Jak prowadzić gospodarkę remontową maszyn i urządzeń?

Produkowane są coraz to doskonalsze układy bezpieczeństwa, co powoduje, że maszyna, która była zaprojektowana i wykonana zgodnie z obowiązującymi w danym okresie wymaganiami, po pewnym czasie od zainstalowania może już taką nie być, chociaż nadal spełnia wymagania technologiczne. Ponadto maszyny, urządzenia i narzędzia w okresie eksploatacji ulegają fizycznemu zużyciu. Z tych względów występuje konieczność kontroli i utrzymywania minimalnego poziomu bezpieczeństwa każdej maszyny, urządzenia czy narzędzia. Poziom ten jest określany w przepisach jako minimalne wymagania dotyczące bhp w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy.

W celu zapewnienia sprawności produkcyjnej i bezpieczeństwa maszyn w okresie ich użytkowania pracodawca powinien opracować i wdrożyć system planowo-zapobiegawczy dotyczący gospodarki maszynami.

Gospodarka remontowa obejmuje:

a) konserwacje – czynności polegające na czyszczeniu, smarowaniu i oliwieniu poszczególnych części maszyn oraz regulacji mechanizmów, dokręcaniu nakrętek itp. Prace te są wykonywane z reguły przez operatorów maszyn w ramach tzw. obsługi codziennej;

b) przeglądy (okresowe kontrole) – przeprowadzane są w określonych z góry terminach i mają na celu sprawdzenie stanu technicznego maszyny, urządzenia lub narzędzia z uwzględnieniem poprawności funkcjonowania wszystkich elementów układów bezpieczeństwa. Okresowe kontrole dotyczą w szczególności maszyn i urządzeń, które są narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstawanie sytuacji niebezpiecznych (w zasadzie nie ma maszyn, których stan techniczny nie ulega pogorszeniu po dłuższym okresie eksploatacji).

Szczególnymi przypadkami kontroli i badań są kontrole po:

• przeprowadzonych pracach modyfikacyjnych,
• działaniu zjawisk przyrodniczych (np. powódź, wyładowanie atmosferyczne),
• wydłużonym czasie postoju maszyny,
• wypadku z udziałem maszyny, urządzenia, narzędzia;

c) naprawy (remonty nieplanowane) obejmują prace zmierzające do doprowadzenia maszyny (urządzenia) do stanu sprawności technicznej przez wymianę lub regeneracje ich części czy podzespołów, w tym elementów układów bezpieczeństwa. Naprawy są wynikiem stwierdzonych usterek w czasie przeglądów, a także po awariach czy tylko po zgłoszonych przez obsługę nieprawidłowościach w funkcjonowaniu maszyny lub jej podzespołów.

d) remonty (bieżące, średnie, kapitalne – naprawy główne) to przywrócenie wartości użytkowej (funkcjonalności, sprawności techniczno-ekonomicznej) maszyny, urządzenia.

Wyniki przeglądów maszyn rejestruje się i przechowuje do dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej.

Obowiązujące przepisy nie określają formy i sposobu dokumentowania przeprowadzonych kontroli i działań dotyczących gospodarki maszynami, wobec tego pracodawca decyduje o tym samodzielnie.

Podstawą gospodarki remontowej są instrukcje eksploatacji poszczególnych typów, rodzajów maszyn i urządzeń, opracowane na podstawie instrukcji (DTR, DTE) dostarczonej przez producenta wraz z maszyną, i książka pracy maszyny. W instrukcji eksploatacji powinny być określone czynności i okresy ich wykonywania, np.:

• co, kiedy i w jaki sposób należy zrobić w ramach konserwacji maszyny,
• jakie elementy maszyny i w jakich okresach (zależnych najczęściej od liczby przepracowanych godzin) podlegają przeglądowi (kontroli),
• co jaki czas maszyna podlega określonemu remontowi (bieżącemu, średniemu, kapitalnemu).

Fakt wykonania powyższych czynności, a przede wszystkim przeglądów, napraw i remontów powinien być odnotowany w dokumentacji maszyny prowadzonej przez jej użytkownika. W tym celu powinna być założona dla każdej maszyny „książka przeglądów i napraw” (albo tylko „książka kontroli stanu technicznego maszyny”) z rubrykami, takimi jak:

• data i rodzaj przeglądu,
• zakres przeglądu, kontroli,
• wnioski z przeglądu, w szczególności ocena maszyny i zalecane prace konserwacyjne i/lub naprawcze,
• nazwiska i stanowiska osób dokonujących przeglądu,
• zakres i data wykonania prac konserwacyjnych, naprawczych, remontowych, modyfikacyjnych oraz osoby wykonujące powyższe czynności lub odpowiedzialne za ich wykonanie.

W instrukcji eksploatacji maszyny powinny być również zawarte informacje dotyczące:

• opisu czynności regulacyjnych i konserwacyjnych, jakie powinien wykonywać użytkownik, oraz zapobiegawcze środki konserwacji,
• sposobów (oddzielne instrukcje) umożliwiających bezpieczne przeprowadzenie regulacji i konserwacji, w tym środki ochronne, jakie należy podjąć w trakcie tych czynności,
• wykazów (specyfikacji) części zamiennych, które mają zostać użyte, jeżeli mają one wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo operatorów.

Należy pamiętać, że:

• wytwórca maszyny ma prawo określić, które czynności, przede wszystkim naprawy, przeglądy i regulacje mogą być wykonywane tylko przez jego pracowników albo przez autoryzowane firmy serwisowe,
• urządzenia podlegające UDT, oprócz przeglądów, konserwacji, napraw, podlegają okresowym przeglądom wykonywanym przez inspektorów UDT.