Odszkodowanie dla dziecka za śmierć nietrzeźwego ojca w pracy - analiza wyroku SN

Tomasz Zwolak
Tomasz Zwolak
14.12.2010AKTUALNE

Dziecko może otrzymać odszkodowanie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za śmierć ojca, który zginął w podróży służbowej, prowadząc samochód pod wpływem alkoholu, ponieważ to okoliczności konkretnej sprawy decydują o tym, czy spożywanie alkoholu w czasie pracy i miejscu świadczenia pracy lub w drodze z pracy do domu prowadzi do zerwania normatywnego związku z pracą - orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 15 czerwca 2010 r. (II UK 75/10).

Zgodnie z ustawową definicją wypadkiem przy pracy jest nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzna powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Zatem dla uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy nie wystarczy, aby zdarzenie miało charakter nagły, było wywołane przyczyną zewnętrzną i spowodowało uraz lub śmierć. Zdarzenie takie musi jeszcze pozostawać w związku z pracą.

Zakres użytego w definicji wypadku przy pracy pojęcia „związek z pracą” obejmuje przede wszystkim wypadki, które mają miejsce podczas świadczenia pracy, czyli dochodzi do nich w czasie pracy. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

 

Pojęcie „wypadku przy pracy” dotyczy wypadków, które nastąpiły zarówno w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonego, jak i w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia. Zatem zdarzenie powodujące uraz lub śmierć pracownika nie musi nastąpić w czasie pracy i w miejscu pracy, lecz może mieć miejsce w dowolnym czasie i miejscu, pod warunkiem że pozostaje w związku z rodzajem wykonywanej przez pracownika pracy.

Tak więc dla ustalenia związku zdarzenia z pracą niezbędne jest stwierdzenie, że wypadek pozostawał w związku czasowym, miejscowym lub funkcjonalnym z wykonywaną pracą. Związek zdarzenia z pracą ulega zerwaniu, mimo pozostawania pracownika w czasie pracy w miejscu jej świadczenia, jeżeli zdarzenia nie łączył w tym czasie wewnętrzny związek z pracą. Dotyczy to sytuacji, w których mimo że samo zdarzenie nastąpiło w miejscu i czasie pracy, pracownik w czasie pracy np. wdał się w bójkę z innym pracownikiem, podczas której uległ wypadkowi i doznał uszczerbku na zdrowiu, lub wykonywał pracę zajęcia (prace) osobiste, w czasie której uległ wypadkowi. Na równi z tak rozumianym wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego rozumie się wypadek, któremu pracownik uległ:

  • w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wskazane powyżej, chyba że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
  • podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
  • przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Wypadek przy pracy kojarzy się przede wszystkim z wykonywaniem obowiązków ze stosunku pracy, ale w wielu przypadkach do takich wypadków zalicza się również te, do których dochodzi przy realizacji zadań wynikających z umów innych niż umowa o pracę.

Szerszy zakres ochrony pracownika polega na objęciu ochroną także zdarzeń sfery spraw prywatnych, podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych. Dlatego też można by uznać za wypadek przy pracy np. skutkujący urazem, zdarzenie w czasie podróży do wskazanej miejscowości lub śmierć podczas zawalenia się hotelu, ale już nie uraz, jakiemu uległ pracownik np. korzystając z słowni czy basenu w hotelu. Związek z pracą w pierwszym wypadku polega na tym, że pracownik znalazł się w hotelu w związku z wykonywaniem pracy „na wyjeździe”, ale fakt, że poszedł do siłowni lub na basen tego związku nie wykazuje.

Jedną z okoliczności zrywających związek zdarzenia z pracą może być nietrzeźwość pracownika. Jednak należy podkreślić, iż nie oznacza to automatycznego braku związku z pracą (wyrok Sądu Najwyższego z 5 marca 2003 r. II UK 1194/02). W uzasadnieniu przywołanego powyżej wyroku Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2010 r. wskazano, iż pomimo stanu nietrzeźwości poszkodowany w wypadku może świadczyć pracę i wykonywać ją w sposób prawidłowy, a jego nietrzeźwość może nie mieć żadnego wpływu na zdolność do pracy. Dlatego też brak jest podstaw do uznania, że ubezpieczony nie pozostawał w dyspozycji pracodawcy, a związek z pracą został zerwany. Zatem takie zdarzenie jest wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Przyczynienie się pracownika do powstania wypadku przy pracy przez pracownika nie ma wpływu na prawo członków jego rodziny do otrzymania świadczeń z ubezpieczenia
wypadkowego. W takiej sytuacji prawa do świadczeń pozbawiony jest natomiast sam pracownik art. 21 ust. 1 ustawy wypadkowej. Należy jednak zwrócić uwagę, iż samo spożywanie alkoholu przez pracownika oraz jego przyczynienie się do powstania wypadku może być niewystarczającą przesłanką do pozbawienia go prawa do świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. Istoty jest tutaj „stan nietrzeźwości”, który zachodzi dopiero wtedy, gdy zawartość alkoholu wynosi lub prowadzi do:

  • stężenia we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu albo
  • obecność w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.

Domniemanie, że pracownik jest w stanie nietrzeźwości zachodzi również wtedy, gdy pracownik odmówi poddania się badaniu na zawartość alkoholu w organizmie (przy założeniu, że istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż jest nietrzeźwy).

Członkom rodziny pracownika, który poniósł śmierć na skutek zaistniałego wypadku przy pracy przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Takie odszkodowanie przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Za członków rodziny uprawnionych do odszkodowania uznaje się:

  • małżonka - z wyjątkiem sytuacji, gdy między małżonkami orzeczono separację,
  • rodziców, osoby przysposabiające, macochę oraz ojczyma, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe, lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczynił się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.

Ponadto prawo do takiego odszkodowania mają dzieci własne ubezpieczonego, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej.

Wysokość takiego odszkodowania - w przypadku, gdy uprawnionym jest tylko jeden członek rodziny zmarłego ubezpieczonego (pracownika) lub rencisty - wynosi:

  • 18-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawnionym są małżonek lub dziecko,
  • 9-krotność przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest tylko jeden członek rodziny.

Jeśli poza małżonkiem lub dziećmi do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotności przeciętnego wynagrodzenia niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi. Natomiast, jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny, inni niż małżonek lub dzieci, odszkodowanie to przysługuje w wysokości 9-krotności przeciętnego wynagrodzenia i jest dodatkowo powiększane o 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego (pracownika) lub rencisty, który zmarł wskutek wypadku przy pracy pomniejsza się o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wypłaconego ubezpieczonemu lub renciście.

Autor: 

Tomasz Zwolak
prawnik, specjalista
z zakresu prawa pracy

Autor
Tomasz Zwolak
Mgr prawa, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie, Od 2003 r. zajmuje się tematyką prawa pracy, praktyk, pracownik działów personalnych m.in. ZUS, oraz PKO BP S.A., autor licznych publikacji dotyczących prawa pracy i bhp, prowadzi szkolenia otwarte oraz dedykowane z zakresu prawa pracy.