Zasady przydzielania posiłków profilaktycznych

Norbert Szymkiewicz
Norbert Szymkiewicz
02.11.2017AKTUALNE

Zasady przydzielania posiłków profilaktycznych

Rozpoczął się właśnie okres zimowy (1 listopada do 31 marca). W związku z tym pracodawcy muszą zapewnić pracownikom posiłki profilaktyczne, m.in. jeżeli pracownicy ci,w tym czasie,wykonują prace na otwartej przestrzeni, związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej określony wydatek energetyczny organizmu. Zobacz, jak możesz obliczyć wydatek energetyczny i sprawdzić, którym pracownikom musisz zapewnić posiłek profilaktyczny.

Korzyści 

Ten tekst pozwoli Ci:

  • Określić stanowiska pracy, na których musisz zapewnić pracownikom posiłki profilaktyczne

  • Poznać metody obliczania wydatku energetycznego

  • Prawidłowo określić zawartość posiłku profilaktycznego

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych, dostarczenie niezbędnych środków higieny osobistej, jak również zapewnienie napojów i posiłków profilaktycznych oraz wody zdatnej do picia.

W myśl art. 232 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeksu Pracy pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.

Szczegółowe wymagania dla posiłków i napojów jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania określa rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 1996 r w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (dalej: rozporządzenie w sprawie posiłków i napojów).

W myśl wyżej wskazanych przepisów stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje oraz szczegółowe zasady ich wydawania, pracodawca powinien ustalić w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi. Jeżeli zaś związki zawodowe w danej firmie nie działają pracodawca powinien tę kwestię skonsultować z przedstawicielami pracowników.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie posiłków i napojów pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace:

  • związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,

  • związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10° C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25° C,

  • związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca,

  • pod ziemią.

  • pracodawca zapewnia posiłki pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.

Zasady obliczenia wydatku energetycznego

Wydatek energetyczny na stanowiskach pracowniczych można wykonać metodami:

  • metody tabelaryczne,

  • metoda oparta na podstawie pomiaru częstości skurczów serca,

  • metody kalorymetrii bezpośredniej i pośredniej.

Metoda tabelaryczna

Metoda polega na obliczeniu wydatku energetycznego na podstawie tabel opracowanych m.in. przez Lehmanna. Pozwalają one oszacować wydatek uwzględniając wielkość tego wydatku w kJ⋅min-1, przy określonych czynnościach i na różnych stanowiskach pracy. Tego typu metody wymagają wykonania precyzyjnego chronometrażu czynności wykonywanych przez badanego pracownika. Można ją stosować do każdych warunków pracy.

Metoda ta wymaga wykonania następujących czynności:

  • wskazania w ciągu zmiany roboczej podstawowych czynności wykonywanych przez pracownika,

  • uszeregowania ich według podstawowych jednostek zawartych w tabelach określających wartości jednostkowe wydatku energetycznego,

  • przeprowadzenia dokładnego chronometrażu czasu czynności wykonywanych przez pracownika,

  • wyliczenia łącznej wartości wydatku energetycznego przypadającą na zmianę roboczą,

  • skonfrontowania wyniku z tabelami i zakwalifikowania badanego typu obciążenia.

Metoda Lehmanna składa się z dwóch etapów. W etapie pierwszym należy dokonać oceny pozycji podczas pracy, którą wykonuje badany pracownik i zaklasyfikować ją do pozycji z Tabeli 1. oraz oszacować wydatek energetyczny, wynikający z utrzymania tej pozycji. W etapie drugim, na podstawie analizy czynności roboczych, ocenia się główne grupy mięśni wykonujących te czynności. Następnie stosując Tabelę 2. szacuje się wydatek energetyczny, wynikający z wykonywania tej czynności. Koszt energetyczny pracy określa się poprzez zsumowanie wyników uzyskanych w obu przedstawionych etapach.

Tabela . Uproszczona metoda Lehmanna - Tabela przedstawiająca pozycję ciała oraz wydatek energetyczny

Pozycja ciała
Część A

Wydatek energetyczny

w kcal/min

w kJ/min

Siedząca

0,3

1,2

Na kolanach

0,5

2,1

Na kucki

0,5

2,1

Stojąca

0,6

2,5

Stojąca pochylona

0,8

3,3

Chodzenie

1,7-3,5

7,1 -14,6

Tabela . Uproszczona metoda Lehmanna - Tabela przedstawiająca rodzaj pracy oraz wydatek energetyczny

Rodzaj pracy
Część B

 

Wydatek energetyczny

w kcal/min

w kJ/min

Praca palców, dłoni i przedramienia

lekka

0,3-0,6

1,2-2,5

średnia

0,6-0,9

2,5-3,8

ciężka

0,9-1,2

3,8-5,0

Praca jednego ramienia

lekka

0,7-1,2

2,9-5,0

średnia

1,2-1,7

5,0-7,1

ciężka

1,7-2,2

7,1-9,2

Praca obu ramion

lekka

1,5-2,0

6,3-8,4

średnia

2,0-2,5

8,4-10,5

ciężka

2,5-3,0

10,5-12,6

Praca mięśni kończyn i tułowia

lekka

2,5- 4,0

10,5-16,7

średnia

4,0- 6,0

16,7-25,1

ciężka

6,0- 8,5

25,1-35,5

bardzo ciężka

8,5-11,5

35,5-48,1

Aby ułatwić Wam to zadanie przygotowaliśmy dla Was na Portalu BHP kalkulator obliczania wydatku energetycznego, dzięki któremu szybciej dokonacie wyliczenia oraz będziecie mieć pewność uzyskanych wyników.

Ocena ciężkości pracy na podstawie zmian częstości skurczów serca

Innym parametrem często stosowanym do oceny kosztu energetycznego i tym samym stopnia ciężkości pracy jest analiza częstości skurczów serca podczas pracy. Częstość skurczów serca może być łatwo rejestrowana w sposób ciągły, na przykład przy użyciu metod telemetrycznych lub mierzona ręcznie przez badanie tętna.

Ważne

Badanie tętna zmniejsza dokładność tej metody i jest trudne do przeprowadzenia bez ograniczania swobody ruchów pracownika.

Częstość skurczów serca jest zależna od czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Największy wpływ na częstość skurczów serca wywiera wysiłek dynamiczny i stres cieplny. Nie można pomijać jednak również wpływu, jaki na częstość skurczów serca wywiera:

  • wysiłek statyczny,

  • obciążenie psychiczne,

  • hałas oraz

  • stan zdrowia pracownika.

Zależność między częstością skurczów serca i kosztem energetycznym prac może być opisana następującym wzorem:

M = 4,0 HR - 255, (*)

gdzie:

M – jest kosztem energetycznym pracy, w W/m2

HR – jest częstością skurczów serca zmierzoną podczas pracy.

(*) według normy PN-EN ISO 8996:2005 (u) Ergonomics - Determination of metabolic heat production.

Metody kalorymetryczne

Metoda kalorymetrii bezpośredniej czyli obliczenie wydatku energetycznego człowieka podczas wysiłku ocenione na podstawie pomiaru ilości ciepła wytwarzanego w organizmie, wykonywanego w specjalnych kamerach kalorymetrycznych. Metoda ta ze względów oczywistych nie nadaje się do stosowania na stanowiskach pracy.

Metoda kalorymetrii pośredniej – zasada kalorymetrii pośredniej opiera się na zależności między ilością pobieranego przez organizm tlenu w jednostce czasu, a ilością energii uwolnionej w procesach metabolicznych.

Wymagania wobec posiłków profilaktycznych

Posiłki przekazywane przez pracodawcę pracownikom muszą spełniać konkretne warunki, wskazane przez ustawodawcę w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Muszą zawierać około:

  • 50-55% węglowodanów,

  • 30-35% tłuszczów,

  • 15% białek

oraz posiadać wartość kaloryczną około 1000 kcal.

Należy pamiętać, że jeżeli pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych, powinien zapewnić w zamian w czasie pracy:

  • korzystanie z takich posiłków w punktach gastronomicznych,

  • przyrządzanie posiłków przez pracownika we własnym zakresie z otrzymanych produktów.

Źródła:

  • Jerzy Jaworski, Laboratorium ergonomii,

  • Joanna Bugajska, Ocena obciążenia pracą fizyczną dynamiczną na stanowisku pracy,

  • www.ciop.pl

Autor: 

Norbert Szymkiewicz

Inspektor ds. BHP i ochrony środowiska

Autor
Norbert Szymkiewicz
Absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Biologii, specjalizacja Ochrona środowiska. Ukończone Studia Podyplomowe BHP oraz kurs Inspektorów PPOŻ. Pełnienie zadań służby BHP w firmach branży młynarskiej, przemyśle energetyki wiatrowej, deweloperstwie powierzchni magazynowych oraz bankowości. Realizuje również zadania z zakresu Ochrony środowiska – stała obsługa klienta, przygotowywanie Instrukcji magazynowania substancji chemicznych, Instrukcji składowania odpadów. Specjalność: prace na wysokości, bezpieczeństwo pracy z substancjami chemicznymi, gospodarka odpadami, ochrona wód.