Rodzaje pracy: praca fizyczna a praca umysłowa

Sposób podziału prac na fizyczne i umysłowe jest podziałem dość umownym, bowiem w przepisach takie rodzaje pracy nie występują.

W przepisach występuje jednak podział stanowisk pracy na stanowiska robotnicze i administracyjno-biurowe. W domyśle chodzi właśnie o prace fizyczne i prace umysłowe.

Natomiast podział na prace fizyczne i prace umysłowe jest istotny z punku widzenia fizjologii i ergonomii pracy.

Z punktu widzenia metod pracy, należy twierdzić, iż każda praca jest obciążeniem biologicznym organizmu. Powoduje bowiem zmiany czynnościowe w poszczególnych układach, narządach człowieka i w całym jego organizmie.

Obciążenia występujące podczas wykonywania pracy możemy podzielić na obciążenia:

● fizyczne, spowodowane pracą mięśni,

● psychiczne, które są wynikiem zaangażowania procesów myślowych, oraz

● nerwowe, wynikające z samej pracy lub psychicznych i materialnych warunków pracy.

Problem jednoznacznego podziału prac na czysto fizyczne i umysłowe pokazują poniższe definicje (wg Zieleniewski J. Organizacja i zarządzanie. Warszawa 1969, PWN):

Praca fizyczna – praca absorbująca głownie układ mięśniowy pracownika, ale także centralny układ nerwowy (w związku z dokonywaniem spostrzeżeń, podejmowaniem decyzji itd.). Udział wysiłku umysłowego w pracy fizycznej rośnie w miarę rozwoju mechanizacji i automatyzacji oraz przejmowania prac wymagających wysiłku fizycznego przez mechanizmy.

Praca umysłowa – praca absorbująca centralny układ nerwowy pracownika. Związany z każdą pracą umysłową wysiłek psychiczny wiąże się głównie z odbiorem informacji, podejmowaniem decyzji i wykonywaniem czynności, z ich ilością, złożonością, zmiennością, dokładnością itd. Praca umysłowa może mieć charakter: twórczy, odtwórczy, pomocniczy.

Przy takim sposobie kategoryzacji można wykonywane prace (a częściej czynności) zakwalifikować do pracy:

● fizycznej, gdy występuje przewaga elementów angażujących pracę mięśni,

● umysłowej, gdy przeważające jest zaangażowania kory i ośrodków mózgowych.

Natomiast, które prace, czy które stanowiska pracy, będą w zakładzie zakwalifikowane, zaliczone do prac fizycznych, a które do umysłowych, decyduje pracodawca. Uwzględnia przy tym kryteria ustalone w wewnętrznych uregulowaniach, ale z uwzględnieniem przeważającego wysiłku umysłu czy mięśni.

Proszę zwrócić uwagę na niektóre zapisy z przepisów, pokazujące na brak prawnych podstaw do takiego podziału prac:

• wszystkie osoby zatrudnione w zakładzie są pracownikami, natomiast zakres prac (czynności) wynika z umowy o pracę,
• szkolenia bhp – występuje podział na: stanowiska robotnicze, biurowo-administracyjne, kierownicze (osoby kierujące pracownikami), inżynieryjno-techniczne, pracodawców i służbę bhp.
• ocena ryzyka zawodowego – wszystkie stanowiska w zakładzie, na których występują zagrożenia podlegają takiemu samemu systemowi oceny,
• przydział odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej – zasady nie zależą od rodzaju pracy (fizyczna, umysłowa), lecz od zagrożeń i warunków jej wykonywania,
• badania lekarskie – dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich pracowników.
• wypadki przy pracy i choroby zawodowe – sposób postępowania, analizowania – jednakowy dla wszystkich pracowników,
• wydawania napojów i posiłków profilaktycznych. Przy posiłkach – kryterium jest ciężkość pracy, czyli wykonywanie pracy fizycznej (ale posiłki otrzymują również wszyscy zatrudnieni pod ziemią), a przy napojach kryterium są warunki środowiska pracy, a nie rodzaj pracy.

Jeszcze jednym argumentem na brak prawnych i praktycznych podstaw do systematyzowania prac jako fizyczne i umysłowe są zapisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. z 2014 r. poz. 1145), które podaje w załączniku kody nazw zawodów, a nie stanowisk pracy, a także nie dzieli pracowników na fizycznych i umysłowych. Niemniej jednak, przy niektórych numerach kodów można się spotkać z takimi opisami, jak:

• 933xxx – Robotnicy wykonujący prace proste w transporcie i proste prace magazynowe – czyli będą to typowi tzw. pracownicy fizyczni,
• 523xxx – Kasjerzy i sprzedawcy biletów – bez dodatkowego objaśnienia,
• 432101 Ekspedient wypożyczalni – bez dodatkowego objaśnienia.

Prawidłowe klasyfikowanie wymaga uwzględniania zasad zapisanych w „Objaśnieniach do struktury klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy”. Potwierdzają one brak podziału na pracowników fizycznych i umysłowych.

Odpowiedź na pytanie o rodzaje pracy

Wracając do pytania (nie wchodząc w szczegóły celu takiego podziału prac), należy powiedzieć, że wyżej przedstawiony tok rozumowania uzasadnia takie stwierdzenie:

−        jeżeli osoba zatrudniona na stanowisku kasjera przez przeważającą część dnia pracy wykonuje prace związane ze sprzedażą biletów i udzielaniem informacji – to będzie tzw. pracownikiem umysłowym,

−        jeżeli przez większość dnia pracy otwiera i zamyka drzwiczki szafek, wydaje ręczniki – to będzie tzw. pracownikiem fizycznym.

Natomiast biorąc pod uwagę tylko wymagane od pracownika kwalifikacje (praca związana ze sprzedażą biletów i udzielaniem informacji wymaga wyższych kwalifikacji niż pozostałe czynności) – to kasjer zawsze powinien być uznany za pracownika tzw. umysłowego.