Odpowiedzialność karna za niedopełnienie obowiązków w zakresie bhp

Michał Culepa
Michał Culepa
30.04.2018AKTUALNE

Odpowiedzialność karna za niedopełnienie obowiązków w zakresie bhp

Aby popełnić przestępstwo niedopełnienia obowiązków w zakresie bhp wystarczy, aby pracownik wykonujący nakazane prace był tylko narażony na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu; sam zaś efekt w postaci śmierci lub poważnych obrażeń nie musi mieć miejsca, aby czyn ten uznać za przestępstwo – orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 2017 r., sygn. akt IV KK 104/17

 

Stan faktyczny

Inżynier P. pełnił w jednej z kopalń funkcję kierownika działu energomechanicznego. Za pracę wspomnianego działu był odpowiedzialny także w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. 26 sierpnia 2013 r. doszło w kopalni do wypadku w trakcie prac przy montażu instalacji elektrycznej w jednym z szybów – kabel energetyczny zerwał się z mocowań i uderzył w klatkę zabezpieczającą robotników wykonujących prace montażowe, powodując jej zniszczenie. W wyniku wypadku śmierć poniosło 3 pracowników a jeden został ciężko ranny.

Zarzuty wobec odpowiedzialnego za bhp kierownika

Kierownik P. został oskarżony o:

tj. o przestępstwo z art. 220 § 2 Kodeksu karnego, zagrożone karą do roku pozbawienia wolności.

Ponadto wobec śmierci trzech pracowników, został mu także postawiony zarzut nieumyślnego spowodowania śmierci, który jest przestępstwem z art. 155 KK, zagrożonym karą do 5 lat pozbawienia wolności, a także ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – przestępstwo z art. 157 § 1 KK, zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności.

Jako uzasadnienie postawionych kierownikowi P. zarzutów wskazano w doniesieniu o popełnionych przestępstwach m.in.:

  • dopuszczenie do pracy niedoświadczonych pracowników, którzy w dodatku nie zostali przeszkoleni w zakresie nakazanych im prac, a przede wszystkim nie posiadali odpowiednich kwalifikacji do pracy w szybach górniczych,
  • brak wymaganej akceptacji harmonogramu pracy dozoru technicznego,
  • brak zapewnienia odpowiedniego zabezpieczenia pracowników wykonujących pracę w szybie (w szczególności odpowiedniego zadaszenia klatki, gdyż użyte zabezpieczenia były nie były zgodne z dokumentacją techniczną).

Orzeczenia sądów

Prowadząca śledztwo Prokuratura Rejonowa w M. postępowanie jednak umorzyła, stwierdzając brak dowodów na popełnienie przez kierownika P. przestępstw wskazanych w doniesieniu. Od tego postanowienia odwołali się pełnomocnicy pokrzywdzonych i rodzin zmarłych pracowników, ale Sąd Rejonowy w M. postanowienie o umorzeniu podtrzymał.

Jednak w wyniku kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, Sąd Najwyższy orzekł o uchyleniu postanowienia Sądu Rejonowego o umorzeniu śledztwa i nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy.

Kasacja Sądu Najwyższego

W uzasadnieniu postanowienia SN wskazał, że prokuratura i za nią sąd nie rozważyły w sposób dostateczny przesłanek odpowiedzialności za przestępstwo z art. 220 KK tj. niedopełnienie obowiązków  w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy skutkujące narażeniem pracowników na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia i zdrowia.

SN wskazał, że typ czynu określony w art. 220 § 1 i 2 k.k. jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem – należącym do znamion tego przestępstwa – jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub skutków dla zdrowia pracownika, mających postać obrażeń ciała.

Ważne

Skutek, będący efektem przestępstwa wyraża się – co podkreślił SN – w samym już zaistnieniu stanu bezpośredniego, realnego narażenia na niebezpieczeństwo tych dóbr, choćby odłożonego w czasie. Chodzi więc o sytuację niebezpieczną, niekoniecznie występującą w momencie niedopełnienia obowiązków.

Sam efekt niedopełnienia obowiązków w postaci śmierci lub utraty zdrowia może z kolei powodować popełnienie przez osobę odpowiedzialną, kolejnego przestępstwa (np. nieumyślnego spowodowania śmierci). Sam brak skutku w postaci naruszenia dóbr innych osób takich jak zdrowie czy życie nie wyklucza natomiast odpowiedzialności za zaniechanie wypełniania obowiązków określonych prawem, które sprowadza na innych niebezpieczeństwo.

Wskazówki z orzeczenia Sądu:

  • Na osobach odpowiedzialnych za sprawy bhp ciążą szczególne obowiązki prawne, których naruszenie powoduje popełnienie przestępstwa z art. 220 KK. polegającego na niedopełnieniu obowiązków, których skutkiem jest sprowadzenie na inne osoby niebezpieczeństwa utraty życia lub zdrowia.
  • Do tej utraty, lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie musi dochodzić, aby można było mówić o odpowiedzialności za to przestępstwo; co najwyżej brak negatywnego efektu w postaci śmierci lub utraty zdrowia poszkodowanych pracowników może wpłynąć na wymiar kary.
  • Samo zaniechanie wykonywania obowiązków, czy wykonywanie w sposób niedbały, już jest przestępstwem, gdy sprowadza na inne osoby niebezpieczeństwa.
  • Przestępstwo niedopełnienia obowiązków w zakresie bhp można popełnić także nieumyślnie – w takim wypadku łagodniejszy jest jedynie wymiar kary, ograniczony do grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 1 roku (art. 220 § 2 KK)
  • Umyślne niedopełnienie obowiązków może skutkować skazaniem nawet na 3 lata pozbawienia wolności (art. 220 § 1 KK).
Autor: 

Michał Culepa

Prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy

Autor
Michał Culepa
Prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wieloletni redaktor Serwisu Prawno-Pracowniczego, współpracownik merytoryczny największych wydawnictw prawniczych. Doświadczony trener i wykładowca. Autor licznych komentarzy i opracowań dotyczących m.in. zatrudnienia w jednostkach sektora finansów publicznych, instytucjach kultury, oświacie.