Oświetlenie a rodzaje zagrożeń i zdarzeń wypadkowych

Z danych statystycznych o warunkach pracy wynika, że niedostateczne oświetlenie jest jednym z częstych zagrożeń występujących na stanowisku pracy i może być pośrednią przyczyną wypadków przy pracy.

Trzeba jednak zauważyć, że w wyjaśnieniach do statystycznej karty wypadku czynnik ten nie jest uwzględniany jako przyczyna wypadku, co w konsekwencji uniemożliwia dokonanie analizy wypadków z nim związanych na podstawie kart statystycznych.

W tym miejscu warto wspomnieć o badaniach dr inż. Agnieszki Wolskiej z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego. Przeprowadziła ona wywiady z pracownikami służby bhp ze 100 losowo wybranych zakładów pracy, prowadzących różnego rodzaju działalność przemysłową na terenie Polski, oraz zebrała informacje ze źródeł zagranicznych uzyskanych w bazie danych o wypadkach z lat 1972–2000 Amerykańskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (z ang. Occupational Safety and Health Administration – OSHA), czyli amerykańskiego odpowiednika Państwowej Inspekcji Pracy. Ze zgromadzonego w ten sposób materiału dowiedziała się ona, że w 185 przebadanych wypadkach przyczyną pośrednią było nieprawidłowe oświetlenie. Analizowane wypadki w większości wydarzyły się w warunkach braku oświetlenia naturalnego – dziennego oraz przy niewłaściwym oświetleniu elektrycznym, co powodowało niedostateczną widoczność.

Z przeprowadzonych badań wywnioskować można niektóre zagrożenia oraz zdarzenia wypadkowe związane z oświetleniem.

W wyniku słabej widoczności zagrożenia mogą być niedostrzegalne. Poszkodowani poruszający się w miejscach pracy lub strefach komunikacyjnych, w warunkach słabej widoczności nie dostrzegają zagrożenia w postaci wszelkiego rodzaju przeszkód, np.:

• dziur,
• leżących na podłożu przedmiotów,
• wystających elementów konstrukcji,
• stopni,
• schodów,
• podestów,
• rozlanych cieczy,
• śliskiej powierzchni,
• ruchomych czynników materialnych,
• zakończenia podestów,
• uskoków,

które przyczyniają się do powstawania wypadków. Skutki zaistniałych z tych przyczyn wypadków są bardzo różnorodne.

Słaba widoczność może prowadzić do takich zdarzeń, jak:

• upadek, potknięcie się, poślizgnięcie człowieka na płaszczyźnie,
• upadek z wysokości,
• wpadnięcie do zagłębień, kanałów itp.,
• zetknięcie się człowieka z będącymi w ruchu lub nieruchomymi ostrymi czynnikami materialnymi,
• uderzenie człowieka o nieruchome czynniki materialne,
• uderzenie, przygniecenie człowieka przez spadający, wysypujący, wylewający się czynnik materialny.

Do wypadków przy pracy może dochodzić również w wyniku błędu człowieka spowodowanego:

• brakiem wiedzy,
• słabą widocznością przy wykonywaniu pracy ,
• postępowaniem niezgodnym z instrukcją bhp.

Skutki tego rodzaju wypadków są w większości ciężkie, a niejednokrotnie śmiertelne, gdyż najczęściej są to porażenia prądem elektrycznym i upadki z wysokości (np. gdy poszkodowany wykonuje pracę, stojąc na drabinie).

Wypadki mogą być również spowodowane nieodpowiednim wykonaniem oświetlenia w środowisku, gdzie występują mieszaniny substancji łatwo palnych lub wybuchowych, np. niezbędne do tej pracy oświetlenie jest niewystarczające, a doświetlenie miejsca pracy zostaje wykonane niezgodnie z przepisami bhp. Jeszcze inny problem sanowi nieprzestrzeganie przez pracowników instrukcji bhp dotyczących zachowania środków ostrożności przy pracy w takim środowisku (samodzielnie doświetlali miejsce pracy, lekceważyli środki ostrożności, np. przy eksploatacji opraw).

Działania te w efekcie prowadzą do pożaru lub wybuchu w miejscu pracy. Wypadki te zdarzają się rzadko, jednak ich następstwa są ciężkie (wszelkiego rodzaju oparzenia i uszkodzenia wewnętrzne ciała) lub śmiertelne.

Warto podkreślić, że wypadki te zdarzają się najczęściej w obiektach, które mają tymczasowe, przenośne oświetlenie niezbędne do wykonania prac konserwacyjno-naprawczych (np. w cysternach, zbiornikach statków), a nie na stałych stanowiskach pracy, gdzie zainstalowane jest oświetlenie elektryczne.

Innym rodzajem wypadków związanych z nieodpowiednim oświetleniem są wypadki przy wykonywaniu prac przy jednoczesnym ruchu pojazdów. Są to prace wykonywane w strefie poruszania się pojazdów (np. prace ziemne lub naprawa nawierzchni dróg).

Nieodpowiednie oświetlenie miejsca wykonywania tych prac oraz nieprzestrzeganie procedur bhp (np. nienoszenie odblaskowej odzieży, brak oznakowania dróg transportowych) prowadzi do niezauważenia przez pracownika nadjeżdżającego pojazdu oraz przez kierowcę pojazdu – człowieka, w wyniku czego dochodzi do wypadku.

Jak wiemy, pracodawca ma obowiązek między innymi ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (art. 234 § 1 kp). A zatem z przepisu tego wynika, że jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest niedopuszczanie do powstawania wypadków powtarzalnych. Wykonanie tego obowiązku, a więc podejmowanie prawidłowych działań prewencyjnych, zależy od rzetelnego i pełnego zbadania zaistniałych wypadków przy pracy oraz ustalenia wszystkich ich przyczyn i okoliczności.

Nieustalenie wszystkich przyczyn wypadku lub wskazanie przyczyn nieprawidłowych czy też błędne wypełnienie statystycznej karty wypadku powoduje, że wyciągane są fałszywe wnioski, a w związku z tym chybiona może być skuteczna prewencja wypadkowa.

Ustalenie przyczyn wypadku przy pracywymaga od zespołu powypadkowego dokonania rzetelnej i wszechstronnej analizy okoliczności wypadku. Analizy tej dokonuje zespół w na podstawie:

• oględzin miejsca wypadku,
• wyjaśnień,
• informacji uzyskanych od poszkodowanego(-ych) i świadka(-ów),
• uzyskanych opinii lekarza i innych specjalistów oraz
• innych zebranych w toku postępowania powypadkowego materiałów.

Miejcie na uwadze, że wskazane jest także, aby nie ograniczać się jedynie do badania zaistniałych już wypadków, a rejestrować i badać również zdarzenia potencjalnie wypadkowe (bezurazowe), których w każdym zakładzie jest znacznie więcej. Badanie i rejestrowanie nie tylko wypadków o poważniejszych konsekwencjach, ale również wypadków niepowodujących absencji i wydarzeń wypadkowych bezurazowych pozwala bowiem na wykrycie i wyeliminowanie zagrożeń wcześniej niedostrzeżonych, a tym samym zwiększa skuteczność prewencji wypadkowej.

Wypadki i wszelkie wydarzenia to – wypadki bezurazowe, zaistniałe np. o zmierzchu, przy braku dostatecznego oświetlenia naturalnego, stosowania oświetlenia elektrycznego i w innych okolicznościach wskazujących, że jedną z przyczyn powstawania zdarzenia mogło być „niezauważenie” zagrożenia przez poszkodowanego. Powinny być one analizowane przez zespół powypadkowy pod względem właściwego oświetlenia miejsca zdarzenia.

Trzeba podkreślić, że zespół powypadkowy wysłuchując wyjaśnień poszkodowanego lub informacji od świadków wypadku, powinien mieć przygotowane pytania szczegółowe, które należy zadać poszkodowanemu i świadkom wypadku, w celu ustalenia rzeczywistych przyczyn i okoliczności zdarzenia. Stąd też w przypadku podejrzenia, że jedną z przyczyn pośrednich wypadku mogło być niedostateczne oświetlenie, zespół powypadkowy powinien zadawać stosowne pytania uwzględniające m.in. kwestie oświetlenia.

Istotną kwestią jest również dokonanie oględzin miejsca wypadku w celu zbadania warunków wykonywania pracy, a także zapoznania się z wynikami pomiarów oświetlenia w miejscu zdarzenia.

Zwracamy Waszą uwagę, że do celów profilaktycznych w zakładzie pracy najistotniejsze jest przeprowadzenie prawidłowego dochodzenia powypadkowego oraz sporządzenie protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, czyli protokołu powypadkowego (pkt 4 i 5 protokołu), w którym niewłaściwe oświetlenie (jeśli zostało stwierdzone) powinno być uwzględnione. Następnie powinny być określone wnioski i środki profilaktyczne (pkt 9 protokołu) i wydane stosowne polecenia powypadkowe. Realizacja tych poleceń (np. dotyczących doprowadzenia oświetlenia w miejscu zdarzenia do stanu zgodnego z odpowiednią Polską Normą) może dopiero stanowić o realizacji przez pracodawcę obowiązku dotyczącego zastosowania odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom.

Najczęstszymi przyczynami wypadków przy pracy związanych z oświetleniem są:

• niedoświetlenie stanowisk pracy,
• występowanie olśnienia oraz
• niekiedy efekty stroboskopowe.

Podstawowym kryterium oceny ryzyka są wymagania zawarte w Polskiej Normie PN-EN 12464-1:2004. I tak, jeżeli:

• wymagania te są spełnione, to można uznać, że ryzyko jest małe (pomijalne),
• stwierdza się występowanie nasilonego zmęczenia wzroku oraz spadek wydajności pracy na skutek niewłaściwego oświetlenia, to przyjmuje się, że występuje ryzyko średnie,
• niewłaściwe oświetlenie może doprowadzić do wypadku przy pracy, to ryzyko należy uznać za duże.

Miejcie na uwadze, że w razie stwierdzenia średniego lub dużego ryzyka, ze względu na niewłaściwe oświetlenie, należy przeprowadzić niezbędne działania poprawiające warunki pracy wzrokowej. Mogą to być działania polegające na:

• zmianie usytuowania stanowisk pracy względem opraw oświetleniowych w danym pomieszczeniu,
• wymianie źródeł światła na nowe,
• modernizacji oświetlenia lub instalacji zasilającej oprawy oświetleniowe – zwłaszcza w przypadku występowania dużego ryzyka.