Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym – zmiany w prawie ochrony środowiska

Kinga Grodzicka-Lisek
Kinga Grodzicka-Lisek
05.10.2015AKTUALNE

6 października 2015 r. wchodzi w życie ustawa z 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1434). W kwestii bhp istotna jest zmiana w zakresie sporządzania programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym. Program ten ma być wdrażany poprzez system zarządzania bezpieczeństwem. Poznaj wprowadzane zmiany.

Uchwalone zmiany w Prawie ochrony środowiska wynikają z konieczności dostosowania przepisów krajowych do przepisów UE. Mianowicie chodzi o spóźnione już wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi zmieniającej, a następnie uchylającej, dyrektywę Rady 96/82/WE, zwaną dyrektywą Seveso III. Dyrektywa ta reguluje kwestie zapobiegania poważnym awariom, które mogą być następstwem określonych działań przemysłowych oraz ograniczania ich skutków dla zdrowia ludzkiego i środowiska.

Zmiany w zakresie sporządzania programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym

Jedną z ważniejszych zmian z punktu widzenia przepisów bhp jest wprowadzenie zmian w zakresie sporządzania programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym. Program ten ma być wdrażany poprzez system zarządzania bezpieczeństwem. Zgodnie z nowymi przepisami prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku sporządza program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, zwany dalej „programem zapobiegania awariom”. Natomiast sam program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym wdraża się za pomocą systemu zarządzania bezpieczeństwem, gwarantującego odpowiedni do zagrożeń poziom ochrony ludzi i środowiska, stanowiący element ogólnego systemu zarządzania zakładem.

W tym miejscu należy podkreślić że chodzi tu o konieczność wprowadzenia w tych podmiotach zintegrowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem a nie tylko jak dotychczas systemu bezpieczeństwa. Aby wprowadzić zintegrowany system zarządzania bezpieczeństwem (SZBIHP) koniecznie jest spełnienie określonych warunków i uzyskanie odpowiednich certyfikatów.

Taki program zapobiegania awariom musi uwzględniać zagrożenia awariami przemysłowymi oraz złożoność organizacji w zakładzie.

Nowe przepisy zmieniające Prawo ochrony środowiska określają również co powinien zawierać program zapobiegania awariom. Zgodnie z ich brzmieniem program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym powinien zawierać:

  1. ogólne cele i zasady działania prowadzącego zakład;
  2. wskazanie zadań i odpowiedzialności kierownictwa zakładu, w zakresie kontroli zagrożeń awariami przemysłowymi oraz zapewnienia odpowiedniego do zagrożeń poziomu ochrony ludzi i środowiska;
  3. określenie prawdopodobieństwa zagrożenia awarią przemysłową;
  4. zasady zapobiegania awarii przemysłowej w celu poprawy bezpieczeństwa;
  5. zasady zwalczania skutków awarii przemysłowej;
  6. określenie sposobów ograniczenia skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska w przypadku jej zaistnienia;
  7. określenie częstotliwości przeprowadzania analiz programu zapobiegania awariom w celu oceny jego aktualności i skuteczności.
Uwaga!

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku przedkłada program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska w następujących terminach:

  1. co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia zakładu nowego lub jego części;
  2. roku od dnia zaliczenia zakładu innego do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku.

Trzeba mieć na uwadze, że opracowany raz program zapobiegania awariom podlega zmianom, jeżeli potrzebę zmiany uzasadniają względy bezpieczeństwa wynikające:

  • ze zmiany stanu faktycznego,
  • z postępu naukowo-technicznego lub
  • z analizy zaistniałych awarii przemysłowych.

Ponadto, co najmniej raz na 5 lat, program zapobiegania awariom należy poddać analizie i uzasadnionym zmianom.

Zgodnie z nowymi przepisami jeżeli prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku nie dokonuje i nie zgłasza żadnych zmian, w określonym terminie, właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej wzywa do zmiany programu zapobiegania awariom, wyznaczając termin dokonania zmian.

Opracowanie i wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem

Jak już wcześniej zostało to wskazane sam program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym wdraża się za pomocą systemu zarządzania bezpieczeństwem. W tym celu znowelizowane przepisy zobowiązują prowadzącego zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku do opracowania i wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem, gwarantującego odpowiedni do zagrożeń poziom ochrony ludzi i środowiska, stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania zakładem.

Uwaga!

System zarządzania bezpieczeństwem uwzględnia zagrożenia awariami przemysłowymi i złożoność organizacji w zakładzie oraz jest oparty na ocenie ryzyka.

Ustawodawca zmieniając przepisy Prawa ochrony środowiska zaznaczył że: system zarządzania bezpieczeństwem obejmuje:

  • strukturę organizacyjną,
  • zakres odpowiedzialności,
  • procedury,
  • procesy oraz zasoby

konieczne do określenia oraz wdrożenia programu zapobiegania awariom.

Jednocześnie znowelizowane przepisy jasno i enumeratywnie określają co należy uwzględnić w systemie zarządzania bezpieczeństwem. I tak, zgodnie z nowymi przepisami, należy uwzględnić:

  1. określenie, na wszystkich poziomach organizacji, obowiązków pracowników odpowiedzialnych za działania na wypadek awarii przemysłowej, a także środków podjętych w celu uświadomienia potrzeby ciągłego doskonalenia;
  2. określenie programu szkoleniowego oraz zapewnienie szkoleń dla pracowników, o których mowa w pkt 1, oraz dla innych osób pracujących w zakładzie, w tym podwykonawców;
  3. funkcjonowanie mechanizmów umożliwiających systematyczną analizę zagrożeń awarią przemysłową oraz prawdopodobieństwa jej wystąpienia;
  4. instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, przewidziane dla normalnej eksploatacji instalacji, a także konserwacji i czasowych przerw w ruchu;
  5. instrukcje sposobu postępowania w razie konieczności dokonania zmian w procesie przemysłowym;
  6. systematyczną analizę przewidywanych sytuacji mogących prowadzić do awarii przemysłowych;
  7. prowadzenie, z uwzględnieniem najlepszych dostępnych praktyk, monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji, w tym związanych ze zużyciem instalacji i korozją jej elementów;
  8. systematyczną ocenę programu zapobiegania awariom oraz systemu zarządzania bezpieczeństwem, prowadzoną z punktu widzenia ich aktualności i skuteczności ze wskazaniem sposobu jej dokumentowania i zatwierdzania;
  9. analizę wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego – w przypadku zakładu o dużym ryzyku.

Trzeba zwrócić uwagę, że zmiany wynikają również z rozszerzenia obowiązku opracowania i wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem na zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej, które dotychczas nie były objęte tym obowiązkiem.

Wytyczne w zakresie raportu o bezpieczeństwie

W nowych przepisach jest również mowa o obowiązku prowadzącego zakład o dużym ryzyku przedłożenia raportu o bezpieczeństwie komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska w następujących terminach:

  1. co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia zakładu nowego lub jego części;
  2. 2 lat od dnia zaliczenia zakładu innego do zakładu o dużym ryzyku.

Nadal prowadzący zakład o dużym ryzyku, co najmniej raz na 5 lat, dokonuje analizy raportu o bezpieczeństwie i wprowadza w nim uzasadnione zmiany. Zmiana raportu o bezpieczeństwie jest konieczna jeżeli:

  1. potrzebę zmiany uzasadniają względy bezpieczeństwa wynikające ze zmiany stanu faktycznego, postępu naukowo-technicznego lub analizy zaistniałych awarii przemysłowych, z uwzględnieniem awarii przemysłowych, które wystąpiły w danym zakładzie oraz, jeżeli jest to zasadne, zdarzeń mogących prowadzić do awarii przemysłowej;
  2. wynika to z analizy realizacji lub przećwiczenia wewnętrznego lub zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

Jeżeli jednak prowadzący zakład o dużym ryzyku nie dokonuje zmian, komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, w drodze decyzji, wzywa do zmiany raportu o bezpieczeństwie, wyznaczając termin dokonania zmian oraz przedłożenia zmienionego raportu lub jego zmienionej części.

Nowe procedury przy wprowadzaniu zmian w zakładach

Zgodnie z nowymi przepisami w przypadku konieczności zmian w zakładzie o dużym ryzyku w instalacji, w magazynie, w procesie przemysłowym lub zmian rodzaju, właściwości lub ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych mogących mieć wpływ na wystąpienie zagrożenia awarią przemysłową lub zaliczenie zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku podmiot prowadzący taki zakład jest obowiązany do przedłożenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej zmienionych:

  • zgłoszenia,
  • programu zapobiegania awariom,
  • raportu o bezpieczeństwie oraz
  • wewnętrznego planu operacyjno- ratowniczego.

Prowadzący zakład o dużym ryzyku w takiej sytuacji przekazuje również zmienione: zgłoszenie, program zapobiegania awariom i raport o bezpieczeństwie do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Dotychczas w przepisach była mowa, o tym że w przypadku konieczności zmian w zakładzie przed ich dokonaniem prowadzący zakład musiał uzyskać zatwierdzenie przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej zmienionego raportu o bezpieczeństwie oraz przekazać ten raport równocześnie wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

  • Zmieniona również została nieco procedura dokonywania zmian w zakładzie o zwiększonym ryzyku. Obecnie taki zakład przed dokonaniem zmian w samym zakładzie, instalacji, w tym w magazynie, procesie przemysłowym lub zmian rodzaju, właściwości lub ilości znajdujących się w zakładzie substancji niebezpiecznych mogących mieć wpływ na wystąpienie zagrożenia awarią przemysłową lub zaliczenie zakładu do zakładu o dużym ryzyku, jest obowiązany do przeprowadzenia analizy zgłoszenia,
  • programu zapobiegania awariom oraz
  • systemu zarządzania bezpieczeństwem

i wprowadzenia w nich, w razie potrzeby, zmian.

Przed dokonaniem zmian prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku, ma obowiązek przedłożenia komendantowi powiatowemu (miejskiemu) Państwowej Straży Pożarnej zmienionych: zgłoszenia oraz programu zapobiegania awariom. Wskazane zmienione dokumenty prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku przekazuje również do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Wzajemna współpraca i informowanie

Bardzo ważną kwestią z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy jest również zobowiązanie prowadzących zakład o zwiększonym ryzyku, zakład o dużym ryzyku oraz zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku, będące zakładami sąsiednimi, do współpracy w zakresie wzajemnego informowania się o czynnikach mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków, lub powodować wystąpienie efektu domino.

Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku jest obowiązany również, na mocy wprowadzanych zmian, do podania do publicznej wiadomości:

  1. oznaczenia prowadzącego zakład;
  2. potwierdzenia, że zakład podlega przepisom w zakresie przeciwdziałania awariom przemysłowym oraz że prowadzący dokonał zgłoszenia, o którym mowa w art. 250 ust. 1, właściwym organom i przekazał im program zapobiegania awariom;
  3. opisu działalności zakładu;
  4. charakterystyki składowanych substancji niebezpiecznych decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku, z uwzględnieniem ich nazw lub kategorii oraz zagrożeń, jakie powodują;
  5. informacji dotyczących sposobów ostrzegania i postępowania społeczeństwa w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej, uzgodnionych z właściwymi organami Państwowej Straży Pożarnej.

Ponadto prowadzący zakład o dużym ryzyku podaje również do publicznej wiadomości:

a) informacje o opracowaniu i przedłożeniu właściwym organom raportu o bezpieczeństwie;
b) informacje dotyczące głównych scenariuszy awarii przemysłowej oraz środków bezpieczeństwa, które zostaną podjęte w przypadku wystąpienia awarii.

Informacje, o których mowa wyżej:

  1. udostępnia się na stronie internetowej zakładu w formie zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy;
  2. są stale dostępne i zgodne ze stanem faktycznym.

Dodatkowo prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do dostarczania informacji, co najmniej raz na 5 lat, na temat środków bezpieczeństwa i sposobu postępowania w przypadku wystąpienia awarii przemysłowych:

  • jednostkom organizacyjnym systemu oświaty i pomocy społecznej;
  • podmiotom leczniczym;
  • obiektom określonym w wykazie zamieszczonym w wewnętrznym planie operacyjno-ratowniczym zakładu;
  • innym podmiotom i instytucjom służącym społeczeństwu, które mogą zostać dotknięte skutkami tych awarii;

udostępniania tych informacji społeczeństwu oraz zakładom sąsiednim.

Sporządzanie wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego

Ważną kwestią z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy jest również zobowiązanie prowadzącego zakład o dużym ryzyku do zapewnienia możliwość udziału w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego już nie tylko:

  • pracownikom zakładu, w szczególności narażonym bezpośrednio na skutki awarii przemysłowej oraz
  • pełniącym funkcję społecznych inspektorów pracy lub przedstawicielom związków zawodowych odpowiedzialnym za bezpieczeństwo i higienę pracy

ale również

  • podmiotom zewnętrznym wykonującym prace na terenie zakładu.

Pracodawca prowadzący zakład sporządzając wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy, z udziałem wymienionych wyżej podmiotów, musi im przekazać informacje:

a) o okolicznościach awarii przemysłowej,
b) o niebezpiecznych substancjach związanych z awarią przemysłową,
c) umożliwiających dokonanie oceny skutków awarii przemysłowej dla ludzi, mienia i środowiska,
d) o podjętych działaniach ratunkowych, a także działaniach mających na celu ograniczenie skutków awarii przemysłowej i zapobieżenie jej powtórzeniu się.

Wyjaśnienie pojęć stosowanych w zakresie przeciwdziałania poważymy awariom

Uchwalone zmiany w ustawie Prawo ochrony środowiska zakładają m.in. uściślenie definicji „właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej”. Doprecyzowano, że właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej, oznacza organ właściwy miejscowo ze względu na lokalizację zakładu. Zmiana ta jest szczególnie istotna z uwagi na fakt, że istnieje wielu prowadzących zakłady, których lokalizacja jest inna niż lokalizacja zakładu.

Ponadto wprowadzono definicję zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej w celu uporządkowania i zapewnienia przejrzystości przepisów dotyczących tych zakładów i wyeliminowania ewentualnych trudności interpretacyjnych.

Nowelizacja zakłada również wyjaśnienie pojęć, które stosowane są w przepisach w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom:

  1. efekcie domina – rozumie się przez to potencjalne oddziaływanie instalacji lub zakładów, których zlokalizowanie może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia awarii lub pogłębić jej skutki, w szczególności ze względu na skoncentrowanie posiadanych rodzajów i ilości składowanych substancji niebezpiecznych, a także ze względu na położenie geograficzne;
  2. składowanej substancji niebezpiecznej – rozumie się przez to substancję niebezpieczną pozostającą pod nadzorem zakładu lub przechowywaną na jego terenie;
  3. uruchomieniu zakładu lub jego części – rozumie się przez to moment rozpoczęcia eksploatacji położonych na terenie zakładu instalacji lub urządzeń, w których znajduje się lub może znajdować się substancja niebezpieczna w ilości decydującej o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej;
  4. zakładzie nowym – rozumie się przez to:
      a) zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, uruchomiony dnia 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie,
      b) zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze względu na zmiany w instalacjach lub działalności powodujące zmianę w ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznych,
      c) zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze względu na zmiany w instalacjach lub działalności powodujące zmianę w ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznych;
  5. zakładzie innym – rozumie się przez to:
      a) zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z powodów innych niż określone dla zakładu nowego z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
      b) zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z powodów innych niż określone dla zakładu nowego z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
      c) zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z powodów innych niż określone dla zakładu nowego z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej;
  6. zakładzie sąsiednim – rozumie się przez to każdy zakład zlokalizowany w takiej odległości od innego zakładu, która zwiększa prawdopodobieństwo i skutki awarii;
  7. zagrożeniu – rozumie się przez to samoistną właściwość substancji niebezpiecznej lub warunki fizyczne, które mogą spowodować negatywne skutki dla zdrowia ludzi lub środowiska;
  8. znajdowaniu się w zakładzie substancji niebezpiecznych – rozumie się przez to faktyczną lub przewidywaną obecność substancji niebezpiecznych w zakładzie lub substancji niebezpiecznych, które mogą powstać podczas utraty kontroli nad procesami, w tym magazynowaniem, w odniesieniu do każdej instalacji w zakładzie, w ilościach decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Jednocześnie w noweli ustawy znalazły się przepisy jasno wskazujące dla jakiego rodzaju działalności nie stosuje się przepisów dotyczących poważnych awarii. Ponieważ dotychczasowa praktyka wskazuje na niejednolitą interpretację przepisów dotyczących zakresu ich stosowania, to uszczegółowienie tych przepisów jest niezbędne.

Podstawa prawna 
  • art. 251, art. 259, art. 261a. zmienionej ustawą z 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1434).
Autor: 

Kinga Grodzicka-Lisek

Autor
Kinga Grodzicka-Lisek
Prawnik, specjalizujący się w zagadnieniach prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Kilkuletni pracownik kancelarii adwokackiej. Autorka wielu tekstów i porad w zakresie prawa pracy oraz bhp. Redaktor „Portalu bhp” i była redaktor naczelna „Bhp w firmie” w 2011 r., redaktor prowadząca poradnik „Szkolenia bhp w firmie” w latach 2007-2009.

Poradnia 48 Portalu BHP

Jeśli masz jakiekolwiek pytania skorzystaj z indywidualnej porady grona naszych wybitnych Ekspertów.

Bądź codziennie na bieżąco ze zmianami w branży BHP, dzięki aplikacji stworzonej przez najlepszych Ekspertów.