Mobbing pojawia się tam, gdzie jest na niego przyzwolenie

Posłużę się definicją mobbingu, którą stosuje Międzynarodowa Organizacja Pracy. Otóż mobbing, zgodnie z MOP, to obraźliwe i mściwe zachowanie, wyrażające się przez okrutne, złośliwe lub upokarzające usiłowanie wyrządzenia szkody jednostce lub grupie pracowników, którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia. Mobbing zawiera w sobie bezustanne, bezzasadne negatywne uwagi lub krytykę nieadekwatną, izolowanie osoby od kontaktów z innymi pracownikami, wreszcie – plotkowanie lub rozpowszechnianie fałszywych informacji.

Zachowanie mobbingowe charakteryzuje się także tym, że trwa przez dłuższy czas – może to być kilka tygodni, miesięcy, ale także lat – wszystko zależy tu od indywidualnego przypadku. To, co muszę podkreślić, to fakt, że mobbing ma charakter celowy – osoba, która go stosuje w pełni zdaje sobie sprawę z tego, co robi, jest świadoma całej gamy skutków, jakie jej zachowanie może wywrzeć na wybranej ofierze i to właśnie osiągnięcie konkretnego skutku jest celem działania mobbera, który zazwyczaj ma charakter terroru psychicznego. Działania mobbera wywołują u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, ale także jego poniżenie lub ośmieszenie w gronie współpracowników.

Dużą rolę w mechanizmie postępowania osoby dopuszczającej się mobbingu jest szkodzenie opinii ofiary, ale nie stanie się to poprzez działanie jedynie mobbera – w przeważającej liczbie przypadków mobber „wspierany jest” przez grupę osób współpracujących ze sobą w prześladowaniach ofiary, np. poprzez rozpowszechnianie plotek i fałszywych, dyskredytujących ją informacji lub przez niereagowanie na krzywdy jej wyrządzane, bagatelizowanie ich, upatrywanie ich przyczyn w ofierze. Zazwyczaj taka postawa osób w otoczeniu mobbera jest również wynikiem jego działań i manipulacji.

Teraz dla przeciwwagi – mobbingiem nie jest jednorazowa sytuacja, mająca na celu ośmieszenie czy poniżenie pracownika. Podkreślam z całą mocą – jednorazowy przypadek, powiązany z subiektywnym odczuciem dyskonfortu przez pracownika, zgłaszającego niezadowolenie z przydzielanych obowiązków, brak poczucia satysfakcji, niespełnianie się w pracy – nie jest mobingiem.

Powód dla którego podkreślam sytuacje, które z mobbingiem się mylą jest taki, iż zdarzają się pracownicy, którzy nadużywają pojęcia mobbing. Rozumieją przez nie każdą krytykę, każde wydawanie polecenia, wyciąganie konsekwencji nawet w sytuacjach, gdy popełnią błąd czy nie wywiążą się z umów. Przestrzegam przed pracownikami, którym nie chce się pracować, którzy nie rozumieją, że stosunek pracy jest stosunkiem podległości i czują się mobbingowani tam, gdzie zachodzi naturalny proces zarządzania.

Jakie są warunki sprzyjające mobbingowi – czy indywidualne cechy pracownika lub przełożonego mogą sprzyjać byciu ofiarą lub sprawcą?

Zjawisku sprzyjają nie tylko konflikty między pracownikami, ale także błędy w zarządzaniu firmą oraz jej zła struktura organizacyjna.

Postawa osób zarządzających ma największy wpływ na możliwość wystąpienia mobbingu w organizacji. Jednak czynniki indywidualne – cechy osób, które stają się mobberami lub ofiarami – są możliwe do scharakteryzowania. Nie należy jednak traktować tych cech jako wskazujących bezwzględnie na sprawcę mobbingu lub osobę mobbingowaną.

Zapewniam, że organizacja – w której pracodawca nie zgadza się na mobbing i jest konsekwentny w swym postępowaniu – nie doświadczy tego zjawiska, nawet jeżeli jego pracownicy będą posiadali cechy właściwe mobberom.

Proszę scharakteryzować najważniejsze cechy mobbera…

Osoby dopuszczające się mobbingu zawyczaj charakteryzują się niskim poziomem refleksyjności, mało się zastanawiają nad swoimi działaniami i ewentualnymi konsekwencjami tych działań. Wytyczając sobie cel idą do niego „po trupach”. Jeżeli uda im się go osiągnąć to w kolejnej sytuacji zachowają się zupełnie tak samo, bez względu na to czy ktoś poniósł z tego tytułu konsekwencje, czy nie.

To często osoby o wyolbrzymionym poczuciu własnej wartości, przeceniające swoje umiejętności i kompetencje, nie znoszące krytyki innych, nie potrafiące się przyznać do błędu. Ci, którzy ośmielą się powiedzieć swoje zdanie, stanąć w opozycji, narażają się na szykany i nękanie.

Ale czasem mamy do czynienia z osobą – mobberem o znacznie zaniżonym poczuciu własnej wartości. Taki człowiek poprzez zachowania mobbingowe, typu gnębienie, szykanowanie, doszukiwanie się wad u innych – podnosi własną samoocenę. Ta ciągła potrzeba dowartościowywania siebie jest realizowana kosztem innych ludzi.

Istotnym elementem charakterystyki mobbera jest fakt dbania o własne korzyści, przy czym współpracownicy są traktowani jako przeszkoda i zagrożenie w realizacji planowanych celów lub są wykorzystywani do ich osiągania. Poza tym mobber zorientowany jest na rywalizację, a nie współpracę, zazdrości sukcesów innym, gotowy jest zniszczyć współpracownika nawet za najmniejsze, także prywatne, nie związane z pracą zawodową, powodzenie. Jeżeli odnosi sukcesy to powodem dla niego do zadowolenia jest fakt, że jest lepszy od innych ludzi. Cokolwiek robi – porównuje się do innych i jeżeli w tych porównaniach wypada niekorzystnie to jest to wystarczający powód, by gnębić drugiego człowieka.

Czy mobberem częściej jest kobieta, czy mężczyzna? Jakie cechy wykorzystuje kobieta, starając się manipulować otoczeniem?

Zazwyczaj jest to mężczyzna, jednak odsetek kobiet – mobberów stale rośnie. Wynika to z faktu, iż jest coraz więcej kobiet na rynku pracy, coraz więcej kobiet na stanowiskach kierowniczych, a to osoby z kadry kierowniczej niższego szczebla zazwyczaj dopuszczają się działań z obszaru mobbingu.

Szczerze powiedziawszy trudno mi powiedzieć o cechach specyficzych kobiet, które manipulują otoczniem. Ich działania będą również uzależnione od środowiska, w jakim przyjdzie im pracować, atmosfery w pracy, osoby która stanie się ofiarą mobbingu, jej otoczenia oraz możliwości mobbera. Ten zawsze, bez względu na swoje cechy, wykorzystuje wszelkie dostępne mu środki, by uzyskać zamierzony cel – czy byłaby nim izolacja ofiary, podważenie pozycji lub kompetencji czy wręcz wyeliminowanie z grona współpracowników lub z pracy.

A jakimi cechami można określić ofiarę mobbingu?

To zazwyczaj osoba ceniąca szczerość, życzliwa, uczciwa i doszukująca się prawdy. Ale to także osoba sumienna i pracowita, posiadająca szerokie kompetencje, odnosząca sukcesy w pracy – tym stanowi zagrożenie dla mobbera.

Poza tym wśród istotnych cech można wymienić indywidualizm – osoby te często chodzą swoimi ścieżkami, nie chcą się na siłę dopasowywać do grupy, co może być powodem ich wykluczenia (jeżeli grupa pracownicza jest mało tolerancyjna na inność).

Często są to osoby wrażliwe, podatne na zranienia, mające łatwość myślenia o sobie źle i brania na siebie odpowiedzialność za doświadczające działania – dlatego tak często wchodzą w rolę ofiary i pozostają w niej. Niestety pomaga im w tym zaniżone poczucie własnej wartości.

Należy jednak pamiętać, że osoba mobbingowana może również być asertywna, przebojowa – natomiast w takiej sytuacja większe jest prawdopodobieństwo, że zacznie się przeciwstawiać i skutki jakich doświadczy nie będą tak dotkliwe.

Anna Kucharska

Z Panią Anną Kucharską, psychologiem z Okręgowego Inspektoratu Pracy w Lublinie rozmawiała: Anna Nowak