Odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy za skutki wypadku przy pracy

W sprawie, rozpoznanej przez Sąd Najwyższy w wyroku z 22 kwietnia 2015 r., sygn. akt II PK 170/14 ubezpieczony był zatrudniony na podstawie umowy o pracę i w okresie od 1 lipca 1992 r. do 31 października 1992 r. pracował na stanowisku aparatowego maszyn i urządzeń gazowych; od 1 listopada 1992 r. do 1 października 2000 r. na stanowisku inkasenta. Stosunek pracy powoda ustał w wyniku porozumienia stron na podstawie art. 11 ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Pracownik był też sanitariuszem, strażakiem.

Przechodził okresowe badania lekarskie. Jednak wcześniej nigdy nie robiono mu testów na boreliozę.

23 listopada 1993 r. pracownik odczytywał wskazania gazomierzy na jednej z posesji został nagle zaatakowany przez psa, który chwycił go za nogę na wysokości podudzia. Skutkiem tego wypadku były rozerwane spodnie oraz 4 zadrapania po zębach na lewej łydce powoda. Pies nie był szczepiony przeciwko wściekliźnie, jednak po obserwacji stwierdzono, że pies jest zdrowy. Pomiędzy 8 grudnia 1993 r. pracownik poczuł ból w karku i głowie. Laryngolog, do którego się udał w 9 grudnia 1993 r., stwierdził bolesność i powiększenie węzłów chłonnych szyi ze strony lewej i zapalenie ślinianki przyusznej lewej.

Pracownik wystąpił do sądu rejonowego z pozwem, w którym domagał się zmiany protokołów powypadkowych przez ustalenie, że 23 listopada 1993 r. i 8 grudnia 1993 r. uległ wypadkowi przy pracy. Sąd rejonowy uwzględnił żądanie pozwu odnośnie zdarzenia z 23 listopada 1993 r., natomiast żądanie dotyczące odszkodowania i zadośćuczynienia oddalił.

Z opinii sądowo-lekarskiej z 24 czerwca 1994 r. wynika, że zapalenie węzłów chłonnych po stronie lewej i zapalenie ślinianki przyusznej lewej były schorzeniem powoda o charakterze samoistnym, bez związku z ugryzieniem powoda przez psa. W opinii uzupełniającej z 12 marca 1996 r. biegli lekarze odrzucili hipotezę, aby u podłoża choroby powoda leżały choroby odzwierzęce. W wyniku konsultacji lekarskiej u powoda stwierdzono objawy kliniczne, zalecające rozważenie neuroboreliozy. 19 lutego 2010 r. państwowy powiatowy inspektor sanitarny stwierdził u powoda chorobę zawodową w postaci boreliozy. Jako rodzaj narażenia zawodowego stanowiącego przyczynę choroby zawodowej wskazano narażenie na ugryzienie przez kleszcze, a jako okres narażenia zawodowego wskazano okres od 1 listopada 1992 r. do 1 października 2000 r.

Powód złożył wniosek do ZUS o ustalenie prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu choroby zawodowej i jego wysokości. Ostatecznie ZUS przyznał powodowi jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej w wysokości 6800 zł, a ponadto decyzją z 13 stycznia 2013 r. została przyznana powodowi renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową od dnia 10 grudnia 2012 r. do dnia 30 listopada 2013 r.

Powód złożył apelację do sądu okręgowego w sprawie przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia w związku z uszczerbkiem na zdrowiu na skutek wypadku przy pracy. Sąd drugiej instancji oddalił apelację i stwierdził, że dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (art. 415, art. 444, art. 445 Kodeksu cywilnego).

Pracownik, występując z takim pozwem, nie może się w postępowaniu sądowym powołać jedynie na fakt wypadku przy pracy, który stwierdzony został protokołem powypadkowym, lecz obowiązany jest wykazać przesłanki prawne odpowiedzialności odszkodowawczej:

1. ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego,
2. poniesioną szkodę (uszczerbek na zdrowiu),
3. związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody.

Sąd uznał, że powód nie wykazał, iż zachorował na boreliozę w okresie zatrudnienia u strony pozwanej oraz nie wykazał, czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy wypadkiem przy pracy z 23 listopada 1993 r., kiedy to powód został pogryziony przez psa, a jego zachorowaniem na boreliozę. Powód nie udowodnił kiedy zachorował na boreliozę; powołując się jedynie na rok 2003 r., kiedy to stwierdzono u niego tą chorobę.

Sąd stwierdził, że nie jest związany decyzją o stwierdzeniu choroby zawodowej z 19 lutego 2010 r. wydaną przez państwowego inspektora sanitarnego, w której jako rodzaj narażenia zawodowego stanowiącego przyczynę choroby zawodowej wskazano narażenie na ugryzienie przez kleszcza, a jako okres narażenia zawodowego okres od 1 listopada 1992 r. do 1 października 2000 r.

Powód złożył skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy ja oddalił. W uzadnieniu wyroku sąd podkreślił, że odpowiedzialność deliktowa pracodawcy za wypadek przy pracy doznany przez pracownika jest odpowiedzialnością subsydiarną w stosunku do odpowiedzialności instytucji ubezpieczeniowej, która odpowiada w razie spełnienia warunków (przesłanek) z ustawy wypadkowej.

Pracownik, występując z powództwem, nie może w postępowaniu sądowym powołać się jedynie na fakt wypadku przy pracy, który stwierdzony został protokołem powypadkowym, lecz musi wykazać wszystkie przesłanki prawnej cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej. W przypadku deliktu są to:

1. ciążąca na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego, w szczególności oparta na zasadzie winy,
2. poniesiona szkoda (wynikająca z uszczerbku na zdrowiu),
3. związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody.

Odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy za skutki wypadku przy pracy uwarunkowana jest więc wykazaniem przez pracownika w toku procesu, że:

• w konkretnych okolicznościach danej sprawy praca została zorganizowana nieprawidłowo przez pracodawcę, co w konsekwencji doprowadziło do wypadku,

albo

• istniejące realne zagrożenia przy jej wykonywaniu nie zostały rozpoznane przez pracodawcę, wobec czego pracownik nie miał o nich żadnej wiedzy,

albo

• zagrożenia faktycznie rozpoznane nie zostały wyeliminowane przez pracodawcę, co naraziło na uszczerbek zdrowie pracownika.

Przed odpowiedzialnością za chorobę zawodową pracownika (zarówno na zasadzie winy, jak i ryzyka) pracodawca może się zatem skutecznie bronić, podnosząc argument o przyczynieniu się czynników zewnętrznych lub samego pracownika do powstania choroby. Argumentacja ta będzie szczególnie zasadna, jeśli w środowisku pracy nie występowały w sposób stały przekroczenia norm czynników szkodliwych dla zdrowia albo gdy do powstania choroby pracownika mogły przyczynić się uwarunkowania genetyczne lub inne czynniki (np. prowadzony przez pracownika tryb życia, jego wiek lub inne, niezwiązane z pracą schorzenia).

Sąd stwierdził, że ze skargi kasacyjnej nie wynika, którego dnia powód zachorował na boreliozę. Zdaniem sądu w skardze kasacyjnej powód nie przedstawił żadnych dowodów na ugryzienie powoda przez kleszcza w czasie wykonywania obowiązków zawodowych.