Pomysły na zmiany w Kodeksie karnym i pracy i ich ocena

Kinga Grodzicka-Lisek
Kinga Grodzicka-Lisek
12.10.2015AKTUALNE

Pomysły na zmiany w Kodeksie karnym i pracy i ich ocena

Po posłach VII kadencji Sejmu pozostało kilka niedokończonych kwestii i prac. Taką niezakończoną sprawą możemy nazwać poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W projekcie proponuje się m.in. rozszerzenie ochrony z tytułu naruszania praw pracowniczych i bhp na osoby zatrudnione na innej podstawie niż umowa o pracę.

Chociaż Sejm VII kadencji zakończył już pracę to po jego posłach zostało kilka pamiątek dla posłów przyszłej kadencji. Taką pamiątką jest m.in. poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks pracy oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zamiany w Kodeksie karnym – odnoszące się do kwestii bhp

Zmiana zaproponowana w kodeksie karnym wskazuje na art. 218 § 1 (który swoją drogą stracił moc w drodze wyroku Trybunału Konstytucyjny z 18 listopada 2010; (sygn., akt P 29/09) Dz.U z 2010 r. nr 225, poz. 1474), natomiast w projekcie jego autorzy odnoszą się do treści art. 281 § 1a , który mówi o odpowiedzialności karnej osób wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych naruszających złośliwie lub uporczywie w wyniku swojego działań lub zaniechania działania prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego.

Rozszerzenie ochrony na osoby świadczące pracy na innej podstawie niż tylko stosunek pracy

Obecnie, zgodnie z dotychczasowym zapisem art. 218 Kk, ochroną objęte są tylko prawa pracownika tj. osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2 Kp). Natomiast proponowana zmiana ma na celu rozszerzenie grona osób objętych tą ochroną.

Proponowana treść zmiany przepisu, jak należy jednak przypuszczać art. 218 § 1a kk (a nie nieobowiązującego art. 218 § 1 kk):

„Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, narusza prawa osoby wykonującej pracę zarobkową wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego,podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Powyższa zamiana przepisu pozwoliłaby na jasne objęcie ochroną z tego artykułu nie tylko pracownika, którego prawa zostały naruszone, ale także osób wykonujących prace zarobkowe (np. na podstawie umowy zlecenia). Co prawda w doktrynie podnoszone były postulaty, że ochroną tego przepisu są objęte także inne niż pracownik osoby wykonujące prace zarobkowe (np. na podstawie umowy zlecenia), ale nie znalazły one akceptacji z uwagi na posługiwanie się przez ustawodawcę w tym przepisie słowem „pracownik”.

Ważne

Zamiana słowa „pracownik” na „osobę wykonującą pracę zarobkową pozwoliłaby na poszerzenie zakresu odpowiedzialności osoby zatrudniającej za naruszenie przepisów prawa pracy.

W takim samym duchu zaproponowana jest zmiana art. 220 § 1, który otrzymałby brzmienie:

„Kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża osobę wykonującą pracę zarobkową na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”

W tym przypadku także proponuje się jasno określić, że ochrona w zakresie łamania przepisów bhp obejmuje nie tylko pracowników, z którymi pracodawcę łączy stosunek pracy ale również inne osoby wykonujące prace na podstawie umów cywilnoprawnych.

Należy nadto zauważyć, że Rozdział XXVIII Kodeksu karnego, w którym znajduje się przepis art. 218, nosi tytuł: „Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową”, a nie przeciwko prawom pracownika. Zmiana zatem w art. 218 miałaby doprowadzić, do współbrzmienia nazwy Rozdziału z jego treścią.

Rezygnacja z przesłanki złośliwego i uporczywego naruszania prawa

Analizując dalej zaproponowane zmiany w art. 218 § 1 kk (zakładając jednak, że chodzi o art. 218 §1a kk) warto zauważyć rezygnację z dwóch przesłanek. Chodzi mianowicie o przesłankę złośliwości albo uporczywości w naruszaniu praw pracownika

Obecnie w myśl art. 218 § 1a kk: Kto, wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 

W kwestii uzasadnienia usunięcia tych dwóch przesłanek autorzy projektu odwołują się do poglądu Andrzeja Marka, autora komentarza do Kodeksu karnego, który to „zauważa w swoim Komentarzu, iż „ w praktyce wymienione przesłanki powodują, że skazania za złośliwe lub uporczywe naruszenie praw pracowniczych, mimo że zjawiska takie występują w szerokim zakresie, należą do zupełnej rzadkości.”.”

Zdaniem autorów proponowanych zmian „oznacza to, że w obecnym brzmieniu przepis ten nie chroni praw pracowników. Skreślenie tych przesłanek spowoduje, iż otworzy się możliwość ścigania wymienionych przestępstw w szerokim zakresie, czyli zgodnie z interesem pracowników, ale i wymiaru sprawiedliwości. Należy zauważyć, że przepisy karne w innych ustawach dotyczących karania naruszeń prawa pracy przez pracodawców nie zawierają wymienionych przesłanek, dzięki czemu są skuteczniej stosowane (np. przepisy karne Kodeksu pracy, ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).”

Zmiana w Kodeksie pracy

Bezpośrednie zmiany w Kodeksie pracy miałaby natomiast dotyczyć kwestii pisemnego potwierdzania zawarcia umowy o pracę i maiłyby wpłynąć na zmniejszenie tzw. „pracy na czarno”.

Obecnie art. 29 § 2 mówi, że umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.

Po zianie umowę o pracę zawierałoby się na piśmie, najpóźniej dzień przed rozpoczęciem pracy przez pracownika.

Celem projektowanej zmiany jest wpisanie zasady, że warunkiem rozpoczęcia pracy przez pracownika jest uprzednie podpisanie przez niego umowy o pracę, najpóźniej dzień przed rozpoczęciem pracy. Zadaniem autorów proponowanej zmiany „taki zapis oznacza, że wyeliminowana zostanie możliwość podjęcia pracy bez zawarcia pisemnej umowy. Obecny zapis jest przez pracodawców skutecznie obchodzony, gdyż w przypadku kontroli inspektorów PIP łatwo jest wyjaśnić, że pracownik pracuje „dopiero od dzisiaj” i że pracodawca ma czas na podpisanie z pracownikiem umowy do końca dniówki. W przypadku braku kontroli stan bezumowny może więc trwać miesiącami, czy latami.” Natomiast zaproponowana zmiana pozwoliłaby ukarać pracodawcą i nie maiłoby miejsca przytaczane powyżej tłumaczenie i mijanie się z prawdą.

Zmiana w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych

Natomiast w ustawie o ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, ze zm.) proponowana jest zmiana wysokości grzywny za wykroczenia przeciwko przepisom. Proponuje się aby w art. 98 ust. 1 część końcowa otrzymała brzmienie:

„podlega karze grzywny od 1 000 zł do 5 000 zł.”.

Ważne

Proponuje się aby zaostrzyć kary za wykroczenia popełnione przez płatnika albo osobę obowiązaną do działania w imieniu płatnika przeciwko przepisom tej ustawy.

W myśl obecnie obowiązującego przepisu art. 98 ust. 1 za przekroczenie wskazanych przepisów płatnik może być ukarany karą grzywny do 5 000 zł. Oznacza to że kara nie może być wyższa niż 5 tys. zł. ale może być niższa a jaj dolna granica nie jest określona. Zatem mandat może wynosić np. 50 zł.

Autorzy projektu uważają, że za wymienione w art. 98 ust. 1 wykroczenie powinna być ustalona kara minimalna w wysokości 1 000 zł. Taką minimalną wysokość kary grzywny przewiduje np. w art. 281, czy art. 282 § 1 lub 283 § 1 Kodeksu pracy.

Opinie do projektu

Do przedstawionego projektu zmian w Kodeksie karnym, pracy i ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych swoje opinie wyraziły Konfederacja Lewiatan oraz OPZZ. Jedni krytykują drudzy chwalą, oczywiście wszystko zależy kto po czyjej stronie stoi.

OPZZ wyraża się oczywiście pozytywnie o zaproponowanych zmianach. Zdaniem związkowców „Zaproponowane zmiany Kodeksu karnego niewątpliwie mogą przyczynić się do zwiększenia ochrony osób wykonujących pracę zarobkową(…)”.  Również propozycja zmian w Kodeksie pracy przyjęta została przez Związki Zawodowe „in plus”. Ich zdaniem zaproponowana zasada podpisania z pracownikiem pisemnej umowy o pracę najpóźniej w przeddzień rozpoczęcia pracy jest rozwiązaniem sprawiedliwym i zasadny.

Nieco inaczej ocenia proponowane zmiany Konfederacja Lewiatan. Zdaniem pracodawców „Objęcie szerszą ochroną prawną osób zatrudnionych – nie tylko pracowników, ale również wykonujących prace zarobkowe (np. na podstawie umowy zlecenia) nie jest konieczne. Obecne rozwiązania są wystarczające i pozwalają właściwym organom kontroli i nadzoru stosować wiele sankcji w przypadku nieprzestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy.”

Ponadto Konfederacja Lewiatan negatywnie ocenia propozycję dotyczącą tego, że pracodawca ma wręczać na piśmie umowę o pracę przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Zdaniem tej organizacji proponowany zapis należy odrzucić. Przedstawicielka pracodawców w tej kwestii dr Grażyna Spytek-Bandurska, ekspertka Konfederacji Lewiatan podkreśla, że „wystarczająca jest obecna regulacja stanowiąca o tym, że jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić mu na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.”

Autor: 

Kinga Grodzicka-Lisek

Autor
Kinga Grodzicka-Lisek
Prawnik, specjalizujący się w zagadnieniach prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Kilkuletni pracownik kancelarii adwokackiej. Autorka wielu tekstów i porad w zakresie prawa pracy oraz bhp. Redaktor „Portalu bhp” i była redaktor naczelna „Bhp w firmie” w 2011 r., redaktor prowadząca poradnik „Szkolenia bhp w firmie” w latach 2007-2009.