Rodzaje i fazy mobbingu

28.07.2017AKTUALNE

Rodzaje i fazy mobbingu

Mobbing, ze względu na szeroki wachlarz definicji i stosunkową świeżość w realiach polskich, łatwo zgeneralizować na wszelkie sytuacje napięć i konfliktów w miejscu pracy. Oczywiście najistotniejsze jest same jego zidentyfikowanie. Jednak aby to nastąpiło musimy znać jego rodzaje, musimy wiedzieć gdzie może wystąpić. Równie ważna jest znajomość jego faz, bowiem mając tę wiedzę możemy łatwiej pomóc samemu pokrzywdzonemu. Oto najważniejsze informacje na ten temat.

Korzyści 

Informacje zawarte w tym tekście pozwolą Ci:

  • lepiej chronić swoich pracowników przed mobbingiem,
  • pomóc pracownikowi dotkniętemu mobbingiem,
  • poprawić warunki i atmosferę pracy w Twojej firmie.

Najczęściej spotykane zarzuty wystąpienia mobbingu dotyczą hierarchii zwierzchnik – podwładny. A czy wiesz, że jest to tylko jeden z rodzajów, jedna z możliwości, wystąpienia mobbingu. Jak pokazują badania i dowodzą zgłaszane przypadki mobbing to nie tylko problem między podwładnym a jego zwierzchnikiem. Z mobbingim możemy mieć doczynienia na kilku poziomach, stąd też zidentyfikowane zostały różne jego rodzaje. 

Rodzaje mobbingu

Działania mobbingowe występują w różnych zależnościach ofiary i sprawcy:

  1. Na płaszczyźnie współpracowników – mobbing poziomy, horyzontalny – dotyczy wrogich działań skierowanych w stosunku do swoich kolegów. Źródłem tych zachowań może być osobista niechęć, rywalizacja, próba pokazania się w lepszym świetle, zazdrość. Jest to sytuacja skomplikowana, gdyż ofiara często nie może liczyć na pomoc ze strony przełożonych, natomiast jeżeli już ją otrzyma, może to wywołać zupełnie odwrotny efekt – nasilenie się prześladowania. Z drugiej strony brak reakcji ze strony przełożonych jest cichym przyzwoleniem na rozprzestrzenianie się nieetycznych zachowań.
  2. W układzie podwładny – zwierzchnik – mobbing pionowy, wstępujący – dotyczy wrogiego traktowania przełożonego przez podwładnych. Najczęściej dotyczy sytuacji awansu pracownika, który zdaniem pozostałych na niego nie zasługuje, lub zatrudnienia menedżera z zewnątrz firmy. Ten rodzaj mobbingu jest najrzadszą jego postacią.
  3. W układzie zwierzchnik – podwładny – mobbing pochyły, wertykalny, zstępujący – dotyczy wrogich działań przełożonego wobec podwładnego, podwładnych. Najczęściej dotyczą one sposobu delegowania zadań, a mają na celu umocnienie pozycji władzy przełożonego. Ten rodzaj mobbingu ma poważniejsze konsekwencje zdrowotne niż inne, ponieważ jednostka czuje się bardziej odizolowana i trudniej jest jej znaleźć wsparcie.
  4. Można także mówić o układzie mobbingu, który jest kombinacją kategorii omówionych wcześniej. To sytuacja, w której jednostka, która była ofiarą mobbingu, staje się kozłem ofiarnym i zaczyna być wrogo traktowana przez wszystkich, zarówno przełożonych, jak i współpracowników. Dzieje się tak, ponieważ irracjonalnie zostaje obciążona odpowiedzialnością za wszystkie przewinienia w zespole.

Fazy mobbingu

Zapewne każdy z nas zdaje sobie sprawę że, sposobów zachowań, za pomocą których można upokarzać i szykanować pracownika, jest bardzo wiele. Jednak można wyłonić pewien względnie stały przebieg mobbingu, niezależnie od sposobu, jakim posługuje się prześladowca.

Faza 1. Nieadekwatna percepcja sytuacji mobbingowej – osoba, która zaczyna być szykanowana, nie zdaje sobie z tego sprawy. Pojawia się konflikt, który nie zostaje rozwiązany lub jest rozwiązany w sposób niekonstruktywny, nieprawidłowy. Pracownik nie dostrzega niebezpieczeństw ani zagrożenia swojej pozycji zawodowej w miejscu pracy i jest przekonany o możliwości opanowania konfliktu. Próbuje działać racjonalnie, załagodzić lub rozwiązać sporadyczne konflikty, ale bezskutecznie. Nie reaguje w sposób zdecydowany na działania prześladowcy, czym jeszcze bardziej go prowokuje, i sytuacja konfliktowa ulega eskalacji. Pracownik bagatelizuje przykre dla niego incydenty, tłumacząc swojego prześladowcę. Nie dostrzega, że zachowania mają postać systematycznego i rozmyślnego dokuczania jego osobie.

Ważne

Zasadniczym błędem osoby prześladowanej jest stosowanie działań i metod rozwiązywania mobbingu jak zwykłego konfliktu, wynikające z postrzegania sytuacji mobbingowej jako sytuacji konfliktowej. Tymczasem metody rozwiązywania zwykłego konfliktu zastosowane w sytuacji mobbingu są nieskuteczne. Dlatego tak ważne jest rozpoznanie mobbingu w początkach jego powstawania, jak również wiedza o mechanizmach jego działania i o stosowanych metodach.

Faza 2. Stres i walka ofiary – systematyczne i częste wrogie traktowanie wywołuje stres, niechęć przed pójściem do pracy, stan zdrowia ofiary się pogarsza. Ciągłe stany napięcia nerwowego ofiary prowadzą do zakłóceń koncentracji, stanów zwątpienia, zakłóceń snu. Zaczynają się niesprawiedliwe upomnienia, straszenie, degradacja pozycji w grupie poprzez przydzielanie mało ważnych zadań. Praca w ciągłym napięciu i stresie prowadzi do popełniania błędów, a te z kolei są powodem następnych drwin.

Faza 3. Stabilny mobbing – nasilenie agresji mobbera nad słabnącą ofiarą poprzez naruszenie prawa i przemoc. W tej fazie następuje utrwalenie zachowań mobbingowych oraz negatywnej opinii o ofierze jako osobie nadwrażliwej, konfliktowej czy przemądrzałej. Osobie prześladowanej narzuca się rolę kozła ofiarnego i za pomocą etykiet uzasadnia się i usprawiedliwia zachowania agresywne zwłaszcza przed osobami nieznającymi ofiary. Celem jest też sprowokowanie i zachęcenie innych do ataków na danego pracownika.

Na tym etapie kształtowania się zjawiska mobbingu w danym środowisku zawodowym następuje konsolidacja mobberów oraz ustala się strategia terroru psychicznego, jego kierunek, zasięg i natężenie. Akty dręczenia przyjmują uporządkowaną, zorganizowaną formę.

Osoba mobbowana natomiast, wyczerpawszy cały swój repertuar metod i środków rozwiązania swoich zawodowych i osobistych trudności w miejscu pracy, zaczyna załamywać się psychicznie. W środowisku zawodowym rozchodzą się informacje o niej jako o osobie niekompetentnej, trudnej w relacjach międzyludzkich, niegodnej zaufania.

Faza 4. Fizyczna, psychiczna i społeczna degradacja ofiary – pracownik poddany atakom agresji i prześladowania ze strony przełożonego i współpracowników nie jest w stanie dobrze wykonywać swoich obowiązków służbowych i ma tego pełną świadomość. Ofiara staje się prawie całkowicie niezdolna do pracy, jest wykluczona z grupy pracowniczej poprzez zwolnienie, przeniesienie czy ciągłe korzystanie ze zwolnień lekarskich. Skrajne wyczerpanie pracownika przejawia się w trudnościach osobistych, konfliktach rodzinnych, stanach depresyjnych oraz myślach samobójczych.

Wykorzystaj wiedza na temat faz mobbingu, zatrzymaj „machinę” i pomóż osobie mobbingowanej. 

Marta Madej
prawnik, specjalista prawa pracy

Słowa kluczowe:
mobbingwarunki pracy