Jak uchronić pracowników przed porażeniem prądem elektrycznym na budowie?

Warunki środowiskowe i warunki pracy występujące na budowie generują zwiększone ryzyko porażenie prądem (praca na otwartej przestrzeni, opady deszczu, większa wilgotność, prowadzenie różnego rodzaju robót w tym samym czasie zwiększające zagrożenie uszkodzenia urządzeń i instalacji elektrycznych eksploatowanych na budowie). W celu ograniczenia tego ryzyka instalacje i urządzenia elektryczne na budowie powinny być tak wykonane, utrzymane i eksploatowane, aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym, przepięcia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały innych szkodliwych skutków. Jak zatem powinna wyglądać ochrona przeciwporażeniowa na budowie?

Ochrona przeciwporażeniowa to zespół środków technicznych zapobiegających porażeniom prądem elektrycznym ludzi w normalnych warunkach pracy urządzeń elektrycznych i warunkach, gdy urządzenia te ulegną uszkodzeniu.

W urządzeniach niskiego napięcia (do 1 kV) rozróżnia się:

• ochronę przeciwporażeniową podstawową (jest to zespół środków technicznych chroniących przed zetknięciem się człowieka z częściami czynnymi instalacji elektrycznej w warunkach normalnej pracy);

• ochronę przeciwporażeniową przy uszkodzeniu (jest to zespół środków technicznych chroniących przed porażeniem prądem elektrycznym przy pojedynczym uszkodzeniu – uszkodzeniu izolacji podstawowej);

• ochronę przeciwporażeniową uzupełniającą (jest to zespół środków technicznych uzupełniających ochronę podstawową i/lub ochronę przy uszkodzeniu).

Podstawowa ochrona przeciwporażeniowa

Ochrona przeciwporażeniowa podstawowa ma zapewnić ochronę ludzi przed zagrożeniami, które mogą powstać w wyniku dotyku części czynnych instalacji elektrycznej (znajdujących się pod napięciem). Natomiast ochrona przeciwporażeniowa przy uszkodzeniu ma zapewnić ochronę ludzi przed zagrożeniami, które mogą powstać w wyniku dotyku części przewodzących dostępnych w instalacji elektrycznej.

Podstawowa zasada ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym polega zatem na tym, że części czynne nie mogą być dostępne (ochrona podstawowa), a dostępne części przewodzące nie mogą być niebezpieczne, zarówno w warunkach normalnej pracy instalacji elektrycznej, jak i w przypadku pojedynczego uszkodzenia tej instalacji (ochrona przy uszkodzeniu).

Ochronę przeciwporażeniową podstawową urządzeń elektroenergetycznych o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV należy wykonać przez zastosowanie co najmniej jednego z następujących środków:

• w pomieszczeniach i na terenach z urządzeniami elektroenergetycznymi, dostępnymi tylko dla osób upoważnionych, oraz w pomieszczeniach przemysłowych i na zewnątrz budynków – izolacji roboczej, osłon, barier i ogrodzeń przenośnych lub umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki,

• w innych pomieszczeniach niewymienionych wyżej – izolacji roboczej lub osłon.

Izolacja robocza zastosowana jako środek ochrony przeciwporażeniowej podstawowej urządzeń elektroenergetycznych powinna pokrywać całkowicie części czynne i powinna być tak wykonana, aby była trwale odporna na występujące w czasie eksploatacji oddziaływania mechaniczne, chemiczne, elektryczne i cieplne, a usunięcie jej było możliwe tylko przez zniszczenie.

Osłony zastosowane jako środek ochrony przeciwporażeniowej podstawowej powinny mieć wystarczającą w warunkach eksploatacyjnych trwałość dla zachowania wymaganego stopnia ochrony i odpowiedniej odległości od części czynnych urządzeń elektroenergetycznych. Usunięcie osłon powinno być możliwe tylko z użyciem odpowiednich narzędzi.

Ochrona przeciwporażeniowa podstawowa, polegająca na umieszczeniu urządzeń elektroenergetycznych poza zasięgiem ręki, powinna być tak wykonana, aby w zasięgu ręki nie znajdowały się części jednocześnie dostępne o różnych potencjałach.

Środki ochrony przy uszkodzeniu:

• samoczynne wyłączenie zasilania;

• izolacja podwójna lub izolacja wzmocniona;

• separacja elektryczna do zasilania jednego odbiornika.

W zasilaniu i rozdziale energii elektrycznej na terenie budowy wyodrębnia się 4 strefy. Stefy te zostały przedstawione na poniższym rysunku.

Rys. Przykład zagospodarowania elektroenergetycznego terenu budowy z podziałem na strefy ochronne.

Oznaczenia: Urządzenia zasilające – stacje transformatorowe, zespoły prądotwórcze, przyłącza, rozdzielnice zasilające; S – wyłącznik ochronny różnicowoprądowy selektywny; RB – rozdzielnica budowlana; RD – rozdzielnica dźwigowa; PP – przystawka pomiarowa (Źródło: opracowania SEP – Internet).

Zasilanie i rozdział energii elektrycznej na terenie budowy dzieli się na poszczególne strefy:

• Strefa I – strefa zasilania terenu budowy i rozbiórki energią elektryczną o napięciu do 1 kV prądu przemiennego wraz z urządzeniami rozdzielczymi, pomiarowymi, zabezpieczającymi i ochronnymi całego terenu budowy i rozbiórki (zasilacz centralny). Strefa I powinna być wydzielona i w przypadku zasilania linią napowietrzną, zwłaszcza powyżej 1 kV, usytuowana na granicy terenu budowy. Ochrona podstawowa powinna być zapewniona przez izolację podstawową i obudowy o stopniu ochrony co najmniej IP43. Ochronę przy uszkodzeniu powinno zapewniać samoczynne wyłączenie zasilania w czasie krótszym niż 0,2 s.

• Strefa II – strefa ta obejmuje linie zasilające napowietrzne, kablowe. Linie powinny by

• tu prowadzone możliwie najkrótszymi trasami, najlepiej bez skrzyżowań z drogami transportowymi. Linie zasilające powinny by

• zabezpieczone przed skutkami zwarć i przeciążeń za pomocą urządzeń zabezpieczających. Wskazane jest prowadzenie linii zasilających przewodami izolowanymi, przewodami oponowymi lub kablami podwieszonymi na słupach. Ochronę podstawową w strefie II stanowi izolacja przewodów i kabli, a ochronę przy uszkodzeniu stanowi wyłącznik ochronny różnicowoprądowy zainstalowany w strefie I.

• Strefa III – strefa ta obejmuje rozdzielnice budowlane, dźwigowe i przystawki pomiarowe. Ochronę podstawową powinna zapewnia

• izolacja podstawowa i obudowy o stopniu ochrony co najmniej IP43. Ochronę przy uszkodzeniu powinno zapewniać samoczynne wyłączenie zasilania w czasie nieprzekraczającym 0,2 s.

• Strefa IV – strefa ta obejmuje odbiorniki oświetleniowe, narzędzia ręczne (ruchome) i urządzenia budowlane. Ochronę podstawową w tej strefie stanowi izolacja podstawowa i obudowy o stopniu ochrony co najmniej IP44. Ochronę uzupełniającą stanowią wyłączniki ochronne różnicowoprądowe o IDn ≤ 30 mA. Dla tej strefy do ochrony przy uszkodzeniu można wykorzystywać napięcie nieprzekraczające napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale o wartości do 25 V prądu przemiennego lub 60 V prądu stałego, odbiorniki, narzędzia i urządzenia o II klasie ochronności (Źródło: opracowania SEP – Internet).

¹⁾Napięcie bezpieczne UL jest to największa bezpieczna wartość napięcia roboczego lub dotykowego, utrzymująca się długotrwale w określonych warunkach oddziaływania otoczenia.

²⁾Warunki środowiskowe 1 są to takie warunki, w których rezystancja ciała ludzkiego w stosunku do ziemi wynosi co najmniej 1000 W.

³Warunki środowiskowe 2 są to takie warunki, w których rezystancja ciała ludzkiego w stosunku do ziemi wynosi mniej niż 1000 W.

Do środowisk o zwiększonym zagrożeniu zalicza się m.in.: łazienki i natryski, sauny, wymiennikownie ciepła, przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi, kanały rewizyjne, tereny budowy i rozbiórki, tereny otwarte. Wtyczki i gniazda wtyczkowe zastosowane w obwodach o napięciu bezpiecznym powinny odpowiadać następującym warunkom:

• wtyczki nie mogą pasować do gniazd wtyczkowych obwodów o innych napięciach,

• gniazda wtyczkowe powinny uniemożliwiać przyłączenie wtyczek odbiorników o innych napięciach,

• gniazda wtyczkowe nie mogą być wyposażone w zaciski do przyłączania przewodów ochronnych.