Poznaj sposoby na zmniejszenie zagrożenia spowodowanego pyłem drzewnym

Jerzy Wroński
07.10.2019AKTUALNE

Poznaj sposoby na zmniejszenie zagrożenia spowodowanego pyłem drzewnym

Zapylenie powietrza jest nieodłącznym zjawiskiem towarzyszącym mechanicznej obróbce drewna. Natomiast pyły drewna mogą działać na organizm ludzki uczulająco. Dlatego podejmowanie działań profilaktycznych zmniejszających zagrożenia spowodowane pyłem jest tak ważne. Oto kilka wskazówek, dzięki którym można ograniczyć zagrożenia pyłem na stanowiskach w przemyśle drzewnym.

Korzyści 

Ten tekst pozwoli Ci:

  • zapewnić bezpieczeństwo pracowników przemysłu drzewnego
  • właściwie zorganizować stanowiska pracy przy obróbce drewna
  • zastosować właściwe środki ochrony przez pyłami drewna 

O szkodliwości pyłu drzewnego w dużym stopniu decyduje wielkość jego cząsteczek. Największe, o średnicy ponad 50 mikrometrów, osiadają już po kilku minutach. Pyły średnie, 5–50 mikrometrów, utrzymują się w powietrzu przez kilka godzin, najmniejsze natomiast – o średnicy poniżej 5 mikrometrów – nawet przez kilka dni.

Zagrożenia zdrowotne

Pyły drewna mogą działać na organizm ludzki uczulająco. Dotyczy to układu oddechowego i skóry. Skutkami wdychania pyłu o właściwościach uczulających są przede wszystkim alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa i dychawica oskrzelowa. Objawy chorobowe (kaszel, duszność, ucisk w klatce piersiowej) są bardziej nasilone u osób palących niż u niepalących.

Pyły mogą także działać drażniąco. Objawia się to zanikowymi zmianami błony śluzowej nosa i gardła, a czasami zapaleniem zatok i przewlekłym zapaleniem oskrzeli.

Pyły drewna zawierają mikroorganizmy, takie jak grzyby, pleśnie, porosty i wątrobowce, które mogą doprowadzić do alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych, grzybicy płuc i choroby o podłożu alergicznym.

Uwaga!

Działanie rakotwórcze mają pyły z twardych gatunków drewna (dąb i buk). Mogą powodować raka gruczołowego błony śluzowej nosa i zatok.

Zagrożenie wybuchem

Pyły drewna są szkodliwe dla organizmu człowieka, a zmieszane w odpowiednich proporcjach z powietrzem mogą stanowić mieszaninę wybuchową. Badania Głównego Instytutu Górnictwa wykazały, że najniższe stężenie wybuchowe suchego pyłu bukowego w powietrzu wynosi 44 g/m3. Według niemieckich danych najniższe stężenie wybuchowe wynosi 12 g/m3 (chodzi tu o pyły o mniejszych wymiarach).

Pyły drzewne o wielkości cząsteczek mniejszych niż 300 mikrometrów, zmieszane w odpowiednich proporcjach z powietrzem, należy uważać za niebezpieczne, poniżej zaś 100 mikrometrów – za bardzo niebezpieczne, mające silne właściwości wybuchowe(ilość pyłu o ziarenkach poniżej 100 mikrometrów przy szlifowaniu drewna bukowego na szlifierkach wynosi około 50% ogólnej ilości powstającego pyłu).

Badania parametrów wybuchowości wykonane w zależności od wilgotności pyłu wykazały, że wybuchowe są pyły o zawartości wilgoci do około 45%. Pył drzewny jest tym groźniejszy pod względem wybuchowości, im więcej ma drobnych frakcji. Najgroźniejsze są frakcje poniżej 3–5 μm, ponieważ opadają bardzo powoli lub nie opadają wcale.

Zbiornik odpadów drzewnych

Najbardziej zagrożone wybuchem w tartaku lub stolarni miejsce to zbiornik odpadów drzewnych. Ma on na ogół dużą pojemność, w związku z czym skutki wybuchu mogą być groźne.

Złoża pyłu znajdujące się w zbiorniku stanowią niebezpieczeństwo, jeżeli zostaną wzburzone. Wtedy bowiem powstają obłoki pyłu o dużej koncentracji drobnych ziaren, które są przyczyną eksplozji. Wybuch taki pojawia się niespodziewanie i zamienia się przeważnie w eksplozję łańcuchową. Ze względów bezpieczeństwa zbiornik odpadów drzewnych powinien znajdować się poza terenem uczęszczanym przez ludzi i być wyposażony w klapy eksplozyjne usytuowane tak, aby ewentualny wybuch był skierowany w bezpieczne miejsce.

Źródłem zapłonu obłoku pyłu mogą być:

  • otwarty ogień,

  • zaiskrzenie mechaniczne,

  • iskra elektryczna,

  • prądy elektrostatyczne,

  • rozgrzane do temperatury zapłonu elementy urządzeń.

Ważne

Stanowiska pracy i instalacje, na których oraz w których może wystąpić atmosfera wybuchowa, powinny być wyposażone w urządzenia i systemy chroniące przed wybuchem, a także jego skutkami. Są to na przykład systemy wykrywania i tłumienia ciśnienia, przegrody środków tłumiących, zasuwy szybko zamykające czy systemy wykrywania, sygnalizacji oraz gaszenia pożaru.

Inicjatorem zapłonu najczęściej jednak są tlące się cząsteczki drewna, niesione strumieniem powietrza od obrabiarki pracującej tępym narzędziem. Jako najniebezpieczniejsze pod tym względem są piły wielotarczowe i formatówki, w których stępione – a nawet z narostem żywicy – narzędzia wywołują na skutek tarcia przyrosty temperatury przekraczające punkt zapłonu drewna.

Profilaktyka zagrożeń spowodowanych pyłem

Działania profilaktyczne zmniejszające zagrożenia spowodowane pyłem drzewnym to:

1. Usuwanie wszelkich skupisk pyłu w halach produkcyjnych.

2. Zapobieganie odkładaniu się pyłu drzewnego na ścianach wewnątrz budynku, sufitach, parapetach oraz innych powierzchniach pomieszczeń pracy poprzez regularne czyszczenie.

Ważne

Do usuwania pyłu drzewnego z powierzchni płaskich można użyć sprzętu ssącego wyposażonego w filtry o wysokiej wydajności. Nie wolno używać sprężonego powietrza ani czyścić ręcznie szczotką, ponieważ w ten sposób mogą powstawać chmury pyłowe.

3. Używanie w czasie operacji obróbczych tylko prawidłowo przygotowanych narzędzi. Narzędzia tępe lub oklejone żywicą powodują nagrzanie się cząstek drewna do temperatury żarzenia się.

Uwaga!

Cząstki pyłów niesione transportem pneumatycznym mogą spowodować pożar lub wybuch w rurociągach, cyklonie, a najczęściej w zbiornikach odpadów.

4. Eliminowanie okoliczności powodujących zaiskrzenie w czasie obróbki lub transportu pneumatycznego (np. obrabiania na szlifierce taśmowej elementów drzewnych łączonych łącznikami metalowymi, takimi jak gwoździe). Powszechnie stosowanymi urządzeniami o usuwania trocin, strużyn i pyłu drzewnego są instalacje odpylające.

Instalacje odpylające

W wielu przypadkach instalacje pracują niezadowalająco, a zapylenie przekracza dopuszczalne normy. Przyczyny tego stanu to przede wszystkim:

  • niewłaściwa konstrukcja ssawek,

  • niedostateczna ilość powietrza odciągniętego dla skutecznego odpylenia poszczególnych typów obrabiarek,

  • błędy projektowe i wykonawcze,

  • zła konstrukcja urządzeń odpylających,

  • podłączenie do istniejącej sieci dodatkowych obrabiarek lub ich przestawienie,

  • instalowanie w sieciach urządzeń o parametrach innych niż przewidywał to projekt.

W praktyce instalacje odpylające wykonane zgodnie z dokumentacją projektową w pierwszym okresie eksploatacji pracują dobrze, dopiero po upływie pewnego czasu – najczęściej na skutek braku właściwej eksploatacji – stan ich znacznie się pogarsza. Szczególną uwagę trzeba zwracać na miejsca, w których zawsze występuje niebezpieczeństwo zatkania się przewodów, a więc w pobliżu łuków, kolan i innych zakłóceń przepływu powietrza. Przewody w tych miejscach powinny być sprawdzane przez otwory wyczystne i w razie potrzeby oczyszczane z nagromadzonego pyłu.

Ważne

Pogorszenie pracy instalacji odpylającej następuje po podłączeniu do sieci dodatkowych obrabiarek, ich przestawiania bądź też wskutek braku konserwacji instalacji odpylających.

Bardzo istotna jest również szczelność połączenia poszczególnych segmentów sieci odpylającej. Nieszczelności powodują wydostawanie się pyłu na zewnątrz. Wydostawanie się zapylonego powietrza zmniejsza również prędkość przepływu w przewodach i może stać się przyczyną ich zapychania.

Przewody wentylacyjne powinny być wykonane z materiałów dobrze odprowadzających wytworzone ładunki elektryczności statycznej w celu zabezpieczenia przed wyładowaniami (np. blachy nierdzewnej).

Miejscowe odciągi pyłów

Instalując miejscowe odciągi pyłów, szczególną uwagę trzeba zwrócić na:

  • szczelność obudowy ruchomych części maszyn w celu zminimalizowania nieregularnego przepływu powietrza,

  • filtry (worki wychwytujące), które powinny znajdować się jak najbliżej źródła wytwarzania pyłu i być tak zaprojektowane, aby mogły wykorzystywać naturalne ruchy powietrza wytwarzane przez maszynę,

  • złącza instalacji, które powinny być wykonane pod jak najmniejszym kątem i bez zastosowania wewnętrznych kołnierzy,

  • minimalną prędkość powietrza potrzebną do właściwego przemieszczania się pyłu i wiórów znajdujących się w przewodach czyszczących, która powinna wynosić 20 m/s,

  • wyregulowanie wszystkich instalacji wyciągu miejscowego, mających więcej niż jeden wlot, w taki sposób, aby każda gałąź zasysała odpowiednią ilość powietrza przez wlot (ssawę), z którym jest połączona.

Autor: 

Jerzy Wroński
specjalista i rzeczoznawca ds. bhp,
były zastępca Głównego Inspektora Pracy
Państwowej Inspekcji Pracy

Autor
Specjalista i rzeczoznawca ds. bhp, emerytowany zastępca Głównego Inspektora Pracy