Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze

Jerzy Żurek
Jerzy Żurek
28.12.2016AKTUALNE

Podręczny sprzęt gaśniczy i środki gaśnicze

Prawie wszystkie pożary zaczynają się od maleńkich ognisk, które można błyskawicznie ugasić. Aby tak się stało, każda firma powinna być przede wszystkim wyposażona w odpowiedni i sprawny podręczny sprzęt gaśniczy, którego zasadniczą rolą jest gaszenie pożarów w pierwszej fazie ich powstania. Jednak aby wyposażyć zakład pracy we właściwy podręczny sprzęt gaśniczy należy znać zakres jego zastosowania i właściwości.

Korzyści 

Ten tekst podpowie Ci

  • Jakie są rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego

  • Do gaszenia jakich pożarów nadają się jakie środki gaśnicze

  • Jak właściwie rozmieścić podręczny sprzęt gaśniczy

  • gaśnice przenośne,

  • gaśnice przewoźne (agregaty gaśnicze),

  • hydronetki wodne,

  • koce gaśnicze.

Zestaw taki musi być dostosowany do charakteru zakładu pracy i specyfiki ewentualnego zagrożenia pożarem.

Tabela 1. Grupy pożarów

Grupy pożarów

Charakterystyki grup pożarów (przykłady materiałów)

A

Pożary materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli, na przykład:

  • drewna,

  • papieru,

  • termoutwardzalnych tworzyw sztucznych,

  • tkanin

B

Pożary cieczy i materiałów stałych topiących się, na przykład:

  • benzyn, z alkoholi, z lakierów,

  • rozpuszczalników,

  • termoplastycznych tworzyw sztucznych

C

Pożary gazów, na przykład:

  • metanu,

  • acetylenu,

  • wodoru,

  • gazu ziemnego

D

Pożary metali, na przykład:

  • magnezu,

  • glinu,

  • potasu,

  • sodu

F

Pożary tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych

W praktyce na etykietach niektórych, zwłaszcza starszych, egzemplarzy podręcznego sprzętu gaśniczego (gaśnic) można jeszcze odczytać literę (indeks) E. Tym symbolem oznaczano sprzęt przeznaczony do gaszenia również instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem. Obecnie oznaczenia takie zastępowane są informacją tekstową w tym zakresie.

Uwaga!

Dobierając sprzęt gaśniczy do firmy, należy przede wszystkim uwzględnić charakterystykę magazynowanych, przerabianych i transportowanych materiałów palnych oraz elementów stanowiących wyposażenie i aranżację pomieszczeń.

Rodzaje gaśnic

W powszechnej sprzedaży dostępnych jest wiele typów gaśnic proszkowych o zawartości od 1 do 12 kg środka gaśniczego i zakresie stosowania w grupach pożarów A, B oraz C, a także B i C. Jednak w sytuacjach szczególnych, w których mogą wystąpić pożary metali, należy mieć na wyposażeniu gaśnice, które są wypełnione specjalnym proszkiem przeznaczonym do gaszenia takich pożarów.

Gaśnice pod stałym ciśnieniem

Są one oznaczane przez niektórych producentów symbolem X i składają się:

  • ze zbiornika,

  • z zaworu dozującego wyposażonego w manometr (wskaźnik ciśnienia),

  • z rurki syfonowej.

Gaśnice takie są bardzo wygodne i praktyczne, ponieważ nadają się do natychmiastowego użycia.

Gaśnice z nabojem wewnątrz

W gaśnicach oznaczanych przez niektórych producentów symbolem Z gazem roboczym (używanym do gaszenia) jest dwutlenek węgla (CO2). Gaz ten zostaje umieszczony w odrębnym naboju, który znajduje się wewnątrz zbiornika gaśnicy. Dopiero po „odpaleniu” ładunku i uwolnieniu dwutlenku węgla (CO2) oraz odczekaniu kilku sekund na rozprężenie gazu i wzburzenie proszku możliwe jest przystąpienie do gaszenia pożaru. Dozowanie środka gaśniczego (np. proszku) następuje przez prądownicę. Obecnie dostępne są gaśnice o masie 1, 2, 4, 6, 9 i 12 kg proszku gaśniczego.

Ważne

Najmniejsze z gaśnic proszkowych (GP 1) mogą być wykorzystane jako zabezpieczenie pożarowe samochodów. Do zabezpieczenia budynków powinno się stosować przede wszystkim gaśnice większe niż GP 1, czyli o masie co najmniej 2 kg.

Tabela 2. Przykładowe dane techniczne niektórych gaśnic proszkowych

Gaśniceproszkowe

GP2X

GP6X

GP9Z

GP12Z

Masa całkowita

~ 3,6 kg

~ 9,5 kg

~ 13 kg

~ 17 kg

Masa środka gaśniczego

2 kg

6 kg

9 kg

12 kg

Czas działania minimum

6 s

9 s

12 s

15 s

Czynnik napędowy

Azot

Azot

Dwutlenek węgla (CO2)

Dwutlenek węgla (CO2)

Ciśnienie robocze

~ 1,5 MPa

1,5 MPa

0,8 MPa

0,8 MPa

Zakres temperatur stosowania

Od –20 do 60°C

Gaśnice proszkowe

Powszechnie stosowane są gaśnice proszkowe . Stanowią podstawowe zabezpieczenie przeciwpożarowe obiektów użyteczności publicznej, handlowych, usługowych i magazynowych oraz zakładów produkcyjnych różnych branż, w których ewentualne zagrożenie pożarem stanowią materiały zaliczane do grup pożarów A, B i C.

Nadają się one doskonale zarówno do zabezpieczenia magazynów paliw czy gazów technicznych, jak również ochrony archiwów, muzeów czy bibliotek. Można nimi także skutecznie i bezpiecznie gasić urządzenia elektryczne pod napięciem do 1000 V (w większości przypadków). Należy przy tym zachować odległość 1 m od gaszonego urządzenia.

Agregaty proszkowe

Agregaty proszkowe AP-25 Z, AP-50 Z i AP-100 Z – to nic innego jak duże gaśnice umieszczane na wózku z uchwytem do ręcznego ciągnięcia. Mają one także odrębne zbiorniki na gaz roboczy. Obecnie dostępne są również agregaty typu X pod stałym ciśnieniem.

Tabela 3. Przykładowe dane techniczne agregatów proszkowych

Agregatyproszkowe

AP-25Z

AP-50Z

AP-100Z

Masa całkowita

50 kg

95 kg

180 kg

Masa środka gaśniczego

25 kg

50 kg

100 kg

Czynnik napędowy

Azot

Azot

Azot

Pojemność butli z azotem

3 dm3

3 dm3

2 × 3 dm3

Zakres temperatur stosowania

Od –20 do 60°C

Rzut strumienia proszku

8 m

8 m

10 m

Pojemność zbiornika

27 dm3

53 dm3

109 dm3

Ciśnienie robocze zbiornika

1,8 MPa

1,4 MPa

1,4 MPa

Mechanizm gaśniczy proszków wynika z działania inhibicyjnego. Polega ono na przerywaniu łańcuchowej reakcji spalania, jej spowalnianiu w wyniku złożonych procesów chemicznych zachodzących w płomieniach.

Agregaty proszkowe są zalecane jako zabezpieczenie ppoż., na przykład:

  • stacji paliw,

  • zakładów petrochemicznych,

  • hal fabrycznych branży chemicznej,

  • malarni,

  • lakierni.

Gaśnice i małe agregaty proszkowe są wygodne w użyciu, proste w obsłudze oraz niezawodne w działaniu.

Gaśnice śniegowe

Gaśnice śniegowe to ciężkie, stalowe butle wypełnione ciekłym dwutlenkiem węgla (CO2). Po ich uruchomieniu następuje rozprężenie dwutlenku węgla (CO2).

Gazowy dwutlenek węgla (CO2) jest cięższy od powietrza 1,5 raza i dlatego skutecznie tłumi ogień przez eliminację tlenu ze strefy spalania.

Część (CO2) wydostaje się na zewnątrz gaśnicy w postaci zestalonego „śniegu” o temperaturze ok. –78°C. Dlatego przy użyciu gaśnicy śniegowej należy pamiętać o unikaniu kontaktu odkrytych części ciała ze „śniegiem”. Gaśnice śniegowe stanowią najczęściej uzupełnienie gaśnic proszkowych.

Choć zakres stosowania dwutlenku węgla do gaszenia jest określony umownie za pomocą grup pożarów B i C, gaśnice śniegowe należy rozmieszczać przeważnie w:

  • serwerowniach,

  • kotłowniach,

  • centralach telefonicznych,

  • akumulatorniach oraz

  • przy tablicach rozdzielczych energii elektrycznej.

Gazowy dwutlenek węgla (CO2) nie tylko skutecznie gasi urządzenia mechaniczne czy elektroniczne, ale – co także jest ważne – nie pozostawia skutków ubocznych w postaci zatarcia lub zabrudzenia.

Obecnie można spotkać się tylko z gaśnicami śniegowymi o masie 2 i 5 kg dwutlenku węgla (CO2).

Tabela 4. Ogólne przykładowe dane techniczne nowych typów gaśnic śniegowych (GS 2 X i GS 5 X)

Gaśnicenowetypy

GS2X

GS5X

Masa całkowita

~ 9 kg

~20 kg

Masa środka gaśniczego

2 kg

5 kg

Minimalny czas działania

6 s

9 s

Zakres temperatur stosowania

Od –20 do 60°C

Gaśnice GS 5 X

Każda gaśnica śniegowa oznaczona symbolem GS 5 X jest skonstruowana z następujących elementów:

  • stalowego wysokociśnieniowego zbiornika, który jest pokryty powłoką epoksydową,

  • szybko otwieralnego mosiężnego zaworu, który pozwala na dozowanie środka gaśniczego,

  • bezpiecznika, który zapewnia bezpieczne użycie gaśnicy na wypadek wzrostu temperatury i ciśnienia w zbiorniku,

  • trwałej poliamidowej prądownicy śniegowej o dużej efektywności strugi gaśniczej (wydobywającego się z gaśnicy „śniegu”),

  • ergonomicznego drewnianego uchwytu, który zabezpiecza używającego gaśnicy przed przepływem ładunków elektrycznych i odmrożeniem dłoni.

Na rynku dostępne jest urządzenie podobne do gaśnicy, oznaczone symbolem GSE 2 X, przeznaczone do gaszenia urządzeń elektronicznych i elektrycznych pod napięciem. Utrzymanie dwutlenku węgla (CO2) w postaci gazu w trakcie całego czasu gaszenia tym urządzeniem zapobiega powstawaniu szoku termicznego, z jakim można się spotkać podczas gaszenia ognia klasyczną gaśnicą śniegową (np. GS 2 X czy GS 5 X). Konstrukcja układu wylotowego, który został tu wyposażony w dyszę, pozwala dokładnie skierować środek gaśniczy na źródło ognia, nie powodując przy tym zniszczeń najbliższego otoczenia.

Agregaty śniegowe

Najczęściej agregaty śniegowe występują w 3 rodzajach:

  • ASL-30 – 1-butlowy, o zawartości 30 kg ciekłego dwutlenku węgla (CO2);

  • ASL-60 – 2-butlowy, o zawartości 60 kg ciekłego dwutlenku węgla (CO2);

  • TG (AS-10 i AS-12 zwane agregatami górniczymi) – 2 gaśnice śniegowe, 5 lub 6 kg, ustawione na wózku w pozycji pionowej oraz połączone ze sobą kolektorem z wężem wylotowym.

Gaśnice pianowe

Środkiem używanym do gaszenia w gaśnicach i agregatach pianowych jest piana mechaniczna. Powstaje ona z kilkuprocentowego wodnego roztworu środka pianotwórczego wyrzucanego ze zbiornika pod ciśnieniem azotu lub dwutlenku węgla (CO2).

Przykładowe typy gaśnic pianowych:

  • GWP-6 X,

  • GWP-6 Z,

  • GWP-9 Z.

Objętość środka gaśniczego w tych gaśnicach to 6 dm3 lub 9 dm3, z azotem bądź dwutlenkiem węgla (CO2) jako czynnikiem napędowym.

Agregaty pianowe

Rzadko stosowanym już podręcznym środkiem gaśniczym są agregaty pianowe. Na przykładzie agregatu pianowego AWP-25 ze środkiem pianotwórczym AFFF wyjaśnimy istotę działania takiego sprzętu.

Agregat pianowy AWP-25 ze środkiem pianotwórczym AFFF to stalowy zbiornik ciśnieniowy wypełniony kilkuprocentowym wodnym roztworem środka pianotwórczego. Po odkręceniu butli ze sprężonym powietrzem zawartość zbiornika zostaje wyrzucona na zewnątrz przez wąż pożarniczy i specjalną prądownicę, w której następuje proces mechanicznego wytworzenia piany.

Koce gaśnicze

To płachty o powierzchni około 3–4 m2 wykonane z włókna szklanego lub innej dopuszczonej do stosowania w tym celu tkaniny. Koce gaśnicze służą do mechanicznego tłumienia niewielkich ognisk pożaru, w szczególności pożarów małych przedmiotów o zwartej budowie, na przykład:

  • silników spalinowych i elektrycznych,

  • cieczy łatwo palnych w pojemnikach, wannach, a także

  • odzieży płonącej na człowieku.

Są one także stosowane do zabezpieczania materiałów palnych zagrożonych rozpryskami iskier lub kropli stopionego metalu podczas prac spawalniczych.

Sposoby rozmieszczenia podręcznego sprzętu gaśniczego

W zakresie rozmieszczenia podręcznego sprzętu gaśniczego w firmie istnieją pewne zasady. Dotyczą one liczby i rodzaju oraz usytuowania tego sprzętu. W zakresie ilości środka gaśniczego i rodzaju gaśnic obowiązują następujące reguły:

  1. rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie;

  2. 1 jednostka masy środka gaśniczego (2 kg lub 3 dm3) zawartego w gaśnicach powinna przypadać, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach dotyczących stacji i baz paliw płynnych, na każde:

a) 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym:

  • zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V,

  • produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2,

  • zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem;

b) 300 m2 powierzchni innej strefy pożarowej, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV.

Przepisy nie narzucają stosowania określonej wielkości napełnienia gaśnic, ale wymagają odpowiedniej łącznej ilości środka gaśniczego we wszystkich gaśnicach w danej strefie pożarowej. Od właściciela czy też zarządcy bądź użytkownika budynku zależy, jakie to będą gaśnice, czy 2 kg, 4 kg, czy też 6 kg lub większe.

Ważne

Usytuowanie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach budowlanych jest następujące:

  1. w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przede wszystkim:

– przy wejściach do budynków,

– na klatkach schodowych,

– na korytarzach,

– przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz;

  1. w miejscach nienarażonych na:

– uszkodzenia mechaniczne,

– działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki);

  1. w obiektach wielokondygnacyjnych w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki;

  2. odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższego sprzętu nie powinna być większa niż 30 m;

  3. do sprzętu powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m;

  4. miejsce usytuowania powinno być oznakowane.

Obciążenie ogniowe

Określa ono w megadżulach (MJ) średnią wartość cieplną wszystkich materiałów palnych zgromadzonych na 1 metrze kwadratowym (m2) budynku lub wydzielonych w nim poszczególnych stref pożarowych. Jednostką obciążenia ogniowego jest 1 MJ/m2.

Wyjątki

W przypadku baz i stacji paliw płynnych stosuje się następujące zasady dotyczące wyposażenia w gaśnice i inny podręczny sprzęt gaśniczy (w tym przypadku koce gaśnicze):

  • 2 gaśnice przewoźne (agregaty gaśnicze) po 25 kg każda,

  • 2 proszkowe gaśnice przenośne po 6 kg każda,

  • 3 koce gaśnicze,

  • 2 proszkowe gaśnice przenośne po 6 kg każda i koc gaśniczy na każde stanowisko wydawania gazu płynnego.

W przypadku miejsc prac żniwnych (np. młócenia zboża), niezależnie od wymaganych gaśnic, konieczne jest ich wyposażenie w beczkę z wodą o pojemności minimum 200 dm3 i wiadro lub inne narzędzie umożliwiające czerpanie wody.

Autor: 

Jerzy Żurek
starszy brygadier pożarnictwa
w stanie spoczynku, wieloletni pracownik
Warszawskiej Straży Pożarnej,
były naczelnik Wydziału w Komendzie Głównej
Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie

Autor
Jerzy Żurek
Starszy brygadier pożarnictwa w stanie spoczynku. Absolwent Szkoły Oficerów Pożarnictwa (1969-1973), a następnie Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej. W latach 1973 – 1992 na stanowiskach oficerskich (w pionie prewencji, operacyjnym i szkoleniowym) oraz na stanowiskach dowódczych w Warszawskiej Straży Pożarnej. W latach 1992 – 1999 Naczelnik Wydziału w Komendzie Głównej Państwowej Straży Pożarnej. W 1997 r. ukończył szkolenie dla kontrolerów Państwowej Straży Pożarnej, zorganizowane przez KG PSP oraz Najwyższą Izbę Kontroli.