Wypadek na schodach zakładu po zakończeniu pracy wypadkiem przy pracy?

W sprawie rozpatrywanej przez Sad Najwyższy powódka, zatrudniona w niepublicznej szkole, po zakończeniu egzaminów końcowych zebrała prace, zgłosiła w sekretariacie szkoły zakończenie egzaminów, oddała dziennik i zabrała prace do poprawy do domu. Podczas opuszczania szkoły, na schodach należących bezpośrednio do budynku szkoły poślizgnęła się. W związku z wypadkiem doznała skręcenia lewego stawu skokowego i przebywała na zwolnieniu lekarskim od dnia 17 czerwca 2012 r. do 31 lipca 2012 r. ZUS odmówił ubezpieczonej prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. Powódka odwołała się od tej decyzji do Sadu Rejonowego.

Sąd Rejonowy wyrokiem z 28 grudnia 2012 r. oddalił odwołanie ubezpieczonej od decyzji ZUS odmawiającej prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. Sąd wskazał, że ubezpieczona opuściła miejsce świadczenia pracy, którym jest budynek szkoły. Jak sama przyznała, zakończyła tego dnia definitywnie świadczenie pracy i udała się do domu. W chwili zdarzenia nie wykonywała już żadnych czynności związanych z pracą, wobec powyższego nie spełniła pierwszych dwóch przesłanek z art. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r., poz. 1242; dalej: ustawa wypadkowa).

Ponadto nie pozostawała już w dyspozycji pracodawcy. Zwykła fizyczna obecność na terenie zakładu nie jest wystarczającą przesłanką dyspozycyjności, gdyż jej warunkiem jest gotowość pracownika do pracy – możliwość świadczenia pracy. Ubezpieczona zakończyła już pracę, a więc jej nie wykonywała w momencie zaistnienia zdarzenia.

Mając na uwadze art. 3 ustawy wypadkowej, Sąd przyjął, że wypadek, któremu uległa powódka, był wypadkiem w drodze z pracy, natomiast zgodnie z art. 11 ustawy wypadkowej, ubezpieczonemu przysługuje jednorazowe odszkodowanie tylko z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Powódka złożyła apelację od wyroku Sądu Rejonowego do Sądu Okręgowego.

Sąd Okręgowy wyrokiem z 21 marca 2013 r. oddalił apelację ubezpieczonej od powyższego wyroku. Sąd uznał, że wypadek, któremu uległa ubezpieczona, nie zdarzył się podczas lub w związku z wykonywaniem przez ubezpieczoną zwykłych czynności lub poleceń przełożonych ani też podczas lub w związku z wykonywaniem przez ubezpieczoną czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia.

Zdanie Sądu z punktu widzenia przesłanek wymienionych w art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy wypadkowej nie chodzi o pozostawanie w dyspozycji pracodawcy w ogóle, lecz tylko w czasie odbywania drogi między siedzibą pracodawcy a miejscem świadczenia pracy. Dlatego też czynności polegające na przemieszczaniu się pomiędzy schodami wyjściowymi ze szkoły a bramą wyjściową przez ubezpieczoną nie wyczerpują aktualnego brzmienia definicji legalnej wypadku przy pracy w świetle obowiązujących przepisów ustawy wypadkowej.

Odwołująca się zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego skargą kasacyjną w całości. Zarzucając mu niewłaściwą wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że wypadek, któremu uległa ubezpieczona na terenie zakładu pracy, opuszczając tenże zakład po zakończeniu samego procesu pracy, nie stanowi wypadku przy pracy, lecz wypadek w drodze z pracy.

Sąd Najwyższy zważył, uznał skargę kasacyjna za zasadną. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podkreślił, że wytyczenia granicy pomiędzy drogą do (lub z) pracy a miejscem pracy (i w konsekwencji tego - stosownej kwalifikacji zdarzenia jako wypadku w drodze albo przy pracy oraz objęcia ochroną w ramach ubezpieczenia wypadkowego lub rentowego) dokonywać należy w oparciu o kryterium przestrzenne (gdzie doszło do zdarzenia). Natomiast kryterium funkcjonalne – charakter czynności, podczas których nastąpiło dane zdarzenie i ich związek z pracą – służy (w drugiej kolejności) do oceny, czy dane zdarzenie ma charakter wypadku przy pracy.

Za stosowaniem kryterium przestrzennego przemawia specyfika ubezpieczenia wypadkowego. Pracodawca odpowiada za szkody, które poniósł pracownik w związku z wykonywaniem pracy, co obejmuje także przebywanie w sferze interesów pracodawcy w celu wykonywania czynności zmierzających do realizacji zadań pracodawcy, do których pracownik zobowiązał się w umowie o pracę. Znaczenie ma więc to, że pracownik znajduje się już (jeszcze) na terenie zakładu pracy.

Przyjęcie kryterium przestrzennego rozumianego jako teren zakładu pracy pozwala w sensie terytorialnym na jednoznaczne rozgraniczenie wypadków w drodze do lub z pracy oraz wypadków przy pracy. Biorąc w dalszej kolejności pod uwagę charakter czynności, podczas których nastąpiło dane zdarzenie, istotne znaczenie ma ich związek z prawnie i życiowo uzasadnioną istotą stosunku pracy. Nie chodzi zatem wyłącznie o czynności pozostające w bezpośrednim związku z wykonywaniem pracy, ale także o życiowo normalne czynności towarzyszące świadczeniu pracy. Do nich zaś należy pokonanie przestrzeni – od wejścia na teren zakładu pracy do miejsca wykonywania pracy, jak też z odwrotnie – od miejsca wykonywania pracy do wyjścia z zakładu pracy.

Za wypadki przy pracy można uznać takie zdarzenia, które pozostają z nią w związku miejscowym, czasowym bądź funkcjonalnym. Czynność zaś przemieszczania się pracownika do wyjścia z zakładu pracy, po zakończeniu wykonywania obowiązków pracowniczych, pozostaje w związku miejscowym, czasowym i funkcjonalnym z wykonywaniem przez niego zwykłych czynności pracowniczych.