MPiPS: prawo do świadczeń wypadkowych w razie spożywania alkoholu w czasie pracy zależne od konkretnej sprawy

Nagłe zdarzenie, związane z pracą spowodowane przyczyną zewnętrzną i powodujące uraz daje pracownikowi prawo do świadczeń określonych w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322, z późn. zm., dalej: ustawa wypadkowa). Ustawa wypadkowa przewiduje w art. 21 wyjątki od wskazanej wyżej zasady. Są to sytuacje, w których możliwe jest pozbawienie osoby ubezpieczonej świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi, gdy będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się on w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Na gruncie w/w przepisów wątpliwości wywołuje kwestia prawa do uzyskania świadczeń z ustawy wypadkowej przez pracownika, który znajdował się w czasie pracy pod wpływem alkoholu, jak też prawo osób bliskich do uzyskania świadczeń z tej ustawy w razie śmierci pracownika będącego pod wpływem alkoholu w czasie pracy. Wątpliwości te potęguje rozbieżne orzecznictwo sądów w tej kwestii.

W orzeczeniach sądów można znaleźć zarówno pogląd o tym, że pozostawanie pracownika w czasie pracy pod wpływem alkoholu przerywa związek zdarzenia z pracą, jak też takie, w którym sądy zajmują stanowisko, zgodnie z którym sam stan nietrzeźwości nie powoduje automatycznie zerwania związku z pracą.

Przykładem pierwszego stanowiska może być wyrok z 7 marca 2006 r., (sygn. akt I UK 127/05), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że samo fizyczne stawienie się w miejscu pracy nie wyczerpuje treści obowiązku świadczenia pracy, jeżeli pracownik nie jest gotowy do jej wykonywania. Świadczenie pracy w rozumieniu ustawy wypadkowej nie może być rozumiane jako samo przebywanie w zakładzie pracy, fizyczna tam obecność pracownika, ale pozostawanie pracownika w dyspozycji pracodawcy. Warunkiem pozostawania w dyspozycji pracodawcy jest gotowość pracownika do pracy - subiektywny zamiar wykonywania pracy i obiektywna możliwość jej świadczenia. Podkreślono, że nietrzeźwość pracownika wyłącza z istoty rzeczy jego gotowość do pracy.

Od pewnego czasu sądy coraz częściej zajmują stanowisko, zgodnie z którym stan nietrzeźwości nie przesądza automatycznie o braku związku z pracą (np. wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 2009 r., sygn. akt III UK 43/09, wyrok Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2010 r., sygn. akt II UK 75/10).

Omawiane rozbieżności wynikają z faktu, że nie można za każdym razem twierdzić, że stan nietrzeźwości wyklucza prawo do świadczeń z ustawy wypadkowej. Inna jest bowiem sytuacja pracownika, który w czasie pracy przebywał np. w pubie, gdzie na skutek spożycia alkoholu doznał uszczerbku na zdrowiu, a inna pracownika, który przebywał w podroży służbowej, wykonywał wszelkie polecenia pracodawcy, a wieczorem spożył alkohol, po czym doznał uszczerbku na zdrowiu np. na skutek upadku.

Pomocne w interpretacji wskazanego wyżej art. 21 ustawy wypadkowej może być stanowisko, jakie zajęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w dostępnej już odpowiedzi na interpelację poselską (nr 23943).

Resort pracy wskazał, że art. 21 ustawy wypadkowej jest przepisem szczególnym, niepodlegającym interpretacji rozszerzającej. Jeżeli zatem w przepisie tym jest mowa o pozbawieniu prawa do świadczeń ubezpieczonego, to ewentualne przyczynienie się ubezpieczonego pozostającego w stanie nietrzeźwości do powstania śmiertelnego wypadku przy pracy nie ma wpływu na uprawnienia członków rodziny zmarłego, nawet przy znacznym stopniu przyczynienia się pracownika, zachowują oni bowiem prawo zarówno do jednorazowego odszkodowania, jak i renty rodzinnej na warunkach i w wysokości określonych w ustawie wypadkowej.

Kluczowe znaczenie ma zatem ocena, czy zdarzenie, w wyniku którego nastąpiła śmierć, może być ocenione jako wypadek przy pracy w myśl powołanej wyżej ustawy. Aby dane zdarzenie mogło być uznane za wypadek przy pracy, muszą być spełnione łącznie wszystkie cztery elementy składające się na definicję pojęcia „wypadek przy pracy”, a więc nagłość zdarzenia, zewnętrzność przyczyny, ustalenie, że zdarzenie nastąpiło w związku z pracą, powstanie urazu lub śmierć ubezpieczonego. Brak któregokolwiek z nich powoduje, że dane zdarzenie nie może być uznane za wypadek przy pracy.

Zdaniem Ministerstwa Pracy o tym, czy spożywanie alkoholu w czasie pracy, jak też znajdowanie się w pracy w stanie nietrzeźwości pozwala przyjąć, że nastąpiło zerwanie związku z pracą i, co za tym idzie, że zaistniały w takiej sytuacji wypadek przy pracy nie pozostaje w związku z pracą, powinny zawsze decydować okoliczności konkretnej sprawy. Ocena konkretnego stanu faktycznego powinna odbywać się w sposób indywidualny, w tym poprzez ustalenie, czy pracownik dopuścił się zachowania, które spowodowało lub przyczyniło się do powstania wypadku, a także, czy spożywał on alkohol zamiast wykonywać swoje obowiązki pracownicze, bezpodstawnie uchylając się od ich wykonywania.