Podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe a nieprzestrzeganie zasad bhp przez pracowników

W sprawie, rozpoznanej przez Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 2015 r., sygn. akt II UK 415/14 pracodawca złożył odwołanie od decyzji ZUS w sprawie podwyższenia o 100 % stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w roku składkowym 2013/14. Podwyższenie stopy procentowej składki było efektem dwóch kontroli przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy na budowach prowadzonych przez pracodawcę.

Spór dotyczył tego, czy naruszenia przepisów bhp stwierdzone podczas wskazanych wyżej kontroli były rażące w rozumieniu art. 36 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa).

W ocenie sądu okręgowego pracodawca nie wypełnił ciążących na nim obowiązków w zakresie bhp, a jego zaniechanie – powodując bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia jego pracowników – miało charakter rażący, w związku z czym inspektorzy wstrzymali prace na obydwu budowach.

Sąd apelacyjny oddalił apelację płatnika. Sad powołał się na art. 36 ustawy wypadkowej, zgodnie z którym inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek, z wnioskiem o podwyższenie o 100 % stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy wobec płatnika składek, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bhp. W przepisie tym nie chodzi o każde, lecz tylko o kwalifikowane naruszenie przepisów bhp, które stwarza bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia pracowników.

Pracodawca złożył skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Jego zdaniem sądu obu instancji błędnie uznały, że w omawianej sprawie nie ma znaczenia dla odpowiedzialności pracodawcy samowolne, bez wiedzy kierowników budowy, wykonywanie pracy w warunkach niebezpiecznych przez pracowników przeszkolonych w dziedzinie przestrzegania przepisów bhp, którym udostępniono na terenie budowy indywidualny sprzęt zabezpieczający.

Sąd Najwyższy oddalił skargę. W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że przepisy ustawy wypadkowej nie definiują pojęcia „rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy”, niemniej w judykaturze oraz doktrynie przyjmuje się, że jako „rażące” należy rozumieć takie naruszenie przepisów bhp, które stwarza bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia pracowników, a pojęcie bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia pracownika wyjaśniono w sprawach wykroczeń przeciwko prawom pracownika polegających na nieprzestrzeganiu przepisów bhp oraz odpowiedzialności karnej określonej w art. 220 Kodeksu karnego.

Dla zastosowania wskazanego wyżej art. 36 ustawy wypadkowej wystarczy, aby przy każdej kontroli ujawniło się chociaż jedno rażące naruszenie przepisów, nie jest zatem istotna liczba stwierdzonych uchybień, lecz to, czy chociaż jedno stwarzało zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników.

Sąd Najwyższy uznał również za bezzasadny zarzut pracodawcy dotyczący wielkości zakładu pracy, który sprowadzał się do stwierdzenia, że „im większy zakład, tym mniejsza tolerancja dla najmniejszych i incydentalnych naruszeń bhp”. Zarówno specyfika, jak i rozmiar prowadzonej przez płatnika działalności nie wpływały na ocenę, że dwie kolejne kontrole ujawniły rażące naruszenia przepisów bhp. Sąd Najwyższy podzielił pogląd sądu apelacyjnego, że od wielkości zakładu pracy lub rodzaju prowadzonej działalności zależy zakres i treść obowiązków z zakresu bhp, co wynika z przepisów bhp.

Tym samym wielkość lub rodzaj działalności pracodawcy wpływa na zakres i treść obowiązków pracodawcy z zakresu bhp, a nie na ocenę, czy naruszenie któregokolwiek z tych obowiązków przez pracodawcę miało charakter rażący. O rażącym naruszeniu przepisów bhp decyduje waga naruszonych przez pracodawcę nakazów i zakazów.