Sprawdź, jak określić rodzaj pracy – lekka, ciężka – i właściwie scharakteryzować stanowisko pracy

Prawidłowe określenie obciążenia pracą fizyczną, czyli ustalenie, czy dana praca jest pracą ciężką, czy lekką, wymaga uwzględnienia wielu czynników, w szczególności takich jak:

-        rodzaj wykonywanych czynności,

-        intensywność i jednostkowy czas wysiłku,

-        pozycja ciała,

-        czynniki zewnętrzne (temperatura, wilgotność powietrza),

-        wiek i płeć pracownika,

-        konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej (np. środków ochrony układu oddechowego). 

W związku z tym dla określenia ciężkości pracy należy posługiwać się pojęciem wydatku energetycznego niezbędnego na wykonanie zadanej pracy w ciągu dnia roboczego (albo dla wykonania konkretnego zadania).

Pomocą w ustaleniu ciężkości pracy powinna być przeprowadzona jej ocena, np. metodą chronometrażowo-tabelaryczna, w której wydatek energetyczny określa się na podstawie analizy czasu pracy, a także pozycji ciała i wykorzystywanych przy wysiłku różnych grup mięśniowych dla określonych w metodzie prac (czynności), np. Metodą Lehmana.W metodzie tej określono 5 stopni ciężkości pracy na podstawie efektywnego wydatku energetycznego w ciągu zmiany roboczej, z podziałem na mężczyzn (M) i kobiety (K). 

1. Bardzo lekka - wyd. energ.:  < 1256 kJ (M); < 837kJ (K).

2. Lekka  - wyd. energ.: 300–800 kJ (M); 837–2930 kJ(K).

3. Umiarkowana - wyd. energ.:  3350–6280 kJ (M); 2930–4187 kJ(K).

4. Ciężka - wyd. energ.:  6280–8374 kJ (M); 4187–5024 kJ(K).

5. Bardzo ciężka - wyd. energ.:  > 8374 kJ (M); > 5024 kJ(K).

Metoda ta jednak nie uwzględnia warunków środowiska pracy, takich jak temperatura i wilgotność powietrza.

Ponadto w niektórych przepisach można znaleźć wskazówki jak zdefiniować ciężkość pracy. Przykładem takich aktów prawnych mogą być:

1. Ustawa o emeryturach pomostowych, gdzie zostały zdefiniowane prace w szczególnych warunkach, jako prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Do wyżej wymienionych czynników ryzyka zostały zaliczone (między innymi):

-        ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała,

przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6300 kJ, a u kobiet - powyżej 4200 kJ;

a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50% zmiany roboczej.

-        bardzo ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8400 kJ, a u kobiet - powyżej 4600 kJ,

 2. Rozporządzenie w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów, gdzie zostały ustalone kryteria przydziału posiłków profilaktycznych z uwzględnieniem wysiłku fizycznego.  Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia posiłki profilaktyczne należy zapewnić pracownikom wykonującym prace:

1)      związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,

2)      związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C,

3)      związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym.

 3. Rozporządzenie w sprawie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, gdzie zapisano:

-        wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy związanej z wysiłkiem fizycznym, w tym z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów, w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla kobiet 5000 kJ, a przy pracy dorywczej 20 kJ/min.

-        wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy fizycznej związanej z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla mężczyzn 8400 kJ, a przy pracy dorywczej 30 kJ/min.

 4. Rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, gdzie jako wzbronione wymieniono prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają:

a)      dla dziewcząt – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy – 2300 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kJ na minutę,

b)      dla chłopców – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy – 3030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kJ na minutę.

5.  Rozporządzenie w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią, gdzie w załączniku określono (między innymi) jako prace szkodliwe, prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów:

1. Dla kobiet w ciąży:

-        wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2900 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania takiej pracy nie przekracza 4 godzin na dobę) – 7,5 kJ/min;

2. Dla kobiet karmiących dziecko piersią:

-        wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 4200 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej, zdefiniowanej w ust. 1 pkt 1 – 12,5 kJ/min;