Wykonywanie dozoru technicznego a bezpieczeństwo pracy

Podkreślmy już na wstępie, że eksploatowanie urządzeń technicznych znajdujących się w sferze zainteresowania UDT wiąże się z większym niż zwykle ryzykiem występowania zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego, jak również mienia oraz środowiska.

Właściwe rozumienie obowiązków z zakresu bhp w kontekście działań realizowanych przez UDT wymaga wyjaśnienia, przynajmniej w minimalnym zakresie czym jest dozór techniczny oraz w stosunku do jakich urządzeń jest on realizowany.

Problematyka związana z dozorem  uregulowana jest (w podstawowym zakresie) w przepisach ustawy z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym. Przywołana ustawa normuje zasady, zakres oraz formę wykonywania dozoru technicznego, jak również wskazuje kto jest właściwy do jego realizacji.

Przepis art 2 ustawy o dozorze technicznym zawiera kluczową dla omawianej problematyki definicję legalną dozoru technicznego. Są nim określone ustawą dziania zmierzające do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych oraz urządzeń do odzyskiwania par paliwa. Działania te podejmowane są przez właściwe jednostki dozoru technicznego. Jednostki te to przede wszystkim Urząd Dozoru Technicznego, jak również jednostki specjalistyczne, takie jak:

• Transportowy Dozór Techniczny oraz
• Wojskowy Dozór Techniczny.

Ponadto z punktu widzenia uprawnień organów UDT, jak również praw i obowiązków z zakresu bhp konieczne jest wyjaśnienie czym są urządzenia techniczne, do których odwołuje się definicja dozoru technicznego. Wbrew dosłownemu rozumieniu, nie są to wszelkie urządzenia jakie mogą być wykorzystywane w procesach pracy.

Chodzi tu o urządzenia techniczne, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska na skutek:

• rozprężenia cieczy lub gazów znajdujących się pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego,
• wyzwolenia energii potencjalnej lub kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu,
• rozprzestrzeniania się materiałów niebezpiecznych podczas ich magazynowania lub transportu.

Z punktu widzenia bezpiecznej pracy warto pamiętać, że urządzenia techniczne powinny być projektowane, wytwarzane, naprawiane, modernizowane oraz eksploatowane zgodnie z ich przeznaczeniem – w sposób zapewniający bezpieczeństwo podczas ich eksploatacji.

Z uwagi na charakter urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu, zapewnienie bezpiecznych warunków pacy wymaga przestrzegania nie tylko powszechnie znanych przepisów i zasad bhp, których źródłem jest kodeks pracy oraz rozporządzenia wykonawcze. Niezbędne jest dodatkowo przestrzeganie wspomnianej wcześniej ustawy o dozorze technicznym oraz licznych wydanych na jej podstawie rozporządzeń wykonawczych – szczególnie w zakresie eksploatacji urządzeń technicznych.

Można zatem stwierdzić, że przepisy dotyczące dozoru technicznego są przepisami szczególnymi względem powszechnych (wspólnych przepisów bhp), mającymi zapewnić bezpieczeństwo począwszy od projektowania urządzeń aż po ich eksploatację i naprawę.

Z uwagi na fakt, iż każdy rodzaj urządzeń technicznych posiada odrębne regulacje szczegółowe precyzujące warunki techniczne dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, omówienie zasad postępowania mających przełożenie na bezpieczeństwo pracy jakie wynikają z przepisów szczegółowych nie jest przedmiotem niniejszego opracowania z uwagi na jego ograniczoną objętość. Warto jedynie w tym miejscu wspomnieć o następujących rozporządzeniach regulujących warunki techniczne urządzeń:

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 9 lipca 2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych (Dz.U. Nr 135, poz. 1269).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 16 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów trujących lub żrących (Dz.U. Nr 63, poz. 572).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 18 września 2001 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych (Dz.U. Nr 113, poz. 1211).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 31 marca 2008 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych (Dz.U. Nr 60, poz. 371).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 29 października 2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń transportu bliskiego (Dz.U. Nr 193, poz. 1890).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 28 grudnia 2001 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać dźwigniki (Dz.U. Nr 4, poz. 43).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 10 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać przenośniki kabinowe i krzesełkowe (Dz.U. Nr 77, poz. 827).

Przepisy ustawy o dozorze technicznym przewidują trzy formy w jakich dozór jest wykonywany – dozór:

• pełny,
• ograniczony oraz
• uproszczony.

Dozór techniczny pełny

Urządzenia objęte dozorem technicznym pełnym lub ograniczonym na etapie ich wytwarzania są sprawdzane przez UDT w kwestiach wykonania poszczególnych ich elementów. Wykonywane są ponadto badania techniczne pod kątem zgodności wykonania urządzeń technicznych z dokumentacją i warunkami technicznymi dozoru technicznego.

Względem urządzeń podlegających pełnemu dozorowi technicznemu przeprowadzane są badania w warunkach gotowości do pracy – zwane badaniami odbiorczymi. Ponadto wykonywane są okresowe oraz doraźne badania techniczne, weryfikowane są również  zaświadczania kwalifikacyjne osób obsługujących oraz konserwujących urządzenia.

Dozór techniczny uproszczony

W przypadku urządzeń technicznych objętych dozorem technicznym uproszczonym, ich eksploatacja wiąże się z przeprowadzaniem badań w warunkach gotowości do pracy. Ponadto wykonywane są badania doraźne. Sprawdzeniu podlegają też zaświadczenia kwalifikacyjne jakimi powinny się legitymować osoby obsługujące i konserwujące urządzenia.

Zasadą jest, że pracodawca nie może legalnie dopuścić do pracy pracowników nieposiadających wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp. Powyższa regulacja dotyczy każdego pracownika i rodzaju pracy, jednak prace polegające na obsłudze oraz konserwacji urządzeń technicznych w rozumieniu przepisów ustawy o dozorze technicznym podlegają szczególnym obostrzeniom w zakresie konieczności posiadania właściwych kwalifikacji do ich wykonywania. Mowa tu o uregulowanych w art 22 ustawy o dozorze technicznym  – zaświadczeniach kwalifikacyjnych. Potwierdzają one umiejętność praktycznego wykonywania czynności oraz znajomość warunków technicznych dozoru technicznego, norm i przepisów jakie w tym zakresie obowiązują.

Szczegółowe kwestie dotyczące zdobywania zaświadczeń kwalifikacyjnych uregulowane są w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych. Z przepisu § 2 ust 1  przywołanego rozporządzenia wynika, iż sprawdzenie kwalifikacji przeprowadzane jest na wniosek osoby zainteresowanej lub na wniosek pracodawcy zatrudniającego taką osobę.

Sprawdzenie kwalifikacji następuje w drodze egzaminu, który składa się z dwóch części – ustnej teoretycznej oraz praktycznej w zakresie umiejętności w zakresie obsługi i konserwacji urządzeń technicznych. W przypadku gdy wynik egzaminu jest pozytywny – wydawane jest zaświadczenie kwalifikacyjne.

Brak kwalifikacji do obsługi

Warto zwrócić uwagę, że w praktyce można spotkać się ze sformułowaniem „bezpośrednia obsługa”. Pytanie zatem, czy brak zaświadczenia kwalifikacyjnego jest okolicznością uniemożliwiającą świadczenie prac w ramach obsługi bezpośredniej urządzeń technicznych – czy obsługi w znaczeniu szerszym. Odnosząc się do powyższej wątpliwości wydaje się, że brak wymaganego zaświadczenia jest okolicznością wykluczającą dopuszczenie pracownika do wszelkich prac związanych z obsługą urządzeń technicznych – niezależnie od jej poziomu.

Zaświadczenie kwalifikacyjne nie jest dokumentem danym raz na zawsze niezależnie od okoliczności. W przypadku gdy osoba obsługująca lub konserwująca urządzenie techniczne nie przestrzega warunków technicznych dozoru technicznego oraz norm i przepisów prawnych w tym zakresie, wówczas właściwy organ dozoru technicznego jest uprawniony do podjęcia decyzji w sprawie zawieszenia zaświadczenia do czasu przeprowadzenia ponownego  sprawdzenia kwalifikacji pracownika lub cofnąć zaświadczenie kwalifikacyjne.

W praktyce nie można wykluczyć przypadku w ramach którego pracodawca dopuści lub wręcz zobowiąże do pracy przy eksploatacji urządzenia technicznego osobę, która nie legitymuje się zaświadczeniem kwalifikacyjnym. Czy w takim przypadku osoba taka może powstrzymać się od pracy na zasadzie art 210 Kodeksu pracy?

Odnosząc się do powyższego problemu należy uznać, że z całą pewnością skierowanie do pracy przy obsłudze urządzenia technicznego osoby bez świadectwa kwalifikacyjnego powoduje, iż trudno mówić o warunkach pracy odpowiadających przepisom bhp. Dyskusyjna natomiast jest kwestia czy taki stan rzeczy stwarza w każdym przypadku bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika. Oceniając przedstawiony przypadek przez pryzmat zagrożeń jakie wiążą się z eksploatacją urządzeń technicznych można uznać, że niezależnie od wcześniejszych doświadczeń pracownika z tego typu urządzeniami, powierzenie mu obsługi urządzenia technicznego bez posiadania przez niego formalnie potwierdzonych kwalifikacji (niezależnie od poziomu umiejętności praktycznych) daje prawo powstrzymania się od pracy, co jest niezbędne z punktu widzenia bezpieczeństwa zarówno pracownika bezpośrednio obsługującego dane urządzenie, jak i współpracowników.