Brak pisemnej umowy o pracę a świadczenia wypadkowe

Zgodnie z przepisami umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie (art. 29 § 2 Kodeksu pracy). Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia, co do rodzaju umowy oraz jej warunków. Niezachowanie formy pisemnej nie powoduje nieważności umowy o pracę, a w razie sporu przed sądem pracownik może złożyć wniosek o przeprowadzenie dowodu ze świadków, aby udowodnić fakt zawarcia tej umowy.

Jednocześnie pracodawca, który nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 pkt 2 k.p.).

To nie wszystko. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 k.p.). Jeżeli wykonywanie pracy posiada wyżej wymienione cechy stosunku pracy, a pracodawca nie chce zawrzeć umowy na piśmie, pracownik może złożyć skargę do okręgowego inspektoratu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. Inspektor pracy ma prawo skierować do pracodawcy wystąpienie z wnioskiem o potwierdzenie w formie pisemnej rodzaju i warunków umowy o pracę, a także wytoczyć na rzecz zainteresowanej osoby powództwo o ustalenie stosunku pracy. Pracownik może także wystąpić z takim powództwem samodzielnie zgłaszając w sądzie pracy powództwo o ustalenie stosunku pracy.

Co z ubezpieczeniem wypadkowym w razie braku mowy na piśmie?

Przepisy wskazują, że obowiązek ubezpieczeń społecznych pracowników (emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego) powstaje od dnia nawiązania stosunku pracy. Wynika to z art. 13 pkt 1 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).

W praktyce może dochodzić do sytuacji, gdy pracownik rozpocznie pracę bez umowy na piśmie, pracuje tak przez wiele dni „na czarno” i ulega wypadkowi. Powstaje w związku z tym pytanie o prawo do świadczeń wypadkowych w takim wypadku.

MPiPS : ubezpieczenie wypadkowe niezależne od faktu potwierdzenia umowy na piśmie

Do tego problemu odniosło się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 13 grudnia 2012 r. w odpowiedzi na interpelację poselską (nr 11 345).

Resort pracy podkreślił, że obowiązek ubezpieczeń społecznych pracowników (emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego) powstaje od dnia nawiązania stosunku pracy. Obowiązek ten powstaje wprost na mocy przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych i nie jest uzależniony od tego, czy umowa o pracę została potwierdzona na piśmie, czy też pracodawca będący płatnikiem składek za pracownika dopełnił obowiązku w postaci przekazania zgłoszenia do ubezpieczeń do ZUS w terminie, o którym mowa w art. 36 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Odrębną kwestią natomiast jest brak zgłoszeń do ubezpieczeń pracowników. Zgodnie z art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do zakresu działania ZUS należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych. W związku z tym terenowe oddziały ZUS mają obowiązek podejmować odpowiednie działania wyjaśniające lub kontrole w przypadkach, gdy uzyskają informacje o braku zgłoszenia i opłacania składek za osoby podlegające ubezpieczeniom. W przypadku sporu Zakład wydaje decyzje, od których przysługuje odwołanie do sądu.

Ministerstwo Pracy poinformowało też, że z informacji otrzymanych od prezesa ZUS wynika, że w eksploatowanych w zakładzie systemach informatycznych - zarówno w systemach EMIR i RENTIER, jak też w KSI - nie jest odnotowana data wypadku przy pracy lecz jedynie fakt zaistnienia takiego wypadku, z tytułu którego wnioskodawca ubiega się o przyznanie świadczeń (renty z tytułu niezdolności do pracy i/lub jednorazowego odszkodowania).

W związku z tym nie jest możliwe stwierdzenie, czy wypadek przy pracy zaistniał w pierwszym dniu ubezpieczenia - zgodnie ze zgłoszeniem do ubezpieczeń społecznych. Z tych samych względów niemożliwe jest podanie kwot świadczeń wypłaconych z tytułu wypadków, które nastąpiły w pierwszym dniu ubezpieczenia, o które pytał poseł w interpelacji - podsumował resort pracy.