Przesłanki podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe

W sprawie, rozpoznanej przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 17 grudnia 2013 r., sygn. akt III AUa 700/13 ZUS stwierdził podwyższenie o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatnika składek w najbliższym roku składkowym obejmującym okres rozliczeniowy od 1 kwietnia 2013 r. do 31 marca 2014 r.

Zakład wskazał, że wydał tę decyzję na wniosek Państwowego Inspektora Pracy, ponieważ w kolejnych 2 kontrolach przeprowadzonych u płatnika w miesiącach październik-listopad 2012 r. stwierdził rażące naruszenie przez pracodawcę przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Płatnik składek – spółka z o.o. złożył odwołanie od decyzji ZUS. W uzasadnieniu odwołania ponadto powołał się na praktykę sądów apelacyjnych w tej kwestii i uzasadniał, że nie doszło do rażącego naruszenia zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w rozumieniu art. 36 ust. 2 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm., dalej: ustawa wypadkowa) mogących skutkować zastosowaniem przewidzianej w nim sankcji w postaci podniesienia o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe płatnikowi składek. Odwołujący podał też, że kontrolę przeprowadzono w zasadzie w fazie organizacyjnej firmy i naboru do pracy pracowników.

Sąd Okręgowy w Suwałkach zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że spółka nie ma obowiązku płacenia podwyższonej o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za okres rozliczeniowy od 1 kwietnia 2013 r. do 21 marca 2013 r.

Sąd ustalił, że spółka prowadzi usługi ogólnobudowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych. W dniach 11-12 października 2012 r. przeprowadzono kontrolę, w czasie której inspektor pracy stwierdził naruszenie przez pracodawcę przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Wydany został protokół z kontroli. Pracodawca został zobligowany do usunięcia stwierdzonych uchybień. Wydano w tym zakresie 4 decyzje, w tym m.in. podlegającą natychmiastowemu wykonaniu z uwagi na dopuszczenie do eksploatacji na terenie budowy rusztowania metalowego o wysokości powyżej 8 m, które mogło powodować bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia zatrudnionych pracowników oraz osób trzecich. Rusztowanie nie miało kompletnych balustrad ochronnych na piątym pomoście roboczym, drabinki zapewniającej bezpieczną komunikację pionową na poziomy robocze rusztowania. Stwierdzono brak tablicy określającej wykonawcę montażu rusztowania (z danymi) oraz numerem telefonu, dopuszczalnego obciążenia pomostów i konstrukcji rusztowania, uziemienia konstrukcji rusztowania, zakotwiczenia rusztowania zgodnie z instrukcją i dokonania odbioru rusztowania potwierdzonego protokołem odbioru technicznego.

Dwie decyzje inspektor pracy wydał ze względu na dopuszczenie do wykonywania prac przez pracowników bez tzw. hełmu ochronnego oraz dopuszczenie do wykonywania prac przez osoby z pomostu – rusztowania metalowego o wysokości powyżej 14 m, które w konsekwencji mogło powodować bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia. Pracownicy pracowali bez hełmów ochronnych. Ostatnia zaś decyzja podlegała natychmiastowemu wykonaniu ze względu na ochronę zdrowia i życia ludzkiego. Rygor natychmiastowej wykonalności nadano z uwagi na nieopracowanie instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowanych na terenie budowy i nie zaznajomienie z jej treścią pracowników i innych osób.

Kolejna kontrola wykazała, że na terenie w/w budowy rusztowanie nie było wyposażone w kompletne balustrady ochronne, a pracownik nie miał na głowie hełmu ochronnego.

Na podstawie protokołów z w/w kontroli został sporządzony wniosek o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Sąd okręgowy stwierdził, że nie ma podstaw do przyjęcia, aby podczas 2 kolejnych kontroli odwołującego doszło do „rażącego” naruszenia przepisów bhp. Sam inspektor pracy w swoich końcowych rozważaniach wniosku do ZUS uznał, że stwierdzony podczas kontroli stan dotyczący przestrzegania przez pracodawcę przepisów bhp wskazywał, że w w/w przedsiębiorstwie w dalszym ciągu występują zagrożenia dla życia i zdrowia zatrudnionych pracowników. Nie jest to zatem równoznaczne z rażącym naruszeniem przepisów bhp. Sam kontrolujący w żadnym z protokołów nie używa tego określenia, a tym bardziej nie próbuje nawet uzasadnić, na czym to „rażące” naruszenie przepisów bhp miało polegać.

ZUS złożył apelację od wyroku sądu pierwszej instancji do Sądu Apelacyjnego w Białymstoku. Sąd drugiej instancji uchylił wyrok oraz poprzedzającą go decyzję ZUS oraz przekazał sądowi okręgowemu sprawę do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, że inspektor pracy może wystąpić do jednostki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi składek, u którego w czasie 2 kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy o 100% składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalonej na najbliższy rok składkowy. Wynika to z art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej.

Wyrażona przez inspektora pracy ocena o rażącym naruszeniu przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez danego płatnika nie jest jednak, wbrew stanowisku ZUS, dla niego wiążąca. Organ ten przed wydaniem decyzji o podwyższeniu składki ma obowiązek samodzielnie ustalić stan faktyczny i dokonać jego oceny prawnej (art. 6 i 7 Kodeksu postępowania administracyjnego), a następnie po wniesieniu odwołania podlega kontroli sądu.

Zdaniem sądu, w omawianej sprawie ZUS nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych przed wydaniem zaskarżonej decyzji. Celowe natomiast było przesłuchanie w charakterze świadka inspektora pracy, który wystąpił z wnioskiem o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe odwołującej spółki na okoliczność ustalenia, które z uchybień spółki zakwalifikował jako rażące i z jakich przyczyn. Niezbędne też było dokonanie ustaleń w kwestii powodu wystąpienia naruszeń bezpieczeństwa i higieny pracy celem oceny stopnia zawinienia pracowników. W tym celu należało przesłuchać świadków (osoby ukarane przez PIP po przeprowadzeniu kontroli na budowach spółki.

Sąd podkreślił, że przymiot „rażącego” naruszenia przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy może wynikać z częstotliwości naruszeń poszczególnych regulacji, z ich intensywności, rodzaju naruszonych przepisów, negatywnych konsekwencji mogących wystąpić z powodu naruszeń, rodzaju i stopnia zawinienia osób na których spoczywa obowiązek dbania o należyty stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Okoliczności te nie podlegały w omawianej sprawie ocenie sądu i ZUS. Zatem przy ponownym rozpoznaniu sprawy trzeba będzie ocenić czy naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stwierdzone przez inspektora pracy były faktycznie rażące, a jeśli tak to z jakich przyczyn.