Obowiązek pracodawcy zapobiegania schorzeniom związanym z pracą

Anna Słowińska
Anna Słowińska
31.08.2017AKTUALNE

Obowiązek pracodawcy zapobiegania schorzeniom związanym z pracą

Pracodawca jest zobowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników (art. 227 § 1 pkt 1 k.p.) – orzekł Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 24 stycznia 2013 r. sygn.. akt: II PA 31/12 .

Skrócony stan faktyczny

U powoda od 2005 r. występowały szumy uszne i obustronny niedosłuch. Miał również zaburzenia równowagi. W kwietniu 2006 r. powód rozpoczął leczenie, zdiagnozowanego u niego obustronnego zmysłowo-nerwowego uszkodzenia narządu słuchu, obustronnych szumów usznych. Z uwagi na rozpoznane schorzenie zaordynowano powodowi aparaty słuchowe obustronne . W 2009 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny przeprowadził postępowanie sporządzając kartę oceny narażenia zawodowego powoda w związku z podejrzeniem choroby zawodowej. W karcie tej wskazano, że w 1985 r. przeprowadzono pomiary poziomu dźwięku na stanowisku spawacza, wynik 86dB. Nie przeprowadzono pomiarów poziomu dźwięku na stanowiskach: ślusarza remontowego, mechanika konserwatora. Jednak wykonywanie obowiązków na ww. stanowiskach wymagało przebywania w pomieszczeniach produkcyjnych, w których na stałych stanowiskach pracy (obsługa maszyn i urządzeń) występowały okresowo przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku.

Na podstawie orzeczenia lekarskiego o rozpoznaniu choroby Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszym przypadku pozwany pracodawca nie realizował nałożonych na niego w ustawie obowiązków w zakresie zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, bowiem nie zapewnił, by stosowane w zakładzie środki ochrony zabezpieczały powoda przed nadmiernym hałasem. Wyrok zaskarżyły obie strony pracownik i pracodawca. Pracownik w zakresie braku zasądzenia zadośćuczynienia i ustalenia odpowiedzialności na przyszłość, pracodawca w części uwzględniającej powództwo i odnośnie kosztów. Powód i pozwany wnieśli następnie o oddalenie apelacji strony przeciwnej.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bhp

Sąd Okręgowy orzekł, że zgodnie z art. 15 Kodeku pracy  (dalej: k.p.) pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Oznacza to, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy i w związku z tym ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (art. 207 § 1 i 2 k.p.). Natomiast w myśl art. 215 pkt 1 k.p.  pracodawca jest zobowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed nadmiernym hałasem. W przeciwnym razie pracodawca powinien wyposażyć te maszyny i urządzenia w odpowiednie zabezpieczenia (art. 216 § 1 k.p.). Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach (art. 217 k.p.).

Pracodawca jest również zobowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników (art. 227 § 1 pkt 1 kp.).

Pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237 6 § 1 k.p.).

Jako pracodawca jesteś zobowiązany do szczególnej staranności

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w zakładach pracy, w których występują zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników (a takim zakładem jest niewątpliwie pozwany, i miał on tego świadomość skoro wobec niektórych pracowników prowadzona była profilaktyka w zakresie narządu słuchu) pracodawca jest zobowiązany do szczególnej staranności w zakresie przeciwdziałaniu ich wystąpienia i naruszenie tego obowiązku może stanowić czyn niedozwolony, niezależnie od tego czy może być również uznane za naruszenie przepisów bhp. Może więc ono nastąpić także i wtedy, gdy pracodawcy nie można zarzucić naruszenia konkretnych przepisów prawa.

Choroba zawodowa u pracownika a szkoda majątkowa

Praca przez 29 lat w narażeniu na hałas spowodowała u pracownika chorobę zawodową w postaci obustronnego trwałego odbiorczego ubytku słuchu typu ślimakowatego spowodowanego hałasem. W związku z ubytkiem słuchu powód doznał również szkody majątkowej, w postaci:

  • poniesionych kosztów leczenia (tj. zakupu leków, wizyt i konsultacji lekarskich),
  • zmniejszenia zarobków (utrata zatrudnienia z uwagi na długotrwałe pozostawanie na zwolnieniu lekarskim),
  • zwiększenia potrzeb (konieczność kontynuowania leczenia) oraz
  • zmniejszenia widoków na przyszłość (niemożność kontynuacji pracy w wyuczonym zawodzie, utrudnienia z podjęciem innego zatrudnienia z uwagi na stan zdrowia – orzeczona częściowa niezdolność do pracy i wiek - 56 lat).

Wyrządzona została mu również szkoda niemajątkowa (tzw. krzywda) przejawiająca się w cierpieniach fizycznych i psychicznych związanych z utrudnionym funkcjonowaniem w sprawach życia codziennego, takich jak samodzielna komunikacja, załatwianie spraw w urzędach, przemieszczanie się, opieka nad wnukiem itp. Sąd zaznaczył, że powód nie przyczynił się, ani do powstania, ani też do zwiększenia rozmiaru szkody. Z chwilą ujawnienia się u niego pierwszych objawów chorobowych, podjął stosowne leczenie.

Choroby zawodowe w świetle prawa pracy

Choroba zawodowa to choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Powstaje wskutek stałego wykonywania pracy w określonej niedogodnej pozycji, w otoczeniu czynników szkodliwych dla zdrowia (np. hałas, nieodpowiednie oświetlenie, promieniowanie, związki chemiczne) lub w zwiększonym obciążeniu psychicznym i fizycznym.

Pojęcie choroby zawodowej zostało zdefiniowane w przepisach prawa pracy w art. 2351 k.p. Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym.

Definiując chorobę zawodową w przepisach k.p. przyjęto także zamknięty wykaz chorób zawodowych w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych oraz ustalono procedurę ich stwierdzania. (art. 235 – 2352 kp.).

Uwaga!

Oznacza to, że za chorobę zawodową może być uznana tylko choroba znajdująca się w wykazie chorób zawodowych stanowiących załącznik do ww. rozporządzenia.

Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z 4 grudnia 1987 r. III PZP 85/86 uznał, że pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanymi warunkami pracy choroby niebędącej chorobą zawodową może dochodzić od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych na podstawie art. 415 lub 435 kc. , co oznacza że będzie musiał przeprowadzić dowód na okoliczność związku przyczynowego miedzy pracą a jej wpływem na powstanie choroby.

Ważne

Za chorobę zawodową może być uznana tylko choroba znajdująca się w wykazie chorób zawodowych, jednak pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek spowodowanymi warunkami pracy choroby niebędącej chorobą zawodową może również dochodzić od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych.

Związek przyczynowy między działaniem pracodawcy a szkodą

W przedstawionym powyżej stanie faktycznym, pomiędzy działaniem pozwanego a szkodą pracownika zaistniał również adekwatny związek przyczynowy. U powoda stwierdzono wyżej opisaną chorobę zawodową, a podstawę takiego stwierdzenia stanowi wykazanie ścisłego związku przyczynowo skutkowego pomiędzy charakterem wykonywanej pracy, a powstałymi objawami chorobowymi.

W realiach niniejszej sprawy związek przyczynowy pomiędzy chorobą zawodową powoda a warunkami zatrudnienia występującymi u pozwanego wynika zarówno z:

  • karty narażenia zawodowego,
  • orzeczenia lekarskiego stwierdzającego chorobę zawodową u powoda,
  • decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej,
  • opinii biegłego z zakresu medycyny pracy.

Rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego w Łodzi

Sąd Apelacyjny w Łodzi podzielił stanowisko Sądu Okręgowego i stwierdził bezzasadność obu apelacji. Sąd Okręgowy jako podstawę prawną rozstrzygnięcia przyjął art. 415 k.c., zgodnie z którym, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Sąd wskazał, że czynem niedozwolonym pracodawcy mogą być zaniedbania dotyczące wykonywania obowiązków z zakresu ochrony życia i zdrowia pracowników. Do przesłanek odpowiedzialności deliktowej należą:

a)      zdarzenie, z którym system prawny wiąże odpowiedzialność na określonej zasadzie,

b)      szkoda,

c)      związek przyczynowy między owym zdarzeniem a szkodą.

Z uwagi na wyrażoną w przywołanym przepisie zasadę odpowiedzialności do jej przypisania wymaga się ustalenia bezprawności zachowania sprawcy, a także jego winy, określanej subiektywną przesłanką odpowiedzialności i sprowadzającej się do ujemnej oceny zachowania podmiotu, umożliwiającą postawienie mu zarzutu podjęcia niewłaściwej decyzji w danej sytuacji.

Sąd Okręgowy badając przesłankę winy dokonał oceny zachowania pozwanej spółki z punktu widzenia jego zgodności z prawem, w szczególności z przepisami zawierającymi określone nakazy i zakazy w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy i uznał, że w tym przypadku pracodawca nie realizował nałożonych na niego obowiązków zapewnienia takich warunków.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w przywołanym przez Sąd pierwszej instancji, wyroku z 19 grudnia 1979 r. (sygn.. akt IV CR 447/79; OSNICPiUS 1980r Nr 7-8, poz.143) wina podmiotu może polegać nie tylko na zaniedbaniu środków wymaganych przez prawo, ale także na zaniechaniu podjęcia tych działań zabezpieczających, których zastosowanie dyktują zasady doświadczenia życiowego, chociażby obowiązujące przepisy wyraźnie takich zabezpieczeń nie wymagały. Co więcej nawet podjęcie pracy przez pracownika świadomego zagrożeń nie zwalania zakładu pracy od odpowiedzialności za zapewnienie higienicznych i bezpiecznych warunków pracy.

Zatem to, że szczegółowe przepisy bhp ewentualnie nie wymagały skierowania osoby zatrudnionej na stanowisku konserwatora na badania słuchu, czy np. wydania środków ochrony osobistej (zatyczek, nauszników) nie sprawia, że pozwany dopełnił wszystkich ciążących na nim obowiązków.

Brak zapewnienia środków ochrony indywidualnej

Sąd ponadto wskazał, że pracodawca wiedział o przekroczeniach dopuszczalnych natężeń hałasu na stanowisku pracy powoda i wynikających z tego zagrożeniach, a mimo to nie zapewnił pracownikom zatrudnionym na stanowisku pracy mechanika konserwatora, w tym powodowi, środków ochrony indywidualnej w postaci słuchawek i zatyczek do uszu. Nie skierował także powoda na okresowe badania słuchu, mimo, że pracował on w tym samym miejscu, co aparatowi, w stosunku do których takie badanie były przeprowadzane. Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy przyjął, że pozwanemu można przypisać winę za niezapewnienie powodowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wskazówki z orzeczenia:

  • Pamiętaj, że podjęcie pracy przez pracownika świadomego zagrożeń nie zwalnia Ciebie jako pracodawcy od odpowiedzialności za zapewnienie higienicznych i bezpiecznych warunków pracy.
  • Jako pracodawca pamiętaj, że jesteś obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą.
  • Jako pracodawca pamiętaj, że dla stwierdzenia choroby zawodowej pracownika konieczne jest ustalenie związku przyczynowo skutkowego pomiędzy charakterem wykonywanej pracy, a powstałymi objawami chorobowymi.
  • Jako pracodawca miej na względzie, że pracownik, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek warunków pracy w postaci choroby niebędącej chorobą zawodową może dochodzić od Ciebie roszczeń odszkodowawczych.
  • Pamiętaj, że jako pracodawca jesteś zobowiązany stosować środki eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników.
  • Miej na uwadze, że jeśli wiesz o przekroczeniach dopuszczalnych natężeń hałasu na stanowiskach pracy zapewnij wszystkim pracownikom wykonującym pracę w tym środowisku środki ochrony indywidualnej.
Autor: 

Anna Słowińska

Prawnik; Vox Poland Pomoc Prawna

Autor
Anna Słowińska
prawnik, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Szczecińskiego i studiów podyplomowych "Prawa i Wolności człowieka" zorganizowanych przez Instytut Nauk Prawnych PAN i Helsińską Fundacje Praw Człowieka.