Stosowanie środków ochrony indywidualnej – najważniejsze informacje

Waldemar Klucha
02.12.2015AKTUALNE

Stosowanie środków ochrony indywidualnej – najważniejsze informacje

Przy wielu pracach niemożliwym jest uniknięcie, ograniczenie lub wyeliminowanie zagrożeń za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Należy więc wówczas zastosować środki ochrony indywidualnej. Jakie mogą być to prace i jakie są zasady stosowania środków ochrony indywidualnej? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule, który zawiera najważniejsze informacje na temat stosowania ŚOI.

Korzyści 

Ten artykuł pomoże Ci:

  • zidentyfikować prace, przy których należy stosować środki ochrony indywidualnej
  • dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej
  • zapewnić właściwe użytkowanie środków ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym zagrożeniem lub ich większą liczbą, które związane są z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Powinny być stosowane w przypadku, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy (np. rotacji pracowników).

Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej

W sytuacjach, w których nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy, należy zastosować środki ochrony indywidualnej. Powinny one:

  • być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie zwiększonego zagrożenia,
  • uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,
  • uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,
  • być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej środki te powinny dać się dopasować do siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, a zwłaszcza czas i przypadki, w których mają być używane.

Uwaga!

Środki ochrony indywidualnej stosuje się zgodnie z ich przeznaczeniem, z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji, zgodnie z instrukcją przekazaną przez pracodawcę.

Pracodawca, aby zapewnić właściwe używanie środków ochrony indywidualnej, powinien w razie potrzeby zorganizować pokazy używania tych środków (§ 6 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy).

 

Trzeba pamiętać, że do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

  • zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,
  • środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby utrzymania porządku publicznego,
  • wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,
  • środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym,
  • wyposażenia sportowego,
  • środków służących do samoobrony lub do odstraszania,
  • przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Obowiązek pracodawcy w zakresie środków ochrony indywidualnej

Obowiązkiem pracodawcy jest dostarczenie pracownikowi nieodpłatnie środków ochrony indywidualnej zabezpieczających przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informowanie pracownika o sposobach posługiwania się dostarczonymi mu przez pracodawcę środkami ochrony indywidualnej (art. 2376§ 1 Kodeku pracy).

Obowiązkiem pracodawcy jest również ustalenie rodzaju środków ochrony indywidualnej, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, np. w postaci zakładowej tabeli norm przydziału odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej.

Przed nabyciem środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien ocenić, czy środki, które zamierza zastosować, spełniają określone wymagania.

Ocena obejmuje:

  • analizę i ocenę zagrożeń, których nie można uniknąć innymi metodami,
  • określenie cech, jakie muszą mieć środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie chroniły przed zagrożeniami, uwzględniając wszelkie ryzyko, jakie mogą stwarzać te środki same z siebie,
  • porównanie cech dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej.
Ważne

Środki ochrony indywidualnej stanowią własność pracodawcy.

Na pracodawcy ciąży również obowiązek zapewnienia prania, konserwacji, naprawy, odpylania i odkażania środków ochrony indywidualnej. W przypadku skażenia w procesie pracy środków ochrony indywidualnej środkami chemicznymi, promieniotwórczymi, materiałem biologicznie zakaźnym powinny być one przechowywane w specjalnie wyznaczonym do tego celu miejscu.

Uwaga!

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.

Instrukcja użytkowania

Producent lub jego upoważniony przedstawiciel, wprowadzając środki ochrony indywidualnej do obrotu, jest zobowiązany dostarczyć instrukcję ich użytkowania (§ 9 rozporządzenia w sprawie zasadniczych wymagań).

Opracowana ma być dokładnie i zrozumiale w języku polskim oraz w językach urzędowych państw przeznaczenia środków ochrony indywidualnej.

Instrukcja użytkowania środka ochrony indywidualnej powinna zawierać:

1)     nazwę i adres producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela;

2)     sposób przechowywania, używania, czyszczenia, konserwacji, obsługi i dezynfekcji środków ochrony indywidualnej;

3)     informację o:

  • zalecanych przez producenta środkach czyszczących, konserwujących i dezynfekujących, które nie będą negatywnie oddziaływać na użytkownika środków ochrony indywidualnej oraz na te środki, jeśli będą stosowane zgodnie z odpowiednimi instrukcjami,
  • skuteczności ochrony wynikającej z badań technicznych wykonanych w celu sprawdzenia poziomów lub klas ochrony, którymi charakteryzują się środki ochrony indywidualnej,
  • odpowiednim dodatkowym wyposażeniu środków ochrony indywidualnej i charakterystyce ich części zamiennych,
  • klasie ochrony dla różnych poziomów zagrożeń i związanych z tym ograniczeń używania środków ochrony indywidualnej,
  • rodzaju opakowania właściwego do ich bezpiecznego transportu;

4)     datę ważności lub okres trwałości środków ochrony indywidualnej lub ich określonych części składowych;

5)     objaśnienie wszelkich oznaczeń;

6)     nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej uczestniczącej w procesie oceny zgodności środków ochrony indywidualnej.

Oznaczenie okresu trwałości

Jeżeli stopień starzenia środków ochrony indywidualnej może mieć poważny wpływ na ich właściwości, na każdym egzemplarzu środków wprowadzanych do obrotu lub na ich wymienialnych częściach składowych powinna być w sposób trwały i czytelny podana data ich produkcji i, jeśli to możliwe, data upływu okresu trwałości. Informację w sposób trwały umieszcza się na opakowaniu tych środków.

Może zdarzyć się tak, że producent nie jest w stanie ustalić okresu trwałości środków ochrony indywidualnej. W takiej sytuacji dostarczona przez niego instrukcja ma zawierać niezbędne informacje umożliwiające nabywcy lub użytkownikowi ustalenie właściwej daty upływu okresu ich trwałości, z uwzględnieniem poziomu jakości tych środków, warunków ich składowania, używania, czyszczenia, obsługi i konserwacji.

W przypadku gdy wyraźne i gwałtowne zmniejszenie skuteczności ochrony, jaką zapewniają środki ochrony indywidualnej, może być spowodowane zużyciem w wyniku zalecanego przez producenta okresowego ich czyszczenia lub konserwacji, producent powinien na każdym wprowadzanym do obrotu egzemplarzu takiego środka umieścić, jeśli to możliwe, oznaczenie informujące o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z czyszczeniem lub konserwacją, po których środek ochrony indywidualnej powinien być poddany kontroli stanu technicznego lub wymianie. Jeżeli na środku ochrony indywidualnej nie umieszczono takiego oznaczenia, informację o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z ich czyszczeniem lub konserwacją producent podaje w instrukcji dołączonej do każdego egzemplarza tego środka.

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Lp.

Rodzaje środków

ochrony

indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

1.

Odzież ochronna

Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, w tym:

a)     prace w narażeniu na działanie szkodliwych dla zdrowia substancji chemicznych  i biologicznych oraz pyłów,

b)     prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,

c)     prace w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach lub innych podobnych miejscach – w narażeniu na kontakt z wilgotnymi lub mokrymi ściankami,

d)     prace na zewnątrz pomieszczeń – w narażeniu na deszcz lub chłód,

e)     prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze, w tym w komorach chłodniczych,

f)       przenoszenie ładunków o wysokiej temperaturze lub przebywanie w ich pobliżu oraz prace w wysokiej temperaturze (pochodzenia technologicznego),

g)     spawanie, kucie oraz odlewanie metali,

h)     prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących odprysków metali lub żużla,

i)       prace w kontakcie z przedmiotami o szorstkich powierzchniach, ostrych krawędziach i inne stwarzające ryzyko urazu,

j)       oczyszczanie odlewów, piaskowanie albo śrutowanie wyrobów,

k)     prace narażające na zamoczenie ciała lub przesiąknięcie odzieży w wyniku stosowania wody, roztworów, kąpieli, mas ciekłych, olei, tłuszczów lub innych substancji płynnych, wilgotnych, oleistych lub tłustych,

l)       prace w narażeniu na zanieczyszczenie ciała substancjami podatnymi na gnicie lub zainfekowanymi albo odpadami, w tym w zakładach oczyszczania miasta, zakładach zajmujących się opróżnianiem szamb lub zbiorników na gnojówkę, w laboratoriach biologicznych, w ubojniach, rzeźniach, wytwórniach konserw mięsnych lub rybnych, zakładach przetwórstwa podrobów i wszelkie inne prace, przy których istnieje ryzyko podobnych zanieczyszczeń,

m)   prace, podczas których pracownicy muszą być dobrze widoczni, w tym wykonywane na torach kolejowych, w miejscach o wzmożonym ruchu pojazdów, w transporcie dołowym kopalń i w transporcie wewnątrzzakładowym

2

Środki ochrony

głowy

Prace narażające pracowników na urazy

głowy, w tym:

1) hełmy

ochronne

a)     prace budowlane, zwłaszcza na rusztowaniach i w ich sąsiedztwie, przy wznoszeniu i demontażu szalowania, przy rozbiórkach obiektów budowlanych, prace montażowe i instalacyjne,

b)     prace na mostach, konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach, stalowych konstrukcjach hydraulicznych, wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, dużych zbiornikach i rurociągach, stacjach energetycznych, prace remontowo-montażowe przy kotłach i ich instalacjach,

c)     prace ziemne i skalne, prace w wykopach, rowach, szybach i tunelach,

d)     prace w podziemnych wyrobiskach, kopalniach odkrywkowych, przy wydobywaniu węgla i innych surowców mineralnych,

e)     prace z materiałami wybuchowymi,

f)       prace przy wielkich piecach, w zakładach przeróbki rud, kuźniach i odlewniach metali,

g)     prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników,

h)     prace przy piecach przemysłowych,

i)       prace w stoczniach okrętowych,

j)       prace manewrowe na kolei.

 

2) nakrycia głowy

Prace stwarzające ryzyko pochwycenia włosów, zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej i wysokiej temperatury, a zwłaszcza:

a)     prace w narażeniu na działanie pyłów toksycznych albo substancji żrących lub drażniących,

b)     przenoszenie, na głowie lub ramionach, półtuszy zwierzęcych, skór lub innych produktów podatnych na gnicie, pochodzących z uboju zwierząt, paczek z niezdezynfekowanymi kawałkami materiału lub substancji pochodzenia zwierzęcego (nawet jeśli są suche) mogących być źródłem infekcji (w tym worki z kośćmi lub porożem, paczki zawierające włosie, wełnę, skóry),

c)     prace w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach lub innych podobnych miejscach, zanieczyszczonych osadami albo odpadami z jakichkolwiek substancji lub opanowanych przez robactwo,

d)     prace na zewnątrz pomieszczeń – w narażeniu na deszcz albo działanie niskiej lub wysokiej temperatury,

e)     prace w komorach chłodniczych,

f)       prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie przez ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych,

g)     prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych.

3.

Środki ochrony

kończyn dolnych

Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn

dolnych (w tym oparzenia), ich zamoczenia

lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami

toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,

podatnymi na gnicie lub mogącymi być

źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach

niskiej lub wysokiej temperatury,

a zwłaszcza:

a)     prace przy rozbiórce, prace budowlane, prace przy wznoszeniu rusztowań, prace przy deskowaniu lub zdejmowaniu deskowania konstrukcji betonowych oraz inne prace na budowie w narażeniu na zranienie stóp przez gwoździe lub ostre przedmioty,

b)     prace na mostach, konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach i dźwigach,

c)     prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,

d)     prace w kopalniach odkrywkowych, przy wydobywaniu węgla, przy wybieraniu i obróbce materiałów skalnych,

e)     oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek przedmiotów,

f)       prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,

g)     prace w narażeniu na kontakt nóg z bardzo gorącymi lub bardzo zimnymi materiałami,

h)     prace w komorach chłodniczych,

i)       prace przy wytwarzaniu i obróbce szkła płaskiego i szklanych pojemników,

j)       prace formierskie podczas produkcji wyrobów ceramicznych i materiałów budowlanych,

k)     prace remontowe i renowacyjne,

l)       prace w stoczniach, prace manewrowe na kolei,

m)   transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek na stopę może spowodować jej zranienie,

n)     prace w narażeniu na ryzyko upadku z wysokości na skutek ześlizgnięcia, w tym prace na dachu,
o)     prace z użyciem pilarki łańcuchowej, w tym przycinanie i ścinanie drzew,
p)     prace w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach, stawach, ciekach wodnych lub innych podobnych miejscach zawierających ciecze lub błoto,

q)     prace, przy których możliwe jest wylanie lub wyciek cieczy, w narażeniu na zamoczenie stóp przez te ciecze, w tym w pływalniach lub myjniach,

r)      prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,

s)     prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami organicznymi podatnymi na gnicie lub odpadami.

4.

Środki ochrony

kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, z materiałami podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji oraz prace w niskiej temperaturze, w tym przede wszystkim:

a)     prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych albo inne narażające na uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy,

b)     spawanie lub cięcie metali za pomocą łuku elektrycznego i wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też innych źródeł promieniowania ultrafioletowego,

c)     oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek przedmiotów, lub też odlewanie stopionych metali,

d)     prace, przy których przedramiona są narażone na poranienie lub rozpryskiwanie materiałów żarzących się, cięcie mięsa i usuwanie kości za pomocą noży,

e)     przenoszenie ładunków o wysokiej temperaturze,

f)       prace narażające pracowników na działanie substancji chemicznych i biologicznych niebezpiecznych dla zdrowia,

g)     prace, przy których ręce pracowników narażone są na kontakt z substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,

h)     prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,

i)       prace, przy których ręce pracowników są narażone na kontakt z zainfekowanymi zwierzętami lub padliną, szczątkami zwierząt lub substancjami pochodzenia zwierzęcego nienadającymi się do spożycia, w tym w miejscach przeznaczonych do rozbioru półtuszy zwierzęcych i laboratoriach biologicznych,

j)       prace w kontakcie ze zwłokami lub z substancjami z nich pochodzącymi,

k)     prace przy ściekach i innych instalacjach kanalizacyjnych oraz czynności związane z ręcznym czyszczeniem rur i zbiorników lub inne czynności wymagające kontaktu rąk ze ściekami,

l)       prace w kontakcie z brudną bielizną lub brudną odzieżą, szmatami i starymi, niezdezynfekowanymi ubraniami, śmieciami,

m)   wszelkie prace, podczas których ręce są narażone na kontakt z substancjami mogącymi zawierać zarazki,

n)     prace w komorach chłodniczych.

5.

Środki ochrony

twarzy i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, w tym przede wszystkim:

a)     prace, przy których oczy są narażone na kontakt z substancjami o wyraźnym działaniu drażniącym wzrok, jak pył paku, pył węglowy i inne cząsteczki lub opary substancji żrących,

b)     spawanie lub cięcie metali za pomocą palnika lub łuku elektrycznego,

c)     prace z laserami,

d)     obserwowanie intensywnych punktów świetlnych, w tym wnętrza pieca lub substancji silnie rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,

e)     prace wymagające zastosowania promieni podczerwonych lub wywołujące intensywne promieniowanie cieplne,

f)       prace wymagające użycia lamp łukowych lub innych źródeł promieniowania ultrafioletowego,

g)     szlifowanie na sucho, oczyszczanie lub usuwanie kamienia kotłowego przy użyciu młota oraz inne prace powodujące rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów,

h)     prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której powstają wióry odpryskowe,

i)       prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,

j)       prace przy rozpylaniu płynów,

k)     prace z kwasami i roztworami żrącymi, środkami odkażającymi i substancjami do usuwania korozji.

6.

Środki ochrony

układu

oddechowego

Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym przede wszystkim:

a)     prace w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

b)     prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu,

c)     prace w sąsiedztwie otworów spustowych wielkich pieców, gdzie mogą występować opary metali ciężkich,

d)     prace w sąsiedztwie konwerterów gazowych i przewodów gazowych wielkich pieców,

e)     prace przy wykładaniu pieców i kadzi, gdzie może występować zapylenie,

f)       prace w chłodniach, gdzie istnieje niebezpieczeństwo wycieku czynnika chłodniczego,

g)     prace w szybach, kanałach ściekowych i innych obiektach podziemnych połączonych kanałami,

h)     prace w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych.

7.

Środki ochrony

Słuchu

Prace w warunkach, w których poziom

hałasu przekracza najwyższe dopuszczalne

natężenie, w tym przede wszystkim:

a)     prace przy obsłudze pras do metalu,

b)     prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych,

c)     prace obsługi naziemnej na lotniskach,

d)     prace przy wbijaniu pali,

e)     cięcie drewna przy użyciu pilarki tarczowej lub pilarki z piłą łańcuchową.

8.

Środki ochrony

przed upadkiem

z wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości, w tym przede wszystkim:

a)     prace na rusztowaniach,

b)     montaż elementów prefabrykowanych,

c)     prace na masztach, słupach,

d)     prace w kabinach wysokich dźwigów,

e)     prace w wysoko położonych kabinach urządzeń magazynowych,

f)       prace na wieżach wiertniczych, masztach, czworonogach i trójnogach,

g)     prace w szybach i kanałach ściekowych.

9.

Dermatologiczne

środki ochrony

indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym przede wszystkim:

a)     prace w narażeniu na działanie pyłu paku albo innych pyłów lub oparów wywierających na skórę podobne działanie drażniące,

b)     przetwarzanie materiałów powlekanych,

c)     garbowanie skóry,

d)     prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów alkalicznych, kwasu chromowego lub innych substancji żrących lub drażniących, wpływających na owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej.

 

Autor: 

Waldemar Klucha
specjalista ds. bezpieczeństwa pracy

Autor
Mgr inż. budownictwa lądowego, absolwent Wydziału Budownictwa i Architektury Politechniki Łódzkiej. Główny specjalista ds. bhp, specjalista ds. ochrony ppoż. w firmie doradztwa z zakresu prawa i ochrony pracy SEKA SA