Odsetki za nieterminową wypłatę renty rodzinnej

W sprawie, rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 4 kwietnia 2013 r., sygn. akt III AUa 1104/12 ubezpieczony złożył wniosek o ustalenie prawa do renty rodzinnej po zmarłym wskutek wypadku przy pracy ojcu, a następnie wniosek o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu jego śmierci w/w w związku z wypadkiem przy pracy.

Ojciec ubezpieczonego był zatrudniony w charakterze kierowcy. 29 kwietnia 2010 r. przewoził towar ciągnikiem. Prowadzony przez niego pojazd zjechał na prawe pobocze drogi i uderzył w drzewo, w wyniku czego zmarł. Zespół powypadkowy nie wskazując przyczyn wypadku uznał zdarzenie za wypadek przy pracy. ZUS nie uznał jednak zdarzenia za wypadek przy pracy i odmówił synowi zmarłego prawa do jednorazowego odszkodowania. Następnie ZUS odmówił też mu prawa do renty rodzinnej uzasadniając to tym, że zmarły nie legitymował się wymaganym okresem składkowym i nie składkowym.

Syn zmarłego zaskarżył decyzje Zakładu do sądu okręgowego. Sąd okręgowy przyznał mu prawo do renty rodzinnej z tytułu wypadku przy pracy po ojcu od 29 kwietnia 2010 r. Za przyczynę zewnętrzną wypadku sąd uznał zjechanie pojazdu z pasa jego ruchu do rowu. Jednocześnie sąd nie orzekł o ewentualnej odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia. 4 października 2011 r. do ZUS wpłynął wyrok sądu okręgowego, który uprawomocnił się 18 listopada 2011 r. Decyzję o przyznaniu renty wydano 8 listopada 2011 r. a wypłaty kwoty wyrównania świadczenia dokonano 16 listopada 2011 r.

Syn zmarłego złożył do ZUS wniosek o wypłatę odsetek od kwoty wypłaconej renty rodzinnej w związku ze śmiertelnym wypadkiem przy pracy jego ojca. Domagał się przyznania mu prawa do odsetek za okres od 29 kwietnia 2010 r., od daty przyznania mu przez sąd prawa do renty rodzinnej. ZUS odmówił wypłaty odsetek.

         Sprawa trafiła do sądu okręgowego, który uznał odwołanie za nieuzasadnione. Sąd podkreślił, że ZUS nie ma obowiązku wypłaty odsetek od nieterminowego świadczenia, jeżeli opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Wynika to z art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.). ZUS wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, przy czym w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli ZUS nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).

W ocenie sądu okręgowego, w omawianej sprawie ZUS nie ponosi odpowiedzialności za nieterminowe wydanie decyzji ustalającej prawo do renty rodzinnej z ustawy wypadkowej. Celem ustalenia prawa do tego świadczenia konieczne było przeprowadzenie postępowania dowodnego. Pełne ustalenie okoliczności prawa do świadczenia nastąpiło w wyniku przeprowadzenia przez sąd dowodu z opinii biegłego. Opinia ta była uzupełniana. Dlatego też wydanie decyzji z 8 listopada 2011 r. po wydaniu wyroku przez sąd okręgowy nastąpiło w ustawowym terminie. W tym bowiem przypadku podstawą ustaleń była opinia biegłego z zakresu medycyny pracy (główna i uzupełniająca), a szczególne znaczenie miało dopiero wskazane przez biegłego schorzenie - cukrzyca, która stanowiła prawdopodobną przyczynę utraty przez zmarłego przytomności.

Ubezpieczony złożył apelację od powyższego wyroku. Podkreślił w niej, że zespół powypadkowy określił zdarzenie jako wypadek przy pracy, zatem już na etapie rozpoznawania wniosku ZUS miał przesłanki do pozytywnego rozpatrzenia wniosku o rentę rodzinną. Wydanie decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, oznacza, że ZUS ponosi za opóźnienie odpowiedzialność. Jeśli więc w postępowaniu przed sądem w sprawie przyznania renty ustalono, że renta się należy, odsetki też się należą – stwierdził ubezpieczony.

Sąd apelacyjny uznał apelację za bezzasadną i ją oddalił. W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że ZUS ponosi odpowiedzialność za odmowę przyznania świadczenia, jeżeli niezbędne okoliczności faktyczne uzasadniające nabycie prawa zostały ustalone w postępowaniu przed tym organem, a odmowa przyznania świadczenia jest wynikiem błędu w wykładni lub zastosowaniu prawa. W takim zaś przypadku późniejsze wydanie prawomocnego wyroku sądu ubezpieczeń społecznych przyznającego świadczenie i wpływ tego wyroku do ZUS nie mają znaczenia dla biegu terminu do wydania decyzji, od upływu którego ubezpieczonemu przysługują odsetki. O odpowiedzialności ZUS nie można mówić wówczas, gdy rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu odwoławczym uzasadnione było ustaleniami, które nie były i nie mogły być znane Zakładowi u z uwagi na ograniczenia dowodowe obowiązujące w postępowaniu przed tym organem.

W omawianej sprawie ZUS nie mógł oprzeć się na protokole wypadkowym, bowiem co prawda zespół powypadkowy uznał samo zdarzenie za wypadek przy pracy, ale nie wskazał przyczyn wypadku, z uwagi na toczące się postępowanie karne w tym kierunku, które zostało następnie umorzone. Zespół powypadkowy nie wskazał natomiast, że zaistniała przyczyna zewnętrzna, bowiem nie ustalono wówczas, co było powodem zjechania kierowcy z drogi i uderzenia samochodem w drzewo. Dopiero na etapie postępowania przed sądem po przeprowadzeniu postępowania dowodowego z udziałem biegłych ustalono, że ojciec ubezpieczonego zmarł na skutek wypadku przy pracy, bowiem w jego przypadku należy mówić o zewnętrznej przyczynie zdarzenia. Bazując na tym ustaleniu sąd zmienił odmowną decyzję ZUS i przyznał świadczenie.

Zatem nie można mówić, by do wydania decyzji odmownej doszło w sytuacji, w której wszystkie niezbędne okoliczności faktyczne uzasadniające nabycie prawa zostały ustalone w postępowaniu przed ZUS, a odmowa przyznania świadczenia była wynikiem błędu w wykładni lub zastosowaniu prawa. W tym przypadku rozstrzygnięcie sprawy wymagało dokonania ustaleń przed sądem. Oznacza to, że ZUS nie pozostawał w opóźnieniu wydając decyzję realizującą wyrok sądu okręgowego w ciągu miesiąca od jego wpłynięcia do Zakładu, nie ma zatem obowiązku wypłacenia żądanych odsetek – podkreślił sąd.