Najwięcej nieprawidłowości przy eksploatacji wózków jezdniowych

Państwowa Inspekcji Pracy przedstawiła Radzie Ochrony Pracy przy Sejmie informację na temat przestrzegania zasad dopuszczania do użytkowania maszyn i urządzeń technicznych (świadectwa UDT) oraz skuteczności funkcjonowania systemu potwierdzania kwalifikacji pracowników wykonujących czynności związane z użytkowaniem maszyn i urządzeń technicznych w miejscu pracy.

Wyniki kontroli PIP, w tym kontroli związanych z badaniem wypadków przy pracy, potwierdzają, że najwięcej nieprawidłowości odnosi się do eksploatowanych wózków jezdniowych, powszechnie użytkowanych w pracach przeładunkowych i magazynowych w handlu, przetwórstwie przemysłowym i budownictwie.

Prawidłowe dopuszczanie do użytkowania maszyn i urządzeń technicznych oraz posiadanie odpowiednich kwalifikacji przez pracowników wykonujących czynności związane z ich użytkowaniem, to podstawowe elementy właściwej organizacji pracy w wielu branżach i zakładach pracy. Przestrzeganie zasad i wymagań określonych przepisami prawa może w istotny sposób wpływać na poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w miejscu pracy.

PIP sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów i zasad bhp przez pracodawców i przedsiębiorców, w tym użytkujących maszyny i urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu.

W kwestii dopuszczania do użytkowania maszyn i urządzeń technicznych prawo polskie przyjęło zasady wynikające z prawa europejskiego. Zasady te zawiera przede wszystkim Kodeks pracy, który przewiduje, że pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a także zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a przede wszystkim zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy oraz uwzględniały zasady ergonomii.

Aktem prawnym, regulującym zasady postępowania z urządzeniami w zakładzie pracy jest rozporządzenie ministra gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz. 1596 ze zm.). Rozporządzenie to wdraża dyrektywę 2009/104/WE dotyczącą użytkowania sprzętu roboczego i ustala wymagania dotyczące użytkowania maszyn, minimalne wymagania dotyczące maszyn i zasady dotyczące kontroli maszyn.

Kolejnym aktem prawnym, regulującym kwestie kontroli użytkowania urządzeń technicznych jest ustawa z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. nr 122, poz. 1321 ze zm.). Pracodawcy muszą pamiętać, że wykonywanie dozoru technicznego przez jednostki dozoru technicznego nie zwalnia eksploatujących, naprawiających i modernizujących urządzenia techniczne od odpowiedzialności za jakość i stan tych urządzeń, mające wpływ na ich bezpieczną pracę, zgodnie z przepisami o dozorze technicznym i przepisami szczególnymi.

Urządzenia techniczne powinny być eksploatowane, naprawiane i modernizowane zgodnie z ich przeznaczeniem, w sposób zapewniający bezpieczeństwo ich eksploatacji. Co więcej, na podstawie art. 63 ustawy o dozorze technicznym jednostki dozoru technicznego mają obowiązek złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w sytuacji, gdy doszło do eksploatowania urządzenia technicznego bez otrzymania decyzji organu właściwej jednostki dozoru technicznego zezwalającej na eksploatację, lub wbrew decyzji o wstrzymaniu eksploatacji albo po wycofaniu z obrotu urządzenia technicznego. Natomiast przepis art. 64 ustawy mówi, że kto uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie czynności dozoru technicznego, nie wykonuje obowiązku zawiadomienia organu właściwej jednostki dozoru technicznego o niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia technicznego lub nieszczęśliwym wypadku związanym z eksploatacją urządzenia technicznego, dopuszcza się wykroczenia. W takim przypadku UDT składa wnioski o ukaranie do właściwego sądu rejonowego.

Z raportu Państwowej Inspekcji Pracy wynika, że liczba urządzeń objętych dozorem technicznym w 2010 r. wyniosła 986.794, w 2011 r. - 1.028.969, natomiast w 2012 r. - 1.065.504.

W 2010 r. wydano 542.984 decyzji zezwalających na eksploatację urządzeń technicznych objętych dozorem technicznym, w 2011 r. - takich decyzji było 568.367, w 2012 r. - 593.056 decyzji.

Decyzji negatywnych co do eksploatacji urządzeń objętych dozorem technicznym wydano w 2010 r. 30.655, w 2011 r. - 27.510, a w 2012 r. - 24.557.

Z roku na rok rośnie liczba niezarejestrowanych i eksploatowanych urządzeń podlegających dozorowi technicznemu - w 2011 r. podczas kontroli wykryto ich 1455, w 2011 r. było ich 1551, a w 2012 r. - 1868.

W ogólnej liczbie wypadków przy pracy, które inspektorzy pracy badali w latach (2010-2012) zanotowano 429 wypadków, mających związek z urządzeniami poddanymi kontroli, w których poszkodowanych zostało 491 osób, w tym poszkodowanych śmiertelnie - 73 osób.

W 217 kontrolach zwrócono szczególną uwagę na bezpieczeństwo użytkowania: suwnic, żurawi, podnośników, wózków jezdniowych podnośnikowych z mechanicznym napędem podnoszenia oraz urządzeń przeładunkowych.

Raport PIP wskazuje także na najczęstsze przyczyny wypadków przy pracy. Przy eksploatacji wózków jezdniowych podnośnikowych przyczynami wypadków przy pracy:

1)         technicznymi - były wady konstrukcyjne (nieodpowiednia wytrzymałość lub

niewłaściwa stateczność urządzenia

2)         organizacyjnymi były:

•           niewłaściwa ogólna organizacja pracy (dopuszczanie do pracy urządzenia techn. bez wymaganych badań, kontroli i przeglądów, niedostateczne przygotowanie zawodowe pracowników do pracy, brak lub niewłaściwe szkolenia bhp.

•           niewłaściwa organizacja stanowiska pracy (niewłaściwe usytuowanie, rozmieszczenie urządzeń i materiałów, brak lub niewłaściwe środków ochrony indywidualnej).

•           niewłaściwa eksploatacja (brak lub niewłaściwe naprawy i remonty urządzeń techn.).

3)         ludzkimi były:

•           nieprawidłowe zachowanie się pracownika (nieznajomość zagrożeń i przepisów, lekceważenie zagrożenia i poleceń).

•           niewłaściwe posługiwanie się urządzeniem (używanie nieodpowiedniego urządzenia do danej pracy lub używanie, urządzenia podczas przebywania osób w strefie zagrożenia).

•           niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika.

W przypadku dźwigów, wind, podnośników przyczynami wypadków przy pracy:

1)         technicznymi były wady konstrukcyjne (nieodpowiednia wytrzymałość lub niewłaściwa stateczność urządzenia).

2)         organizacyjnymi były:

•        niewłaściwa ogólna organizacja pracy (brak nadzoru i tolerowanie odstępstw od przepisów bhp lub stosowania niewłaściwej technologii, dopuszczanie do pracy urz. techn. bez wymaganych kontroli i przeglądów).

•        niewłaściwa organizacja stanowiska pracy (niewłaściwe usytuowanie, rozmieszczenie urządzeń i materiałów, brak lub niewłaściwe środki ochrony indywidualnej).

3)         ludzkimi były:

•        nieprawidłowe zachowanie się pracownika (nieznajomość przepisów oraz lekceważenie poleceń przełożonych).

•        niewłaściwe posługiwanie się urządzeniem (używanie nieodpowiedniego urządzenia do danej pracy lub używanie urządzenia podczas przebywania osób w strefie zagrożenia).

Przy eksploatacji żurawi i suwnic przyczynami wypadków przy pracy:

1)         technicznymi - były wady konstrukcyjne lub urządzeń (nieodpowiednia wytrzymałość lub stateczność), stosowanie niewłaściwych rozwiązań technicznych)

2)         organizacyjnymi - były niewłaściwa ogólna organizacja pracy: brak nadzoru, tolerowanie odstępstw od bhp, dopuszczanie urządzeń bez badań i kontroli, niedostosowanie przygotowanie zawodowe pracowników, niewłaściwe szkolenia bhp.

3)         ludzkimi - były:

•        nieprawidłowe zachowanie się pracownika (lekceważenie zagrożeń i poleceń przełożonych).

•        samowolne zachowanie się pracownika (wykonywanie pracy poza zakresem obowiązków, wjechanie, wejście w obszar zagrożony, bez upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa.

Z raportu PIP o wypadkach przy pracy, w których źródłem były urządzenia objęte dozorem technicznym, wynika, że błędy lub zaniechania w obszarze ogólnej organizacji pracy (w tym np. dopuszczanie urządzeń do pracy bez wymaganych badań lub niedostateczne przygotowanie zawodowe pracowników) należą do najczęściej występujących przyczyn wypadków. Rzutuje to na nieprawidłowe zachowania ludzkie, a także w znacznie mniejszym stopniu na niewłaściwy stan techniczny wielu rządzeń.

Inspektorzy pracy w latach 2010-2012 przeprowadzili 2031 kontroli zakładów, w których stwierdzili naruszenia przepisów bhp, dotyczące użytkowania maszyn i urządzeń technicznych, eksploatowanych bez wymaganej decyzji UDT. W konsekwencji wydano 529 decyzji, z których 41% dotyczyło decyzji wstrzymania prac (bezpośrednie zagrożenia życia lub zdrowia pracowników) - natomiast 21% dotyczyło wstrzymania eksploatacji urządzeń (gdy ich eksploatacja powodowała bezpośrednie zagrożenia życia lub zdrowia ludzi). Inspektorzy pracy skierowali do kontrolowanych pracodawców 1601 wniosków o przestrzeganie obowiązków w zakresie zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy przy użytkowanych maszynach i urządzeniach technicznych, w tym posiadania decyzji UDT dopuszczających je do eksploatacji.

W wyniku przeprowadzonych kontroli w 2012 r. inspektorzy pracy skierowali do prokuratury 14 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. W wyniku wniesionych zawiadomień, zostało wszczętych i nadal się toczy 5 postępowań, w 2 przypadkach prokuratura odmówiła wszczęcia postępowania; 3 postępowania umorzono; do sądu skierowano 2 akty oskarżenia (stan na dzień 11 lutego 2013 r.).

Warto podkreślić, że PIP ma uprawnienia jedynie do kontroli posiadania przez pracowników obsługi i konserwacji urządzeń zaświadczeń kwalifikacyjnych. Nie ma natomiast możliwości prawnych do kontroli funkcjonowania systemu potwierdzania kwalifikacji, w celu dokonania oceny jakości i skuteczności szkoleń i egzaminów pracowników w celu uzyskania zaświadczeń kwalifikacyjnych. Niemniej jednak, z analizy zbadanych przez inspektorów pracy wypadków przy pracy z udziałem kontrolowanych urządzeń, a przede wszystkim wózków jezdniowych podnośnikowych wynika, że główne przyczyny wypadków (organizacyjne i ludzkie) mogą mieć związek z jakością szkoleń tak praktycznych, jak i teoretycznych pracowników obsługujących i konserwujących wózki podnośnikowe z napędem silnikowym.

Jak podkreśla PIP,  skuteczność systemu nadzoru mierzona liczbą wypadków i niebezpiecznych uszkodzeń nie jest w pełni zadowalająca. Obserwuje się stagnację, a nie poprawę w tej kwestii. Wskazuje to m.in. na potrzebę intensyfikacji promocji bezpieczeństwa technicznego. Ważne dla skuteczności systemu dozoru technicznego są przestępstwa naruszające przepisy ustawy o dozorze technicznym, a także inne przepisy, np. art. 270 Kodeksu karnego (k.k.)., (sfałszowanie, podrobienie dokumentów technicznych, decyzji, protokołów, zaświadczeń kwalifikacyjnych, certyfikatów, pieczęci UDT), art. 286 kk (oszustwo). W praktyce w przeważającej większości przypadków prokuratura umarza postępowania w tych sprawach, wskazując jako powód ich umorzenia m.in:

• niską szkodliwość czynu,
• niewykrycie sprawcy,
• brak znamion przestępstwa.

Ponadto istotnym problemem są urządzenia długoletnie, które były akceptowane przed 1 maja 2004 roku na podstawie nieaktualnych już przepisów (np. dźwigi osobowe). W tych przypadkach UDT odnotowuje w protokołach inspekcji informację o obowiązku dostosowania urządzenia do wymagań minimalnych, natomiast nie ma podstaw prawnych do żądania modernizacji takich urządzeń, chyba że stanowią one bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia.

PIP podkreśla, że prowadzone w latach 2010-2012 działania nadzorczo-kontrolne PIP związane z użytkowaniem urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu, wykazały, że z uwagi na liczne zagrożenia oraz tragiczne skutki wypadków, jakim ulegają poszkodowani pracownicy, stan bezpieczeństwa związany z ich eksploatacją nie jest zadowalający.

Największą skalę nieprawidłowości odnotowuje się w obszarze nieprawidłowych lub samowolnych zachowań pracowników oraz ogólnej organizacji pracy, przede wszystkim w kwestii niedostatecznego przygotowania pracowników do bezpiecznego wykonywania pracy. Towarzyszy temu brak właściwego nadzoru pracodawców w zakresie użytkowania maszyn, urządzeń i narzędzi bez wymaganych kontroli i przeglądów. Wyniki kontroli PIP, w tym kontroli związanych z badaniem wypadków przy pracy, potwierdzają, że najwięcej nieprawidłowości odnosi się do eksploatowanych wózków jezdniowych, powszechnie użytkowanych w pracach przeładunkowych i magazynowych w handlu, przetwórstwie przemysłowym i budownictwie.

Dlatego w programie działania PIP na rok 2013 tematyka bezpieczeństwa pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych stała się przedmiotem kontroli w 6 okręgowych inspektoratach pracy.

W ocenie Państwowej Inspekcji Pracy wyniki kontroli wskazują, że konieczne jest:

• kontynuowanie w kolejnych latach kontroli w zakresie przestrzegania przepisów bhp przy użytkowaniu maszyn i urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu,
• jednoznaczne określenie w obowiązujących w rozporządzeniach wykonawczych wymogów dotyczących organizatorów szkoleń, procesu szkolenia (programów) oraz egzaminowania w zakresie praktycznym i teoretycznym w celu uzyskania zaświadczeń kwalifikacyjnych do obsługi i konserwacji wózków jezdniowych,
• wspomaganie działań kontrolnych formami oddziaływania o charakterze informacyjno-prewencyjnymi w celu upowszechniania wiedzy w zakresie upowszechniania metod oceny i dostosowania użytkowanych maszyn do wymagań określonych w przepisach bhp i dozoru technicznego.