art. 229 § 8 kp będzie zmiana ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.). W projektowanej zmianie przewiduje się upoważnienie ministra właściwego do spraw zdrowia do określenia, w drodze rozporządzeń:

• dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych, jakie powinni spełniać lekarze uprawnieni do przeprowadzania wstępnych, okresowych i kontrolnych badań oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami niezbędną ze względu na warunki pracy, a także warunków i trybu utraty uprawnień przez takich lekarzy,

• sposobu prowadzenia rejestru lekarzy uprawnionych do przeprowadzania wstępnych, okresowych i kontrolnych badań, oraz wzoru zaświadczenia potwierdzającego wpis do rejestru,

• zakresu i trybu przeprowadzania kontroli wstępnych, okresowych i kontrolnych badań, a także sposobu jej dokumentowania.

Propozycja MPiPS spotkała się z niejednoznaczną oceną partnerów społecznych. Wioletta Żukowska, ekspertka Pracodawców RP, zwróciła uwagę w rozmowie z PAP, że nie wiadomo, jakie będą konsekwencje wydawania orzeczenia z ograniczeniami do wykonywania niektórych czynności. „Oznacza to, że pracownik będzie zdolny do pracy, ale lekarz wskaże, że niektórych czynności nie może wykonywać, np. podnosić ciężarów od określonej masy. Ale co zrobić w sytuacji, gdy ten pracownik zatrudniony jest na stanowisku magazyniera? De facto staje się niezdolny do wykonywania swojej pracy. Projekt nic nie mówi na temat konsekwencji takich przepisów, jak to ma wyglądać w praktyce” – podkreśliła. Jej zdaniem można wnioskować, że konsekwencją byłby obowiązek przeniesienia pracownika na inne stanowisko, ale to może być trudne i wiązać się z szeregiem różnych problemów organizacyjnych. „Co jeśli pracodawca nie może zapewnić innej pracy danej osobie? Czy wówczas może ją zwolnić? Czy jeśli zaproponuje inne stanowisko, to ma zapłacić dodatek wyrównawczy?”.

Pracodawcy RP popierają natomiast propozycję kierowania pracowników na badania poza wyznaczonymi okresami. „To może być przydatne np. w sytuacji, gdy pracownik zasłabł w miejscu pracy. Dla pracodawcy to jest sygnał, że musi sprawdzić, co się dzieje, jaki jest faktyczny stan jego zdrowia, bo to pracodawca odpowiada za bezpieczeństwo i zdrowie w miejscu pracy. Ważne jest też, żeby nie zagrażał swoim współpracownikom. Jest to szczególnie istotne, gdy pracownik np. pracuje na wysokości. Jeśli coś się stanie pracownikowi, to konsekwencje są po stronie pracodawcy” – przypomniała Żukowska.

Z kolei Katarzyna Zimmer-Drabczyk z Biura Eksperckiego NSZZ Solidarność podkreśliła, że bardzo ważne jest – szczególnie, jeśli będziemy zwiększać częstotliwość badań – stworzenie formuły opisu stanowiska pracy. „Jeśli nie będzie ono opisane przez samego pracodawcę, jeśli lekarz medycyny pracy nie będzie miał wyraźnych wytycznych, to – niezależnie od tego, czy będą one przeprowadzane częściej czy rzadziej – nie osiągniemy zamierzonego celu” – uznała. Jej zdaniem jest to bardzo istotne, zwłaszcza w kontekście propozycji Ministerstwa Gospodarki, żeby uznawać orzeczenia od innego pracodawcy. Chodzi o projekt ustawy o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej, który przewiduje zwolnienie z wstępnych badań lekarskich osób przyjmowanych do pracy u nowego pracodawcy, jeżeli przedstawią aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w analogicznym środowisku. „Jeśli opis nie będzie dokładny, będzie to rodziło pewne wątpliwości, czy rzeczywiście środowisko pracy jest identyczne. Bo może się okazać, że te środowiska różnią się np. poziomem hałasu czy zapylenia. Dlatego tak ważne jest, by opis stanowiska, który otrzymuje lekarz, był możliwie dokładny” – zaznaczyła.