Bezpieczna organizacja pracy na każdej zmianie to obowiązek pracodawcy

Zatrudnianie pracobiorców niezależnie od podstawy prawnej nakłada na podmiot zatrudniający szereg obowiązków związanych z zapewnieniem bezpiecznych warunków pracy. Najbardziej przejrzyście są one ukształtowane w ramach relacji pracodawca – pracownicy, w ramach ogólnej zasady, zgodnie z którą pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Przepisy nakładające na pracodawcę szereg obowiązków z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy obowiązują wszystkich pracodawców, niezależnie od:

• liczby zatrudnionych pracowników,
• formy organizacyjno-prawnej w jakiej działalność jest prowadzona,
• sposobu zorganizowania dzielności w kontekście czasu pracy funkcjonowania zakładu.

Bezpieczeństwo pracy to nie tylko wydanie środków ochrony indywidualnej pracownikom przeszkolonym i zweryfikowanym pod względem zdrowotnym w ramach profilaktycznych badań lekarskich. Rolą, a właściwie obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, jak również wyznaczenie pracowników do udzielania pierwszej pomocy oraz wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.

Uwzględniając powyższe zasady, obowiązkiem pracodawcy jest takie dostosowanie funkcjonującego systemu udzielania pierwszej pomocy oraz w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, aby jego sprawność korespondowała z wspomnianym zakresem działalności, liczby pracowników, rodzajem prac oraz poziomem występujących zagrożeń.

Problemy organizacyjne w zakresie zapewnienia właściwych bezpiecznych warunków pracy w kontekście powyższych wymagań mogą występować w przypadku pracy zmianowej. Zarówno tam gdzie na każdej zmianie realizowane procesy pracy są identyczne – wykonywane w takiej samej obsadzie stanowisk pracy, przy użyciu tych samych szeroko rozumianych narzędzi pracy, w takim samym środowisku pracy – jak również w przypadkach gdy każda zmiana odznacza się nieco innymi warunkami pracy.

Przy zmianowej organizacji pracy część pracodawców podchodzi do problemu bezpieczeństwa w sposób szczególny w stosunku do zmiany funkcjonującej w typowych dla zakładów pracy godzinach pracy - od 7:00 do 15:00 (8:00 – 16:00). Z czego wynika taka „troska” o bezpieczeństwo pracowników zatrudnionych w tych godzinach? Jest to bowiem pora, w której z największym prawdopodobieństwem w zakładzie pracy może pojawić się inspektor Państwowej Inspekcji Pracy.

Uwzględniając powyższe, część pracodawców może stać na stanowisku, iż sposób zorganizowania pracy na zmianach, których godziny pracy nie korespondują z godzinami wykonywania przez inspektorów pracy działań kontrolnych, może wykazywać większe odstępstwa w zakresie bhp.

Powyższy pogląd – poniekąd logiczny – jest nie do pogodzenia z obowiązkiem zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa wszystkim zatrudnionym, niezależnie od tego w jakich porach świadczą pracę. W przeciwnym razie pracodawca w pierwszej kolejności naraża się na zarzut nierównego traktowania w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków pracy – pracownikom wykonującym taką samą pracę w tych samych warunkach pracy. Należy ponadto pamiętać, że wypadek przy pracy może mieć miejsce nie tylko na pierwszej „reprezentatywnej dla inspektorów pracy” zmianie, ale szczególnie podczas wykonywania pracy w porze nocnej, która to pora nie jest naturalnym okresem doby, w którym człowiek optymalnie funkcjonuje w pracy.

Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że rolą pracodawcy w ramach zmianowej organizacji pracy jest zapewnienie analogicznego poziomu bezpieczeństwa na każdej zmianie. Nie jest zatem dopuszczalna sytuacja, w ramach której przykładowo pracownik wyznaczony do udzielania pierwszej pomocy jest pracownikiem świadczącym pracę tylko w obrębie jednej zmiany. Nie oznacza to oczywiście, że osoba taka powinna być w pracy 24 godziny. Pracownika wyznaczonego do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach oraz pracownika do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników obowiązuje taki sam system czasu pracy jak pozostałych pracowników – w tym prawo do odpoczynków.

Pamiętajmy, że problematyka sprawnie funkcjonującego systemu pierwszej pomocy, oraz zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników jest zawsze kontrolowana w przypadku rutynowych działań inspektorów pracy, a  w szczególności w sytuacji gdy zdarzył się wypadek ciężki śmiertelny lub zbiorowy. W takich przypadkach obowiązkiem pracodawcy będzie wykazanie, przed prokuratorem i inspektorem pracy, iż wywiązał się ze swoich obowiązków w zakresie zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa podczas wykonywania pracy na zmianie, podczas której doszło do wypadku.