Co uzasadnia powstrzymanie się od pracy?

Natalia Korzeniecka
05.10.2015AKTUALNE

Co uzasadnia powstrzymanie się od pracy?

Pracownik zgodnie z przepisami ma prawo powstrzymania się od wykonywania pracy. Jednak rodzi się pytanie kiedy, w jakich sytuacjach pracownik może skorzystać z tego prawa? Jakie tak naprawdę okoliczności muszą zaistnieć aby egzekwowanie tego uprawnienia pracowniczego było uzasadnione? Czy prawo odstąpienia od wykonywania pracy zawsze równa się niedopełnieniem obowiązków bhp przez pracodawcę?

Prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy jest możliwe, gdy:

  • pracodawca nie wywiązał się z obowiązku zapewnienia bezpiecznych warunków pracy i wykonywanie przez pracownika pracy w takich warunkach, nieodpowiadających przepisom bhp, stwarza zagrożenie jego życia oraz zdrowia,
  • wykonywana przez pracownika praca grozi wspomnianym niebezpieczeństwem innym osobom.

Natomiast jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa niebezpieczeństwa, wówczas pracownik może się wtedy oddalić z miejsca zagrożenia.

1. Pracownik wykonujący pracę w biurze zauważył, że gniazdko elektryczne, do którego podłączony jest jego komputer, zaczyna niebezpiecznie iskrzyć. W związku z tym, że to do pracodawcy należy zapewnienie bezpiecznych warunków pracy, pracownik po natychmiastowym poinformowaniu o tym pracodawcy odstąpił od wykonywania pracy.

2. Pracownik wykonujący pracę, w której jest ostatnim ogniwem procesu produkcyjnego, jest zdenerwowany kolizją drogową, której był uczestnikiem w drodze do pracy. Mając na względzie odpowiedzialność, jaka na nim ciąży (przerwanie procesu produkcyjnego grozi awarią systemu i jest zagrożeniem dla pracujących przy nim ludzi), odstąpił od wykonywania pracy – oczywiście po wcześniejszym poinformowaniu o tym swojego pracodawcy.

Sytuacje, w których pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy, a nawet oddalić się z miejsca pracy, są sytuacjami alternatywnymi. Oznacza to, że zaistnienie choćby jednej nich upoważnia pracownika do skorzystania z tego prawa. Czyli, że wykonywana praca stwarza zagrożenie jego życia i zdrowia lub zagraża innym osobom.

Uzasadnione skorzystanie z uprawnienia

Jednak powstrzymanie się od wykonywania pracy we wspomnianych okolicznościach można uznać za uzasadnione tylko wówczas, gdy warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia. Nie chodzi tu zatem o jakieś niedostatki w organizowaniu warunków pracy, lecz takie, które stwarzają szczególne niebezpieczeństwo. Ponadto wyklucza to powstrzymanie się od wykonywania pracy w przypadku zagrożenia wyłącznie mienia pracownika.

Co więcej, zagrożenie uzasadniające powstrzymanie się od wykonywania pracy nie może być zagrożeniem jedynie potencjalnym lub takim, które mogłoby jedynie pośrednio szkodzić zdrowiu pracownika. Uznaje się, że zagrożenie uzasadniające powstrzymanie się od wykonywania pracy to zagrożenie realne i obiektywnie sprawdzalne. Ma to ogromne znaczenie w przypadku ewentualnego sporu.

Ważne

W ocenie, czy pracownik miał prawo do zaprzestania pracy, wykazanie zgodności z prawem swego zachowania ciąży na pracowniku.

W orzecznictwie przyjmuje się, że pracownik ma prawo powstrzymania się od wykonywania pracy we wskazanym przez pracodawcę pomieszczeniu tylko wówczas, jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie jego zdrowia lub życia (wyrok SN z 19 stycznia 2000 r., I PKN 488/99, OSNP 2001/11/375). Powstrzymanie się od wykonywania pracy zagrażającej zdrowiu pracownika może w konkretnych okolicznościach sprawy stanowić przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy (wyrok SN z 7 stycznia 1998 r., I PKN 405/97, OSNAPiUS 1998/22/651).

Nieuzasadnione skorzystanie z uprawnienia

Trzeba zaznaczyć, że błędna ocena pracownika co do bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia, skutkująca niewykonywaniem pracy, nie zawsze powoduje jego odpowiedzialność za bezprawne zachowanie.

Warunkiem odpowiedzialności pracownika jest bowiem nie tylko bezprawność jego zachowania, ale również wina. Jednak nawet w przypadku braku winy błędna ocena pracownika co do faktu, że wykonywanie pracy w danych warunkach stwarza zagrożenie jego życia lub zdrowia, powoduje utratę prawa do wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy.

O powstrzymaniu się od wykonywania pracy pracownik powinien niezwłocznie powiadomić przełożonego. Jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usuwa zagrożenia życia i zdrowia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia w pracy – wówczas także powiadamia o tym przełożonego. Prawa do oddalenia się z miejsca zagrożenia nie należy utożsamiać z prawem do opuszczenia pracy, pracownik powinien bowiem nadal pozostawać w dyspozycji pracodawcy.

Również i w tym temacie wypowiedział się Sąd. Powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił o tym niezwłocznie przełożonego (wyrok SN z 9 maja 2000 r., I PKN 619/99, OSNAPiUS 2001/20/610).

Sytuacje ratowaniem życia i mienia

Prawo do powstrzymania się od wykonania pracy w niebezpiecznych warunkach nie przysługuje pracownikom, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia i mienia. Dla tej grupy osób wykonywanie pracy w sytuacjach ekstremalnych stanowi niejako ryzyko zawodowe, które akceptują w momencie podejmowania danej pracy.

Mogą oni jednak odmówić wykonania poszczególnych czynności ratowniczych, które są z obiektywnego punktu widzenia niemożliwe do wykonania.

Należy jednak mieć na uwadze, że każdy pracownik może zostać zobowiązany przez pracodawcę do wzięcia udziału w akcji ratowniczej zarówno w godzinach pracy, jak i nadliczbowych (art. 151 § 1 pkt 1 kp). Jednak tylko osoby zatrudnione w celu ratowania życia lub mienia nie mogą odmówić uczestnictwa w takiej akcji. Pozostali pracownicy, na podstawie art. 210 § 5 kp, mogą odmówić wykonania takiego polecenia.

Autor: 

Natalia Korzeniecka