Kiedy naruszenia przepisów bhp mają charakter rażący i powodują wyższą stopę składki na ubezpieczenie wypadkowe

W sprawie rozpoznanej w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 5 lutego 2013 r., sygn. akt III AUa 364/12 płatnik (spółka z o.o.) zajmuje się wykonywaniem usług sprzątających na rzecz firm, oraz prowadzeniem myjni. Sprząta około 100 obiektów.

W 2009 r. Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadziła w spółce 2 kontrole. W ich wyniku wydano nakaz polecający usunięcie szeregu uchybień w zakresie wymogów bhp. Inspektorzy PIP stwierdzili w spółce m.in.:

• brak pomiarów czynników szkodliwych na stanowiskach pracy,

• brak ochrony przed dotykiem bezpośrednim użytkowanego urządzenia elektroenergetycznego,

• brak pomiarów potwierdzających skuteczność ochron przeciwporażeniowych użytkowanej instalacji elektroenergetycznej,

• użytkowanie substancji chemicznej szczególnie niebezpiecznej bez wymaganej karty charakterystyki tej substancji,

• przechowywanie stosowanych substancji chemicznych w pojemnikach bez możliwości identyfikacji tych substancji,

• nieinformowanie pracowników o zagrożeniach występujących w miejscu wykonywania przez nich pracy,

• brak nadzoru nad pracą wykonywaną przez pracowników niepełnosprawnych.

ZUS podwyższył płatnikowi (spółce z o.o.) stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe w roku składkowym obejmującym okres rozliczeniowy od 1 kwietnia 2010 r. do 31 marca 2011 r. o 100%. W uzasadnieniu decyzji Zakład stwierdził, że podwyższenie stopy procentowej składki nastąpiło na wniosek inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy z powodu rażącego naruszenia przez spółkę przepisów bhp.

Płatnik odwołał się do sądu okręgowego. Sąd ten zmienił decyzję ZUS i orzekł, że stopa procentowa składki nie zostanie podwyższona o 100%.

Jak podkreślił sąd pierwszej instancji, wynikający z art. 36 ustawy wypadkowej rażący charakter naruszenia może wynikać z częstotliwości naruszeń poszczególnych przepisów, intensywności naruszeń, rodzaju naruszonych przepisów, rodzaju negatywnych konsekwencji mogących wystąpić z powodu naruszeń, rodzaju i stopnia zawinienia osób na których spoczywa obowiązek dbania o należyty stan bhp.

Sąd stwierdził, że podczas pierwszej kontroli u płatnika inspektorzy PIP ustalili, że pracodawca nie dokonał aktualnej oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy kasjera i operatora myjni samochodowej, nie przeprowadził pomiarów hałasu na stanowiskach pracy operatorów myjni, nie uaktualnił spisu substancji i preparatów chemicznych stosowanych na terenie myjni samochodowej; stosował środek czyszczący i odtłuszczający nie posiadając karty charakterystyki środka chemicznego. Ujawniono również nieprawidłowości polegające na niewłaściwej organizacji stanowisk pracy, a także brak wyposażenia pracowników w środki ochrony indywidualnej.

Wystawiono nakaz w celu usunięcia powyższych nieprawidłowości. Podczas kolejnej kontroli ujawniono nieprawidłowości w zakresie szkoleń pracowników w dziedzinie bhp, informowania pracowników o występujących zagrożeniach; braku osoby koordynatora ds. bezpieczeństwa oraz braku komisji ds. bhp; braku oceny ryzyka zawodowego pracowników niepełnosprawnych.

W ocenie sądu protokoły obydwu kontroli dowodzą, że spółka co prawda dopuściła się naruszenia przepisów i zasad bhp, nie miały one jednak charakteru rażącego. W żadnej z kontroli nie stwierdzono by te naruszenia przepisów bhp powodowały bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia zatrudnionych w spółce pracowników bądź też że naruszenie przepisów miało charakter rażący. Nie wydano także decyzji nakazującej wstrzymanie prac lub działalności lub nakazujących skierowanie pracowników do innych prac, których wydanie przewidują przepisy o inspekcji pracy w przypadku bezpośredniego zagrożenie życia lub zdrowia zatrudnionych pracowników.

W konsekwencji sąd okręgowy orzekł, że nie było podstaw do podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe o 100%.

ZUS złożył apelację od wyroku. W jej uzasadnieniu Zakład podkreślił, że rażącym naruszeniem przepisów bhp, o jakim jest mowa w art. 36 ustawy wypadkowej jest nie jest tylko naruszenie, które powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników.

ZUS wskazał też, że nie ma możliwości zweryfikowania ustaleń PIP, a ponadto ma obowiązek w przypadku wniosku Inspekcji, do podwyższenia składki o 100%, bez możliwości obniżenia wysokości tego podwyższenia.

Sąd apelacyjny zmienił wyrok sądu okręgowego. W uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził, że charakter rażący mają takie naruszenia, które bezpośrednio zagrażają zdrowiu lub życiu pracowników. Sąd apelacyjny przeprowadził własne postępowanie dowodowe w zakresie uchybień stwierdzonych u płatnika powołując biegłego, który uznał, że wszystkie stwierdzone naruszenia zagrażały bezpośrednio życiu lub zdrowiu pracowników. Spółka zatrudnia pracowników niepełnosprawnych, w tym także niepełnosprawnych umysłowo, dlatego wymagania w stosunku do takiego pracodawcy w zakresie bhp muszą być większe, bo i większe zagrożenie dla życia i zdrowia niesie ze sobą zatrudnianie osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo – podkreślił sąd.

Takie naruszenia, jak brak ochrony przez dotykiem bezpośrednim użytkowanego urządzenia elektroenergetycznego (wentylatora), brak pomiarów potwierdzających skuteczność ochron przeciwporażeniowych użytkowanej instalacji elektroenergetycznej, użytkowanie substancji chemicznej szczególnie niebezpiecznej – środka Lift bez wymaganej karty charakterystyki tej substancji oraz przechowywanie substancji chemicznych w pojemnikach bez możliwości identyfikacji tych substancji, stwierdzone podczas pierwszej kontroli mają charakter rażący, bo bezpośrednio zagrażają życiu lub zdrowiu pracowników.

Brak pomiarów skuteczności ochron przeciwporażeniowych jest rażącym naruszeniem przepisów bhp. Brak tych pomiarów w myjniach samochodowych, czyli środowisku wilgotnym stwarza bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników, bo występuje wysokie ryzyko porażenia prądem elektrycznym w przypadku nieskuteczności osłon.

Ponadto użytkowanie chemicznych substancji niebezpiecznych, które są nieoznakowane bezpośrednio zagraża zdrowiu pracowników, nawet jeśli są to „tylko”, jak podkreślił pełnomocnik spółki, środki drażniące, a nie żrące czy wybuchowe.

Oceniając charakter naruszeń przepisów bhp stwierdzonych w trakcie drugiej kontroli sąd uznał je za rażący. Dopuszczanie pracowników do pracy bez wymaganych szkoleń w zakresie bezpieczeństwa pracy zagraża bezpośrednio zdrowiu lub życiu pracowników. Art. 237 § 1 Kodeksu pracy zabrania wykonywania pracy pracownikowi, który nie posiada dostatecznej znajomości przepisów i zasad bhp. Pracownicy spółki nie zostali poddani wymaganemu instruktażowi stanowiskowemu w zakresie bhp, a w kartach, niezgodnie z prawdą, takie szkolenie wpisano jako odbyte.

Sąd ocenił, jako rażące, także inne stwierdzone w spółce uchybienia, np. niesporządzenie oceny ryzyka zawodowego związanego z pracą wykonywaną przez pracowników niepełnosprawnych i nieinformowanie pracowników o zagrożeniach występujących w miejscu wykonywania przez nich pracy oraz brak nadzoru nad pracą wykonywaną przez pracowników niepełnosprawnych.

Wszystkie wskazane wyżej zagrożenia sąd ocenił jako realne i niehipotetyczne. Sąd uznał także za nieuzasadnione powoływanie się przez spółkę na pojęcie „narażenia osoby na niebezpieczeństwo utraty życia” z Kodeksu karnego.

Nie są równorzędne pojęcia „narażenie człowieka (pracownika) na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160, art. 220 Kodeksu karnego) i „bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia” jako okoliczności świadczącej o tym, że naruszenie określonych przepisów bhp było rażące. Czym innym są bowiem konsekwencje karne na gruncie Kodeksu karnego, wynikające z wyczerpania przez konkretną osobę fizyczną swym zachowaniem określonych znamion przestępstwa, a czym innym art. 36 ustawy wypadkowej.

W rezultacie sąd uznał podwyższenie płatnikowi stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe o 100% za uzasadnione.