Zwiększone ryzyko odpowiedzialności pracodawcy za ewentualne zakażenia personelu medycznego

Powódka Maria K. jest u pozwanego zatrudniona jako pielęgniarka, a powódka Nadzieja M. pracowała na takim stanowisku, przy czym obecnie otrzymuje rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Obie powódki były hospitalizowane z tytułu wirusowego zapalenia wątroby, a ich schorzenia zostały uznane za choroby zawodowe na podstawie decyzji Państwowego Terenowego Inspektora Sanitarnego w B. Dowód z opinii biegłego lekarza internisty, specjalistki w zakresie chorób zakaźnych, wskazał, że między zachorowaniem na wirusowe zapalenie wątroby typu B a obecnym stanem zdrowia powódek istnieje adekwatny związek przyczynowy.

Sąd Rejonowy Sąd Pracy zasądził powódkom jednorazowe odszkodowania. Od tego orzeczenia pozwany pracodawca wniósł, która została przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uwzględniona w części dotyczącej wysokości ustawowych odsetek.

W uzasadnieniu swego wyroku Sąd Okręgowy podkreślił w szczególności, że brak dokumentacji lekarskiej mogącej wskazywać na powstanie wirusowego zapalenia wątroby w innych warunkach i okolicznościach niż związane z oddziaływaniem szkodliwych czynników środowiska pracy. Powódki nie przebyły także innych schorzeń, które powodowałyby uszkodzenie wątroby.

Aktualna skala tego uszczerbku została przez biegłą oceniona na 25% u powódki N.M. i 15% u powódki M.K. Nie jest natomiast możliwe ustalenie owej skali w odniesieniu do momentu po odbyciu hospitalizacji, gdyż nie było to równoznaczne z ukończeniem procesu leczenia.

Kasację od tego wyroku w odniesieniu do odszkodowania dla powódki N.M. wniósł pozwany pracodawca, zarzucając naruszenie § 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr 65, poz. 294) „poprzez nie ustalenie, czy powódka przed zachorowaniem miała w pracy kontakt z pacjentem chorym na żółtaczkę typu B”, jak też § 6 i 7 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 3 dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania uszczerbku na zdrowiu oraz z wypłacania świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U. Nr 35, poz. 199) „poprzez nie ustalenie stanu uszczerbku na zdrowiu powódki po zakończeniu leczenia, czego wymaga ww. przepis”. Na tej podstawie skarżący domagał się zmiany zaskarżonego orzeczenia i oddalenia powództwa.

W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że o ile w szpitalach zakaźnych nie ma potrzeby dowodzenia, że jego personel pracuje w warunkach ciągłej groźby zarażenia, o tyle „w innych szpitalach możliwość kontaktu z osobą chorą zakaźnie jest taka sama jak w każdym miejscu np. na ulicy, w jadłodajni czy u fryzjera itp.” Dlatego w przedmiotowej sprawie należało udowodnić, że w okresie, w którym mogło dojść do zarażenia żółtaczką typu B, miała powódka na macierzystym oddziale kontakt z pacjentem chorym na tę chorobę. Skarżący twierdzi też, że uszczerbek spowodowany chorobą zawodową powinien zostać określony po zakończeniu leczenia, a nie w 20 lat później, gdyż nie ma wówczas możliwości ustalenia czy przedmiotowy uszczerbek jest następstwem przebycia żółtaczki typu B.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Kasacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu, gdyż nietrafne są jej zarzuty, stanowiące kopie zarzutów podniesionych w postępowaniu apelacyjnym, w którym w przekonywający sposób rozprawił się z nimi Sąd Okręgowy.

Kwalifikacja schorzenia jako choroby zawodowej w ocenie Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy odniósł się w orzeczeniu do  kwalifikacji danego schorzenia występującego u pracownika jako choroby zawodowej, że „bezpośredni kontakt z chorym zakaźnie lub z materiałem pochodzącym od tych chorych” stanowi tylko część przesłanek, które bierze się pod uwagę przy kwalifikacji schorzenia jako choroby zawodowej w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr 65, poz. 294 ze zm.; obecnie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. Przepis § 1 ust. 1 wskazanego rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych  stanowi, że za choroby zawodowe uważa się choroby określone w wykazie stanowiącym załącznik do tego aktu, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy, a przy ocenie działania owych czynników należy – zgodnie z § 1 ust. 2 rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych – uwzględniać:

• rodzaj, stopień i czas narażenia zawodowego,
• sposób wykonywania pracy,
• bezpośredni kontakt z chorymi zakaźnie lub z materiałem pochodzącym od tych chorych oraz z czynnikami powodującymi choroby inwazyjne, uczuleniowe i nowotworowe”. 

Bezpośredni kontakt z chorym jako czynnik szkodliwy w środowisku pracy

Bezpośredni kontakt z chorym zakaźnie lub z pochodzącym od niego materiałem jest zdaniem Sądu Najwyższego usytuowany w szerszym kontekście szkodliwych dla zdrowia czynników środowiska pracy. Stwierdzenie takiego kontaktu ze skonkretyzowanym chorym na wirusowe zapalenie wątroby typ B lub z pochodzącym od niego materiałem wystarcza więc dla ustalenia, że w środowisku pracy wystąpił ten szkodliwy dla zdrowia czynnik i działał na oznaczonego pracownika. Brak podobnego kontaktu nie wyklucza natomiast identycznego ustalenia, jeżeli wynika ono w szczególności z rodzaju, stopnia i czasu zawodowego narażenia lub sposobu wykonywania pracy.

Szpital jako środowisko pracy

Sąd Najwyższy wypowiedział się na temat szpitali, w tym szpitali klinicznych, jako środowiska pracy dla personelu medycznego, między innymi pielęgniarskiego wskazując na  poddanie na wszystkich oddziałach oddziaływaniu czynników szkodliwych dla zdrowia, wśród których wystarczy przykładowo wskazać choćby źródła tzw. zakażeń szpitalnych.

Według Sądu Najwyższego, praca szpitalnego personelu medycznego odbywa się zatem z natury rzeczy w warunkach bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia czy nawet życia ludzkiego. Pracowniczym obowiązkiem tych osób jest jednak ratowanie zdrowia lub życia pacjentów, więc personel lekarsko-pielęgniarski nie korzysta z przysługującego ogółowi zatrudnionych uprawnienia do powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej (art. 210 § 5 w związku z art. 210 § 1 Kodeksy pracy).Zdaniem Sądu Najwyższego w zamian tego na szpitalu jako na pracodawcy spoczywać zwiększone ryzyko odpowiedzialności za ewentualne zakażenia personelu medycznego. Jego przedstawiciele dotknięci wirusowym zapaleniem wątroby nie muszą dlatego udowadniać, że do zakażenia doszło w związku z pracą zawodową, gdyż jest to wniosek wynikający z faktu zatrudnienia w warunkach szpitalnego narażenia na takie zakażenie.

Niemniej jednak wyłączenia powstrzymania się od wykonywania pracy niebezpiecznej nie należy traktować jako absolutnie bezwzględnego. Jeśli bowiem zostanie przekroczona granica dopuszczalnego ryzyka, np. pracodawca nie zapewni pracownikom, o których mowa w art. 210  § 5 Kodeku pracy, środków ochrony indywidualnej, to wydaje się że pracownicy ci będą mogli skorzystać z prawa powstrzymania się od pracy.

Ustalenie stałego lub długotrwałego uszczerbek na zdrowiu pracownika

Z przepisu § 7 ust. 1. i ust. 2 rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych wynika, że stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu komisja lekarska ustala według stanu: „po zakończeniu leczenia” lub „z końca okresu pobierania zasiłku” z ubezpieczenia społecznego (ust. 1), a w razie zgłoszenia wniosku po upływie okresu zasiłkowego – „według stanu z dnia badania” (ust. 2). Gdyby natomiast stopień owego uszczerbku był już „niewątpliwy”, to komisja może orzekać jeszcze przed zakończeniem leczenia bądź pobierania zasiłku (§ 7 ust. 3 rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych). Wreszcie czasowa niezdolność do pracy trwająca dłużej niż 6 miesięcy upoważnia do „wstępnego ustalenia stopnia uszczerbku”, w celu wypłacenia pracownikowi zaliczki na poczet jednorazowego odszkodowania (§ 7 ust. 4 rozporządzenia w sprawie chorób zawodowych).

Z przytoczonych przepisów wynika norma, która stanowi, że stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu ustala się według stanu z dnia badania wykonywanego wówczas, gdy stopień owego uszczerbku budzi możliwie najmniej wątpliwości. Tak będzie z reguły po zakończeniu procesu leczenia, czego – jak słusznie zauważył Sąd drugiej instancji – nie można identyfikować z okresem ewentualnej hospitalizacji, chyba że jeszcze wcześniej stopień uszczerbku na zdrowiu byłby już „niewątpliwy”.

 Piśmiennictwo:

1. Baran W.  red. i inni, Kodeks Pracy Komentarz, Wydawnictwo  Wolters Kluwer, Warszawa  2016
2. Słowińska A. „Bhp w podmiotach leczniczych” Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2016.