Bez środków ochrony indywidualnej nie można pracownika dopuścić do pracy

Środki ochrony indywidualnej to wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Powinny być one stosowane w przypadku, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy (np. rotacji pracowników).

Trzeba pamiętać, że do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się:

• zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika,

• środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby utrzymania porządku publicznego,

• wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze,

• środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym,

• wyposażenia sportowego,

• środków służących do samoobrony lub do odstraszania,

• przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować pracownia o sposobach posługiwania się dostarczonymi mu przez pracodawcę środkami ochrony indywidualnej. Wynika to z art. 237⁶§ 1 Kodeku pracy. Pracodawca powinien ustalić rodzaje środków ochrony indywidualnej, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, np. w postaci zakładowej tabeli norm przydziału odzieży i obuwie roboczego oraz środków ochrony indywidualnej (art. 237⁸ § 1 kp).

Stosowane środki ochrony indywidualnej powinny posiadać właściwości ochronne i użytkowe. Na pracodawcy ciąży obowiązek zapewnienia prania, konserwacji, naprawy, odpylania i odkażania środków ochrony indywidualnej. W przypadku skażenia w procesie pracy środków ochrony indywidualnej środkami chemicznymi, promieniotwórczymi, materiałem biologicznie zakaźnym, powinny być one przechowywane w specjalnie wyznaczonym do tego celu miejscu.

Środki ochrony indywidualnej dostarczone pracownikowi przez pracodawcę powinny spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności. Zostały one szczegółowo opisane w rozporządzeniu ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (dalej: rozporządzenie w sprawie zasadniczych wymagań)

Środki ochrony indywidualnej mogą być wprowadzone do obrotu i stosowane wyłącznie, gdy:

• chronią zdrowie oraz zapewniają bezpieczeństwo użytkownikom,

• nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa innych osób, zwierząt domowych oraz mienia, przy założeniu prawidłowej obsługi, a także użytkowaniu zgodnie z przeznaczeniem.

Za zgodne z zasadniczymi wymaganiami, określonymi w rozporządzeniu w sprawie zasadniczych wymagań, uznaje się:

• środki ochrony indywidualnej zaliczane do środków o prostej konstrukcji, posiadające oznakowanie CE, dla których producent lub jego upoważniony przedstawiciel wystawił deklarację zgodności WE,

• środki ochrony indywidualnej inne niż zaliczane do środków o prostej konstrukcji, posiadające oznakowanie CE, dla których producent lub jego upoważniony przedstawiciel posiada certyfikat potwierdzający zgodność z zasadniczymi wymaganiami określonymi w rozporządzeniu i wystawił deklarację zgodności WE (§ 6 rozporządzenia z 21 grudnia 2005 r.).

1. Środki o prostej konstrukcji

Środki ochrony indywidualnej zaliczane do środków o prostej konstrukcji obejmują wyłącznie środki przeznaczone do ochrony przed:

• działaniami czynników mechanicznych, których skutki są powierzchniowe,

• środkami czyszczącymi o słabym działaniu i łatwo odwracalnych skutkach działania,

• zagrożeniami związanymi z manipulacją gorącymi przedmiotami, która nie naraża użytkownika na temperaturę wyższą niż 50 °C (323 K) lub też na niebezpieczne uderzenia,

• czynnikami atmosferycznymi, bez uwzględniania czynników wyjątkowych i ekstremalnych,

• słabymi uderzeniami i drganiami, które nie mają wpływu na istotne dla życia obszary ciała i których skutki nie mogą spowodować nieodwracalnych uszkodzeń ciała,

• światłem słonecznym.

1. Środki o złożonej konstrukcji

Środki ochrony indywidualnej zaliczane do środków o złożonej konstrukcji przeznaczone są do ochrony przed zagrożeniem życia lub przed zagrożeniami, które mogą powodować poważne i nieodwracalne uszkodzenia ciała lub zmiany chorobowe, a których bezpośrednich skutków działania, według projektanta, użytkownik nie jest w stanie zidentyfikować w odpowiednim czasie.

Do środków ochrony indywidualnej o złożonej konstrukcji zalicza się:

• sprzęt ochrony układu oddechowego chroniący przed stałymi lub ciekłymi aerozolami bądź też drażniącymi, niebezpiecznymi, toksycznymi lub radiotoksycznymi gazami,

• sprzęt ochrony układu oddechowego, zapewniający pełną izolację od atmosfery, łącznie ze sprzętem używanym do nurkowania,

• środki zapewniające ograniczoną w czasie ochronę przed zagrożeniami chemicznymi lub promieniowaniem jonizującym,

• sprzęt ratowniczy do użytku w środowiskach o wysokiej temperaturze, których skutki są porównywalne do działania powietrza o temperaturze 100 °C (373 K) lub wyższej i w których może występować promieniowanie podczerwone, płomienie lub duże rozpryski roztopionego materiału,

• sprzęt ratowniczy do użytku w środowiskach o niskiej temperaturze, których skutki są porównywalne do działania powietrza o temperaturze -50 °C (223 K) lub niższej;

• środki chroniące przed upadkiem z wysokości,

• środki chroniące przed zagrożeniami elektrycznymi, niebezpiecznym napięciem prądu elektrycznego lub takie, które są używane jako izolatory podczas wykonywania prac pod wysokim napięciem.

Trzeba pamiętać, że środki ochrony indywidualnej powinny zapewniać wystarczającą ochronę przed występującymi zagrożeniami. Muszą być zaprojektowane oraz wykonane zgodnie z wymaganiami ergonomii w taki sposób, aby w przewidywanych warunkach używania, do których są przeznaczone, użytkownik mógł normalnie wykonywać wszystkie czynności w przypadku zagrożenia, korzystając równocześnie z odpowiedniej ochrony na możliwie najwyższym osiągalnym poziomie.

Producent lub jego upoważniony przedstawiciel, wprowadzając środki ochrony indywidualnej do obrotu, jest zobowiązany dostarczyć instrukcję ich użytkowania (§ 9 rozporządzenia w sprawie zasadniczych wymagań).

Opracowana ma być dokładnie i zrozumiale w języku polskim oraz w językach urzędowych państw przeznaczenia środków ochrony indywidualnej.

Instrukcja użytkowania środka ochrony indywidualnej powinna zawierać:

1) nazwę i adres producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela;

2) sposób przechowywania, używania, czyszczenia, konserwacji, obsługi i dezynfekcji środków ochrony indywidualnej;

3) informację o:

• zalecanych przez producenta środkach czyszczących, konserwujących i dezynfekujących, które nie będą negatywnie oddziaływać na użytkownika środków ochrony indywidualnej oraz na te środki, jeśli będą stosowane zgodnie z odpowiednimi instrukcjami,

• skuteczności ochrony wynikającej z badań technicznych wykonanych w celu sprawdzenia poziomów lub klas ochrony, którymi charakteryzują się środki ochrony indywidualnej,

• odpowiednim dodatkowym wyposażeniu środków ochrony indywidualnej i charakterystyce ich części zamiennych,

• klasie ochrony dla różnych poziomów zagrożeń i związanych z tym ograniczeń używania środków ochrony indywidualnej,

• rodzaju opakowania właściwego do ich bezpiecznego transportu;

4) datę ważności lub okres trwałości środków ochrony indywidualnej lub ich określonych części składowych;

5) objaśnienie wszelkich oznaczeń;

6) nazwę, adres i numer identyfikacyjny jednostki notyfikowanej uczestniczącej w procesie oceny zgodności środków ochrony indywidualnej.

Jeżeli stopień starzenia środków ochrony indywidualnej może mieć poważny wpływ na ich właściwości, na każdym egzemplarzu środków wprowadzanych do obrotu lub na ich wymienialnych częściach składowych powinna być w sposób trwały i czytelny podana data ich produkcji i, jeśli to możliwe, data upływu okresu trwałości. Informację w sposób trwały umieszcza się na opakowaniu tych środków.

Może zdarzyć się tak, ze producent nie jest w stanie ustalić okresu trwałości środków ochrony indywidualnej. W takiej sytuacji dostarczona przez niego instrukcja ma zawierać niezbędne informacje umożliwiające nabywcy lub użytkownikowi ustalenie właściwej daty upływu okresu ich trwałości, z uwzględnieniem poziomu jakości tych środków, warunków ich składowania, używania, czyszczenia, obsługi i konserwacji.

W przypadku gdy wyraźne i gwałtowne zmniejszenie skuteczności ochrony, jaką zapewniają środki ochrony indywidualnej, może być spowodowane zużyciem w wyniku zalecanego przez producenta okresowego ich czyszczenia lub konserwacji, producent powinien na każdym wprowadzanym do obrotu egzemplarzu takiego środka umieścić, jeśli to możliwe, oznaczenie informujące o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z czyszczeniem lub konserwacją, po których środek ochrony indywidualnej powinien być poddany kontroli stanu technicznego lub wymianie. Jeżeli na środku ochrony indywidualnej nie umieszczono takiego oznaczenia, informację o dopuszczalnej liczbie wykonywanych czynności związanych z ich czyszczeniem lub konserwacją producent podaje w instrukcji dołączonej do każdego egzemplarza tego środka.

     W sytuacjach, w których nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy, należy zastosować środki ochrony indywidualnej. Powinny one:

• być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie zwiększonego zagrożenia,

• uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

• uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

• być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej środki te powinny dać się dopasować do siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, a w szczególności czas i przypadki, w których mają być używane.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku. W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej stosuje się zgodnie z ich przeznaczeniem, z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji, zgodnie z instrukcją przekazaną przez pracodawcę. Pracodawca, aby zapewnić właściwego używania środków ochrony indywidualnej, powinien w razie potrzeby zorganizować pokazy używania tych środków. Wynika to z § 6 załącznika nr 2 do ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przed nabyciem środków ochrony indywidualnej pracodawca ocenia, czy środki, które zamierza zastosować, spełniają opisane wyżej wymagania. Ocena obejmuje:

• analizę i ocenę zagrożeń, których nie można uniknąć innymi metodami,

• określenie cech, jakie muszą posiadać środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie chroniły przed zagrożeniami uwzględniając wszelkie ryzyko, jakie mogą stwarzać te środki same z siebie,

• porównanie cech dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej.

Tabela 1. Zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Tabela 2. Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Tabela 3. Rodzaje środków ochrony indywidualnej

Przy pracach na wysokości przemieszczane w poziomie stanowisko robocze powinno mieć zapewnione mocowanie końcówki linki bezpieczeństwa do pomocniczej liny ochronnej lub prowadnicy poziomej, zamocowanej na wysokości około 1,5 m wzdłuż zewnętrznej strony krawędzi przejścia. Wytrzymałość i sposób zamocowania prowadnicy powinien uwzględniać obciążenie dynamiczne spadającej osoby.

W przypadku gdy zachodzi konieczność przemieszczania stanowiska pracy w pionie, linkę bezpieczeństwa szelek bezpieczeństwa mocuje się do prowadnicy pionowej za pomocą urządzenia samohamującego. Długość linki bezpieczeństwa szelek bezpieczeństwa nie powinna być większa niż 1,5 m.

System powstrzymujący spadanie z wysokościto zabezpieczenia przeciwupadkowe. Składa się on z uprzęży w postaci szelek bezpieczeństwa, podzespołu łącząco-amortyzującego składającego się z linki bezpieczeństwa z amortyzatorem (np. amortyzatorem włókienniczym) lub urządzenia samohamownego, przyłączonego do konstrukcji stałej bądź liny zaczepowej, punktu zaczepienia (kotwiczenia). Jako podzespół łącząco-amortyzujący stosuje się również urządzenia samozaciskowe (np. z giętką lub sztywną prowadnicą).

Punkt zakotwienia to punkt, do którego zaczepiony jest podzespół łącząco-amortyzujący. Powinien charakteryzować się on odpowiednią wytrzymałością (do przeniesienia obciążeń, w tym obciążeń dynamicznych powstających w czasie spadania). Znajdować się ma bezpośrednio nad głową pracującego. Jako taki punkt mogą być wykorzystywane elementy konstrukcyjne obiektu.

Należy pamiętać o tym, aby przy doborze środków zabezpieczających przed upadkiem z wysokości uwzględnić wolną przestrzeń potrzebną do powstrzymania upadku. Może ona wynosić nawet 6 metrów.

Środki ochrony indywidualnej zabezpieczające pracownika przed skutkami tych uderzeń to zabezpieczenia przeciwurazowe. Są to np. hełmy ochronne do pracy na wysokości (hełmy ochronne z dodatkową wkładką amortyzującą w przypadku uderzeń bocznych).

Przy pracach na: słupach, masztach, konstrukcjach wieżowych, kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a także przy ustawianiu lub rozbiórce rusztowań oraz przy pracach na drabinach i klamrach na wysokości powyżej 2 m nad poziomem terenu zewnętrznego lub podłogi obowiązują szczególne zasady.

1. Przed rozpoczęciem prac sprawdza się stan techniczny stałych elementów konstrukcji lub urządzeń mających służyć do mocowania linek bezpieczeństwa.

2. Należy zapewnić stosowanie przez pracowników, odpowiedniego do rodzaju wykonywanych prac, sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości, takiego jak:

• szelki bezpieczeństwa z linką bezpieczeństwa przymocowaną do stałych elementów konstrukcji,

• szelki bezpieczeństwa z pasem biodrowym (do prac w podparciu – na słupach, masztach itp.),

3.    Należy zapewnić stosowanie przez pracowników hełmów ochronnych.

Środki ochrony indywidualnej posiadają określony okres trwałości określony przez producenta. Nie należy użytkować środków ochrony indywidualnej po przekroczeniu tego okresu. Każdy środek posiada okres trwałości (datę ważności), po przekroczeniu którego należy sprzęt wyeliminować. Może on ulec skróceniu, jeżeli sprzęt powstrzymał upadek lub nastąpiło jego uszkodzenie.

Należy zwrócić uwagę na przechowywanie i konserwacje środków ochronny indywidualnej, aby odbywało się to zgodnie z instrukcją producenta.