Zleceniobiorcę można obciążyć niektórymi obowiązkami w zakresie bhp, ale tylko na mocy dwustronnej umowy

Wielu pracodawców zatrudniających pracowników na umowę zlecenie oczekuje od zleceniobiorców, że Ci będą:

1)      własnym staraniem i na własny koszt brać udział w szkoleniach i instruktażu z zakresu bhp oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;

2)      używać przewidzianych dla danego stanowiska pracy środków ochrony indywidualnej, a także zaopatrzą się w nie we własnym zakresie i na własny koszt;

3)      na własny koszt i własnym staraniem zaopatrywać się w odzież i obuwie robocze wymagane na danym stanowisku;

4)      własnym staraniem i na własny koszt poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich.

W związku z powyższym wydają nawet wewnętrzne decyzje zobowiązujące zleceniobiorców do realizacji wskazanych poleceń. Tylko czy jest to zgodne z prawem? Czy można w ten sposób scedować obowiązki pracodawcy na osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy? 

Rolą pracodawcy zatrudniającego na zlecenia oraz przedsiębiorcy niemającego statusu pracodawcy, który zatrudnia zleceniobiorców jest zapewnienie bezpiecznych warunków pracy, o których mowa w art. 207 § 2 Kodeksu pracy (dalej: kp). Nie ma bezpośrednich podstaw prawnych zobowiązujących zleceniobiorców do wykonania wspomnianych we wstępie obowiązków, z którymi wiązałyby się dla tych osób konsekwencje finansowe. Tym samym przedstawiony powyżej zbiór poleceń (decyzji) podmiotu zatrudniającego należy uznać za nieprawidłowy.

Nie ma jednak przeszkód, aby kwestie zagadnień związanych z bhp, z którymi wiązałyby się konsekwencje finansowe były uregulowane w umowie zawartej między zlecającym, a zleceniobiorcą. Wówczas jeżeli zleceniobiorca zgodziłby się ponieść określone obciążenia finansowe to nie można takiej sytuacji kwalifikować jako nieprawidłowej. W żadnym jednak razie nie ma podstaw do jednostronnego zobowiązania zleceniobiorców do ponoszenia kosztów związanych z powyższymi poleceniami (decyzjami), o których mowa we wstępie.

Standardem jest wykonywanie pracy na podstawie tzw. stosunku pracy, np. w oparciu o umowy o pracę. Nie jest to jednak jedyna możliwość świadczenia pracy. Można ją wykonywać również na podstawie cywilnoprawnych form zatrudnienia, np. umowy zlecenie.

Uprawnienia pracownika i powiązane z tym obowiązki pracodawcy reguluje kompleksowo Kodeks pracy. Szczególnie ważną kwestią są zagadnienia technicznego bezpieczeństwa pracy, takie jak:

• badania lekarskie pracowników pozwalające monitorować zdolność zdrowotną do pracy
• szkolenia bhp, które zapewniają znajomość problematyki bezpiecznego wykonywania pracy.

W przypadku zleceniobiorców nie ma identycznych bezpośrednich regulacji. Warto jednak w tym miejscu przywołać przepis art. 304 kp, który zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. zleceniobiorcom) w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Zasada powyższa dotyczy nie tylko pracodawców ale i przedsiębiorców niemających takiego statusu, którzy zatrudniają jednak pracobiorców, np. na podstawie umów cywilnoprawnych.

Przepis wskazanego wyżej art. 304 kp odwołuje się do przepisu art. 207 § 2 kp, w zakresie obowiązków pracodawcy czy innego podmiotu zatrudniającego pracobiorców – przykładowo na podstawie umów zlecenia. Przywołany przepis stanowi, iż pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Porównując katalog obowiązków zawartych w przepisie art 207 § 2 kp oraz zakres poleceń wskazanych we wstępie – do których chętnie zobowiązaliby pracodawcy-zleceniodawcy pracowników na umowie zleceniu – należy zauważyć, że polecenia te tylko w części mają odzwierciedlenie w obowiązujących przepisach. Żaden przepis nie nakazuje bowiem bezpośrednio wykonywać badań lekarskich względem zleceniobiorców czy zapewniać im szkolenia bhp – tym bardziej obciążać ich kosztami takich działań.

Dwa stanowiska wobec pokrywania kosztów związanych ze szkoleniami, badaniami lekarskimi zleceniobiorców 

Przyjmuje się, że w przypadku prac o szczególne dużych zagrożeniach wypadkowych, szkolenia oraz badania profilaktyczne, jak również zapewnienie odzieży, obuwia roboczego czy środków ochrony indywidualnej jest więcej niż wskazane. Problem w tym, że przepisy nie rozstrzygają bezpośrednio kto ma pokryć koszty takich działań – zleceniodawca czy zleceniobiorca. W braku szczególnych wskazań prawnych należy uznać, że zagadnienia o których mowa, z którym wiążą się konsekwencje finansowe, powinny być unormowane w formie umownych ustaleń, a nie w drodze jednostronnej decyzji (polecenia) podmiotu zatrudniającego.

Można również spotkać się z poglądem, że w sytuacji gdy podmiot zatrudniający uzna, iż działania bhp – z którymi wiążą się konsekwencje finansowe dla osób zatrudnianych – są niezbędne, to jest on obowiązany pokryć koszt, np.:

• badań,
• szkoleń czy
• odzieży roboczej.

Jest on bowiem podmiotem zatrudniającym, organizującym prace i to na niego przepis art. 304 kp nakłada obowiązki w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy osobom zatrudnianym na innej podstawie niż stosunek pracy.

Reasumując, pracobiorcy zatrudnieni na zlecenie mogą być bezpośrednio obciążeni obowiązkami mającymi na celu zapewnienie bezpieczeństwa pracy im samym, jak i współpracownikom – w zakresie w jakim dadzą się pogodzić z zasadami wynikającymi z art. 207 § 2 kp. Nie ma natomiast postaw prawnych, aby podmiot zatrudniający w drodze jednostronnego polecenia zobowiązywał zleceniobiorców do zapewnienia sobie na własny koszt wybranych działań z zakresu bhp. W takim przypadku zagadnienie to powinno być unormowane w zawieranej między stronami umowie, która powinna jasno wskazywać kto jest odpowiedzialny za pokrycie kosztów szkoleń, badań czy odzieży roboczej.