Udział w strajku nie wyklucza zerwania związku z pracą

Aneta Mościcka
Aneta Mościcka
23.05.2013AKTUALNE

O uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy decyduje związek z pracą, który należy ujmować szeroko. Nie można twierdzić, że nastąpiło zerwanie związku z pracą zdarzeń nagłych wywołanych przyczyną zewnętrzną, którym pracownik ulega w związku z udziałem w strajku. Za wypadek przy pracy należy uznać nagłą, wywołaną przyczyną zewnętrzną samobójczą śmierć pracownika pozostającą w związku z pracą – orzekł Sąd Okręgowy w Białymstoku.

W sprawie rozpoznanej przez Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z 21 lutego 2013 r., sygn. aktV Pa 5/13 żona pracownika złożyła przeciwko spółce pozew do sądu. Domagała się w nim ustalenia, że śmierć jej męża była wypadkiem przy pracy. W konsekwencji zamierzała wystąpić o świadczenia związane z wypadkiem przy pracy.

Ważne

Na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego dopuszczalne jest złożenie pozwu o ustalenie, że konkretne zdarzenie było wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych z 30 października 2012 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r., nr 167, poz. 1322 ze zm.) dalej: ustawy wypadkowej. 

Sąd rejonowy: uczestnicy strajku nielegalnego nie mają prawa do świadczeń wypadkowych

Sąd rejonowy rozpoznający sprawę w pierwszej instancji ustalił, że mąż powódkizatrudniony u pozwanego pracodawcy brał udział w strajku zorganizowanym przez działające w spółce związki zawodowe, których był członkiem i zmarł w wyniku samobójczej śmierci, w czasie dyżuru zorganizowanego przez komitet strajkowy.

Śmierć pracownika nastąpiła w trakcie akcji strajkowej.W dniu zdarzenia pracownik nie wykonywał poleceń przełożonych, ale przebywał w zajezdni autobusowej biorąc czynny udziału w strajku. Sąd pierwszej instancji, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazał, że celem zarówno wcześniej obowiązujących przepisów, jak i obecnie obowiązujących było objęcie ryzykiem wypadkowym wszystkich zdarzeń o charakterze nagłym spowodowanych przyczyną zewnętrzną, którym pracownik ulega w związku z pracą, przy czym związek ten ujmować należy szeroko i nie można z góry zakładać, że udział pracownika w strajku oznacza automatyczne zerwanie jego związku z pracą.

W ocenie sądu rejonowego w omawianej sprawie podstawa związku zdarzenia z pracą znajduje się w art.3 ust. 2 pkt 3 ustawy wypadkowej odnoszącym się do okoliczności zaistnienia wypadku podczas wykonywania zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe, które jako jedyne zgodnie z przepisami mogą doprowadzić do przeprowadzenia legalnego strajku.

Ważne

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe(art.3 ust. 2 pkt 3 ustawy wypadkowej).

Sąd powołał się także na art. .23 ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. z 1991 r. nr 55, poz. 236 ze zm. ), na podstawie którego udział pracownika w strajku zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych. W okresie strajku zorganizowanego w oparciu o przepisy ustawy pracownik zachowuje bowiem prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. W związku z tym sąd stwierdził, że zdarzenie zaistniałe w związku z działaniem pracownika w czasie legalnego strajku spełnia warunek związku z pracą w rozumieniu ustawy wypadkowej, natomiast na zasadzie przeciwieństwa udział pracownika w strajku zorganizowanym wbrew przepisom ustawy (nielegalnym) będzie naruszeniem obowiązków pracowniczych i spowoduje brak zachowania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W ocenie sądu strajk w omawianej sprawie miał charakter nielegalny. Postulaty zgłaszane przez protestujących nie mogły być przedmiotem sporu zbiorowego, ponadto roszczenia protestujących ulegały zmianom w toku wydarzeń i stąd trudno było w ogóle wyodrębnić moment wszczęcia sporu zbiorowego. Sprecyzowane 5 września 2011 r. postulaty ostateczne pochodziły nie od związków zawodowych, a od komitetu strajkowego, kierowane zaś były nie do pracodawcy, a do marszałka województwa. Nie można było zatem było uznać żądań związkowców za wszczęcie sporu zbiorowego, a strajk w tej sytuacji nie był kontynuacją sporu zbiorowego, jak tego wymaga ustawa. Trudno było stwierdzić, czy doszło do przeprowadzenia referendum strajkowego z uwagi na chaotyczną dokumentację z okresu akcji strajkowej. Zdaniem sądu naruszeniem przepisów ustawy o sporach zbiorowych było podjęcie 5 września 2011 r. decyzji o strajku już następnego dnia, bez umożliwienia stronom podjęcia działań ugodowych. W rezultacie sąd uznał, że ze względu na to, że strajk był nielegalny zdarzenie ze skutkiem śmiertelnym, do którego doszło w czasie tego strajku nie może być uznane za wypadek przy pracy, niezależnie od wątpliwości, co do istnienia przyczyny zewnętrznej zdarzenia.

Żona zmarłego pracownika złożyła apelację od wyroku sądu rejonowego do sądu okręgowego. Wskazała w niej, że do samobójczej śmierci jej męża doszło z przyczyn związanych z pracą, ponieważ było to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną i pozostające w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych.

Zarzuciła sądowi pierwszej instancji błędne uznanie, że udział pracownika w strajku zorganizowanym wbrew przepisom ustawy o sporach zbiorowych powoduje automatyczne zerwanie związku z pracą. O istnieniu bądź nieistnieniu związku z pracą decydują zawsze okoliczności każdej konkretnej sytuacji, które w tej sytuacji wskazują, że związek z pracą został zachowany (związek czasowy, miejscowy i funkcjonalny). Podkreślała też, że stopień nielegalności przeprowadzonej akcji strajkowej nie ma żadnego wpływu na ustalenie istnienia związku zdarzenia z pracą.

Z kolei spółka wskazywała, że tragiczne zdarzenie nie miało cech wypadku przy pracy, a ponadto, że akcja strajkowa, w której uczestniczył zmarły pracownik była nielegalna. Wobec tego – zdaniem pozwanej firmy – należy wykluczyć związek zdarzenia z pracą i tym samym sporne zdarzenie nie może być uznane za wypadek przy pracy.

Sąd okręgowy: samobójcza śmierć pracownika w czasie strajku ma związek z pracą

Sąd okręgowy uznał argumenty żony zmarłego pracownika za słuszne, zmienił wyrok sądu rejonowego i uznał, że zdarzenie było wypadkiem przy pracy.

Sąd okręgowy uznał za słuszne ustalenia sądu rejonowego, że podjęta w dacie śmierci pracownika akcja strajkowa była nielegalna.

Natomiast sąd uznał za błędną interpretację art. 3 ustawy wypadkowej i stwierdzenie, że udział pracownika w strajku zorganizowanym wbrew przepisom ustawy o sporach zbiorowych powoduje automatyczne zerwanie związku z pracą, w konsekwencji czego zdarzenie ze skutkiem śmiertelnym, do którego doszło w czasie nielegalnego strajku nie może być uznane za wypadek przy pracy.

W ocenie sądu przy rozstrzygnięciu omawianej sprawy nie można koncentrować się jedynie na ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, a pomijać ustawę wypadkową. Przepisy ustawy o sporach zbiorowych nie mają istotnego związku z objęciem ryzykiem wypadkowym zdarzeń o charakterze nagłym spowodowanych przyczyną zewnętrzną, którym pracownik ulega w związku z pracą. Określone zdarzenie może być uznane za wypadek przy pracy na podstawie analizy indywidualnych okoliczności w odniesieniu do przepisów ustawy wypadkowej, która w żadnej mierze nie odnosi się do uczestnictwa w legalnym, bądź nielegalnym strajku.

Sąd podzielił pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 25 lipca 1990 r. (sygn. akt II PRN 5/90), w którym SN stwierdził, że o uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy decyduje związek z pracą, który należy ujmować szeroko z wykluczeniem automatyzmu zerwania związku z pracą zdarzeń nagłych wywołanych przyczyną zewnętrzną, którym pracownik ulega w związku z udziałem w strajku.

Samobójcza śmierć pracownika pozwala na przyjęcie, że zdarzenie było nagłe oraz zaistniała przyczyna zewnętrzna pozostająca w związku z targnięciem się pracownika na własne życie. Samobójcza śmierć jest wynikiem nagłej decyzji człowieka cierpiącego, aktem desperacji osoby pozostającej pod wyjątkowo silną presją, mogącą także mieć związek z relacjami pracowniczymi, przede wszystkim w przypadku dużego nawarstwienia się w środowisku pracowniczym silnych negatywnych emocji. Nagłość próby samobójczej należy oceniać w kategoriach decyzji podjętej pod wpływem impulsu chwili, mogącego również pozostawać w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych.

Przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy może być szczególne (nadzwyczajne, nietypowe) przeżycie wewnętrzne (stres, uraz psychiczny) w postaci emocji o znacznym nasileniu powstałe wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracowniczych.

W omawianej sprawie długoletnie bezkonfliktowe zatrudnienie pracownika u pozwanego pracodawcy, brak jakichkolwiek sporów rodzinnych oraz wykluczenie wcześniejszego stwierdzenia jakichkolwiek schorzeń, czy zaburzeń psychicznych potwierdzają związek tragicznego zdarzenia z udziałem pracownika w strajku. Dla ustalenia związku zdarzenia z pracą wystarcza stwierdzenie, że pozostawało ono z pracą w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym. W omawianej sprawie pracownik co prawda dobrowolnie stawił się na dyżur strajkowy i faktycznie nie wykonywał obowiązków pracowniczych, jednak jego obecność w zakładzie pracy miała bezpośredni związek z podjętą akcją strajkową.

W ocenie sądu w okolicznościach samobójczej śmierci pracownika w miejscu pracy również związek funkcjonalny zdarzenia z pracą nie budzi żadnych wątpliwości. Praca była bowiem nie tylko jednym z czynników prowadzących do śmierci pracownika, ale miała decydujący wpływ na zaistnienie ogromnego stresu i negatywnych emocji skutkujących targnięciem się pracownika na własne życie. Związek zdarzenia z pracą nie musi mieć zawsze charakteru przyczynowo – skutkowego.

W rezultacie sąd uznał, że bezpośrednią przyczyną tragicznego zdarzenia było zaangażowanie zmarłego pracownika w akcję strajkową i podjęcie związanych z udziałem w strajku działań mających bezpośredni związek z pracą, bez których to działań emocjonalnie zaangażowanego pracownika, nie doszłoby do jego samobójczej śmierci. Nagła, wywołana przyczyną zewnętrzną samobójcza śmierć pracownika pozostawała w związku z pracą i dlatego zdarzenie było wypadkiem przy pracy w rozumieniu art.3 ust.1 pkt. 1 ustawy wypadkowej.

Autor: 

Aneta Mościcka
dziennikarz, prawnik,
specjalista w zakresie prawa pracy

Autor
Aneta Mościcka
Prawnik z odbytą aplikacją sądową, od 2000 roku dziennikarka. Specjalizuje się w prawie: pracy, cywilnym, gospodarczym oraz prawie, związanym z nieruchomościami.