SIP nie tylko od technicznego bezpieczeństwa pracy

Wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy bez nadzoru nie jest możliwe. Biorąc pod uwagę zależności oraz swoisty „stan nierównowagi” między zatrudniającym a zatrudnionymi, organizacja procesu pracy w kontekście obowiązujących przepisów zarówno z zakresu prawnej ochrony pracy jak również technicznego bezpieczeństwa musi podlegać kontroli oraz nadzorowi. Kontrola i nadzór prawa pracy kojarzą się dużej mierze instytucją jaką jest Państwowa Inspekcja Pracy, gdzie każdy inspektor pracy (na nieszczęście sporej części pracodawców) jest samodzielnym organem ustalającym stan faktyczny oraz wydającym środki prawne mające na celu wymuszenie na podmiotach kontrolowanych podjęcia działań zmierzających do usunięcia nieprawidłowości.

Uwzględniając ograniczone zasoby kadrowe PIP trudno mówić, że instytucja ta sprawuje kompleksowy nadzór nad wszystkimi potencjalnymi podmiotami kontrolowanymi. Poza kontrolą państwową, finansowaną z budżetu państwa, kontrola prawa pracy realizowana jest w ramach społecznego nadzoru przez społecznych inspektorów pracy. Stanowią oni służbę społeczną, mającą na celu zapewnienie przez zakłady pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych określonych w przepisach prawa pracy.

Funkcjonowanie Społecznej Inspekcji Pracy uregulowane jest w ustawie z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy. Reguluje ona w szczególności uprawnienia społecznych inspektorów pracy – określając ich właściwość rzeczową, inaczej mówiąc zakres kompetencji. Wydawać by się mogło, że wszystko jest proste i klarowne – bo przecież katalog zadań społecznych inspektorów pracy wynika z przepisu art. 4 ustawy o społecznej inspekcji pracy. Problem w tym, że część społecznych inspektorów pracy (co wynika z moich wieloletnich doświadczeń i obserwacji ich działalności w różnych zakładach pracy), realizuje swoje kompetencje w sposób wybitnie wybiórczy – koncentrując się wyłącznie na wybranych kwestiach z zakresu bhp.

Należy jednak pamiętać, że nie ma absolutnie podstaw prawnych, aby społeczny inspektor pracy koncentrował swoje działania wyłącznie na kwestiach bhp – w przeciwnym razie nie można mówić o rzetelnym wypełnianiu przez niego jego ustawowych obowiązków i uprawnień.

Zgodnie z art. 4 pkt 2 ustawy o społecznej inspekcji pracy społeczny inspektor pracy ma prawo kontrolować przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy w szczególności w zakresie:

• bezpieczeństwa i higieny pracy,
• uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem,
• pracy młodocianych i osób niepełnosprawnych,
• urlopów i czasu pracy,
• świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Tym samym społeczny inspektor pracy powinien zwrócić uwagę na przestrzeganie zarówno Kodeksu pracy, jak również wszelkich rozporządzeń wykonawczych należących do prawa pracy, jak również wszelkich aktów prawa zakładowego. Społeczny inspektor pracy powinien więc kontrolować przestrzeganie w relacjach pracowniczych zagadnienia z zakresu bhp, ale również problemy dotyczące przykładowo:

• dyskryminowania pracowników,
• dostępu do awansu,
• zjawisk mogących sugerować na mobbing pracowniczy,
• stosowanie przez pracodawcę przepisów o pracowniczej odpowiedzialności porządkowej,

jak również kwestię nierównego traktowania pracowników ze względu na przynależność i pełnione funkcje związkowe.

Mówiąc o kwestiach związanych z zapewnieniem pracownikom właściwego bezpieczeństwa pracy, społeczny inspektor pracy powinien na bieżąco kontrolować przestrzeganie przez pracodawcę przepisów o czasie pracy. Organizowanie pracy w ramach przyjętych przez Kodeks pracy norm czasu pracy, w tym zapewnianie pracownikom wymaganych przerw liczonych do czasu pracy oraz odpoczynków dobowych i tygodniowych ma bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo zatrudnionych.

Reasumując, społeczna inspekcja pracy to nie tylko wybrane przez inspektorów najbardziej oczywiste kwestie związane z bhp wynikające z Kodeksu pracy. Rolą społecznego inspektora pracy jest weryfikacja przestrzegania prawa pracy w pełnym zakresie. Bezpośrednim powodem napisania tej krótkiej i wydawać by się mogło oczywistej w swej treści publikacji był sygnał jaki dotarł do mnie w ostatnim czasie od pracowników zakładu zatrudniającego kilka tysięcy osób, gdzie społeczni inspektorzy pracy – piastujący swe „urzędy” drugą kadencję nie zdawali sobie sprawy, że ich działalność może i powinna wykraczać poza kwestię środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.