PIP krytycznie ocenia system potwierdzania kwalifikacji pracowników

Kwestie związane z potwierdzaniem kwalifikacji pracowników użytkujących maszyny i urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu regulują przede wszystkim przepisy ustawy z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. nr 122, poz. 1321 ze zm.). Osoby obsługujące i konserwujące urządzenia techniczne mają obowiązek posiadania zaświadczenia kwalifikacyjnego potwierdzającego umiejętność praktycznego wykonywania tych czynności oraz znajomość warunków technicznych dozoru technicznego, norm i przepisów prawnych w tym zakresie. Wynika to z art. 22 ustawy o dozorze technicznym).

Z kolei rozporządzenie ministra gospodarki z 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (Dz.U. nr 79, poz. 849 ze zm.) określa w załączniku 2 rodzaje urządzeń, przy obsłudze i konserwacji których wymagane jest posiadanie kwalifikacji. Są to przede wszystkim tzw. urządzenia transportu bliskiego, takie jak np. suwnice, żurawie, wciągarki i wciągniki, układnice do składowania ładunków w magazynach, dźwigi, wyciągi towarowe, podesty ruchome, urządzenia do manipulacji kontenerami. Obok tych urządzeń w załączniku zostały uwzględnione niektóre rodzaje zbiorników, wymagające posiadania kwalifikacji do obsługi w zakresie napełniania.

Rozporządzenie ministra gospodarki z 18 lipca 2001 r. określa także tryb sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych. Zgodnie z tym rozporządzeniem komisje kwalifikacyjne powoływane w jednostkach dozoru technicznego przeprowadzają egzaminy składające się z 2 części:

• egzaminu ustnego z wiedzy teoretycznej oraz
• egzaminu praktycznego polegającego na sprawdzeniu umiejętności w zakresie obsługi i konserwacji urządzeń technicznych.

W zakresie kwalifikacji do obsługi, ważne miejsce zajmują wózki jezdniowe podnośnikowe z mechanicznym napędem podnoszenia. Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia ministra gospodarki z 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (Dz.U. nr 70, poz. 650 ze zm.) do obsługi wózka może być dopuszczony pracownik, który ukończył 18 lat i uzyskał:

1. uprawnienia operatora, zgodnie z odrębnymi przepisami, lub
2. imienne zezwolenie do obsługi wózka wystawione przez pracodawcę, ważne na terenie zakładu pracy tego pracodawcy.

1. • poprzez uzyskanie zaświadczenia kwalifikacyjnego uprawniającego do obsługi wózków jezdniowych podnośnikowych wydanego przez UDT zgodnie z art. 22 ust. 3 ustawy z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. nr 122, poz. 1321 ze zm.) oraz zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki z 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (Dz.U. nr 79, poz. 849 ze zm.).
   • poprzez uzyskanie świadectwa kwalifikacyjnego uprawniającego do obsługi wózków podnośnikowych, wydawanego przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego (IMBiGS) w Warszawie, zgodnie z § 23 do 26 rozporządzenia ministra gospodarki z 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz.U. nr 118, poz. 1263).

Kwestie związane z uznawaniem kwalifikacji w zawodach regulowanych nabytych w państwach członkowskich UE reguluje rozporządzenie ministra gospodarki z 20 kwietnia 2009 r. w sprawie upoważnienia UDT do uznawania kwalifikacji (Dz.U. nr 68, poz. 579). Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia, UDT jest organem właściwym do uznawania kwalifikacji nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwach członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stronach umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym do wykonywania zawodów regulowanych oraz do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności wymienionych w § 2 ww. rozporządzenia z 20 kwietnia 2009 r.

Upoważnienie UDT obejmuje m.in. następujące zawody regulowane:

• obsługujący dźwigi,
• obsługujący dźwignice,
• konserwator dźwigów,
• konserwator dźwignic
• operator wózków jezdniowych podnośnikowych z mechanicznym napędem podnoszenia,
• konserwator wózków jezdniowych podnośnikowych z mechanicznym napędem podnoszenia,
• napełniający zbiorniki przenośne.

W 2012 r. uznano znikome ilości kwalifikacji zawodowych z krajów Unii Europejskiej, bo tylko 13, najwięcej, bo 7 razy uznano kwalifikacje zawodowe nabyte w UE przez osoby obsługujące dźwignice.

Z raportu PIP wynika, że w  2012 roku w UDT zarejestrowanych było 465.813 urządzeńtzw transportubliskiego objętych dozorem technicznym,w tym124.696 wózków jezdniowych podnośnikowych. W latach 2004-2012 liczba ta uległa prawie podwojeniu. Jeszcze bardziej zauważalny wzrost osiągnęły liczby wózków jezdniowych podnośnikowych, co w części jest związane z objęciem wózków dozorem technicznym dopiero w 2003 roku.

Z raportu PIP wynika, że wśród czynników mających wpływ na błędy eksploatacyjne przy wózkach 93,7% stanowił błąd osoby obsługującej, 73,2% - niewłaściwa organizacja miejsca pracy, 18,9% - błąd innego pracownika, a 2,6% - błąd konserwatora.

W przypadku urządzeń transportu bliskiego najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy są błędy eksploatacyjne.

Jeśli chodzi o wypadki spowodowane przez operatorów wózków jezdniowych, to w latach 2008-2012 potwierdzono około 313.000 kwalifikacji, w 29 przypadkach je cofnięto.

Z danych PIP wynika, że w zakresie liczby zawinionych wypadków przez operatorów występuje tendencja rosnąca - w 2008 r. było ich 22, w 2009 r. - 24, w 2010 r. - 42, w 2011 r. - 40, w 2012 r. - już 50.

Łącznie, w latach 2008 - 2010 r. było 178 wypadków spowodowanych przez operatorów wózków jezdniowych.

W latach 2004-2012 wskaźnik nieszczęśliwych wypadków w odniesieniu do 10.000 urządzeń transportu bliskiego nie uległ znaczącym zmianom. Dla urządzeń transportu bliskiego jest on dwukrotnie większy niż średnia dla wszystkich urządzeń technicznych objętych dozorem UDT, a dla wózków jezdniowych podnośnikowych - 3 do 4 razy większy. W związku z tym PIP uważa, że wózki jezdniowe podnośnikowe powinny być szczególnie kontrolowane. Zdaniem PIP stan istniejący w zakresie nieszczęśliwych wypadków powinien ulec zdecydowanej poprawie.

Przyczyną zdecydowanej większości wypadków w latach 2004-2012 były błędy eksploatacyjne, a wśród nich błędy osób obsługujących, sięgające 94% w przypadku wózków jezdniowych i niewłaściwa organizacja miejsca pracy (73%).

Przeanalizowane przez UDT wypadki wskazują na brak wśród operatorów świadomości postępowania zgodnie z wytycznymi instrukcji urządzenia oraz zasadami bhp. Z raportu PIP wynika, że operatorzy często nie zdają sobie sprawy, że postępując niezgodnie z instrukcjami działają na swoją szkodę, stając się ofiarami tych działań. Jako przykład można tu wymienić  niestosowanie przez operatorów pasów bezpieczeństwa, powodujące w konsekwencji w przypadku utraty stateczności wózka przygnieceniem operatora pomiędzy przewróconym wózkiem i podłożem. Tego rodzaju zdarzenia stanowią w dalszym ciągu znaczny odsetek wśród wypadków śmiertelnych.

Z raportu wynika, że dość mały odsetek wypadków jest spowodowanych błędami konserwatorów, co wskazuje na dostateczne ich wykwalifikowanie. Pracodawcy powinni, zdaniem PIP, dbać jednak stale o regularne przeglądy konserwacyjne, zgodnie z zaleceniami producenta. Umożliwi to utrzymanie właściwego stanu technicznego urządzenia przez cały okres jego eksploatacji, a wymiana istotnych dla bezpieczeństwa elementów przed osiągnięciem dopuszczalnego stopnia zużycia pozwoli uniknąć uszkodzenia, który może stać się przyczyną wypadku w przyszłości.

Wciąż znaczny udział w wypadkach stanowią operatorów bez jakichkolwiek uprawnień.

PIP wskazuje, że bardzo ważne w zapobieganiu wypadków przy pracy są regularne szkolenia. Jako przykład podano badanie zachowań operatorów wózków jezdniowych podnośnikowych w USA, opublikowane przez OSHA (Occupational Safety and Health Administration, który jest odpowiednikiem PIP). Przedmiotem badania był wpływ szkoleń na liczbę błędów popełnianych przez operatorów. Rezultaty badań wykazały zmniejszenie się liczby błędów po szkoleniu w granicach 25-70%. Efekt szkolenia był weryfikowany po 3 miesiącach i wykazał dalszy spadek ilościowy błędów.

W praktyce istnieje wiele wątpliwości w kwestii tego, czy zezwolenie operatora wózka jezdniowego jest ważne tylko na terenie zakładu pracodawcy, czy w innych miejscach także. „Teren zakładu pracy danego pracodawcy” jest pojęciem bardzo trudnym do precyzyjnego zdefiniowania, chodzi tu głównie o przedsiębiorstwa prowadzące działalność w wielu miejscach jednocześnie oraz często zmieniających miejsce działalności (np. firmy budowlane).

W raporcie PIP podkreśliła, że system potwierdzania kwalifikacji operatorów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu nie jest wystarczająco skuteczny, chodzi tu głównie o operatorów wózków jezdniowych podnośnikowych. Wciąż utrzymuje się wysoki poziom wypadków w przeważającej części zawinionych przez operatora.

Problemem w systemie świadectw kwalifikacyjnych dozoru technicznego jest:

• brak wymogu obowiązkowego odbycia szkolenia z pozytywnym wynikiem w odpowiednim ośrodku egzaminacyjnym;
• nieograniczona ważność świadectw;
• brak wymogu kontynuacji pracy w charakterze operatora w okresie ważności świadectwa;
• ustawowe ukierunkowanie wymogów kwalifikacyjnych na znajomość przepisów, a nie eliminację możliwych i popełnianych błędów.

• brak ewidencji, wskutek czego system nie jest nadzorowany, a pracodawcy nie ponoszą ewentualnej odpowiedzialności;
• brak okresowej kontroli kompetencji przez pracodawcę;
• kierunkowanie programów szkoleń na znajomość przepisów, a nie eliminację możliwych i popełnianych błędów oraz szkolenie praktyczne;
• nieokreślona forma pozytywnego ukończenia szkolenia.

PIP uważa, że w związku z tym trzeba wprowadzić zmiany w przepisach prawnych oraz podnieść wymagania w stosunku do ośrodków szkoleniowych, w tym określonych w programach szkolenia. PIP jest także zdania, że należy również rozważyć możliwości ujednolicenia trybu potwierdzania kwalifikacji operatorów wózków jezdniowych podnośnikowych.

Sama PIP uważa, że Inspekcja Pracy oraz UDT powinny promować bezpieczeństwo, co powoli prewencyjnie zapobiegać wypadkom przy pracy z udziałem urządzeń technicznych.