PIP skontroluje wykaz prac w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze

Do opiniowania (przez m.in. ZUS, PIP) trafił właśnie projekt ustawa o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw. Jednym z rozwiązań, jakie przewiduje jest przyznanie nowych kompetencji PIP w zakresie kontroli. Projektowane przepisy zakładają m.in. merytoryczne kontrole PIP w zakresie ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Kontrola miałaby być prowadzana w związku ze skargą złożoną przez pracownika, w trybie art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych.  

Wprowadzenie takich zmian pozwoli PIP oceniać, czy pracodawca prawidłowo zakwalifikował wykonywane u niego prace, jako prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W wyniku projektowanej zmiany organy państwowej inspekcji pracy uprawnione będą do nakazania pracodawcy:

• umieszczenia stanowiska pracy, na którym są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w wykazie stanowisk pracy, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z wykazu oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie;

• umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tej ewidencji.

Trzeba wspomnieć, wejście w życie 1 stycznia 2010 r. przepisu art. 48 ustawy o emeryturach pomostowych spowodowało rozszerzenie katalogu zadań PIP o kontrolę ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. To dodatkowe zadanie wiązało się z uprawnieniem inspektorów PIP do nakazania pracodawcy (przez wydanie decyzji) umieszczenia pracownika w tej ewidencji (art. 11a ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, Dz. U. z 2019 r. poz. 1251).

Początkowo organy PIP dokonywały merytorycznej oceny charakteru pracy wykonywanej przez pracownika na określonym stanowisku pracy. Dzięki temu mogły ją zakwalifikować jako pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, albo nie. Inspektor PIP dokonywał takiej oceny bez względu na to, czy stanowisko pracownika wnoszącego skargę znajdowało się w wykazie prowadzonym przez pracodawcę, czy też nie. Gdy kontrola wypadła pozytywnie dla pracownika, PIP wydawały nakaz pracodawcy umieszczenia takiego pracownika w ewidencji. Jeżeli była ona negatywna, zapadała decyzja o odmowie wpisu do ewidencji. Takie postępowanie w zakresie kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze było akceptowane w orzecznictwie sądów administracyjnych.

Jednak w 2011 r. orzecznictwo (NSA) w tej kwestii zaczęło się zmieniać. Sądy administracyjne zaczęły uznawać, że organy inspekcji pracy nie mają prawnych podstaw do ustalania, czy określone stanowisko pracy spełnia wymogi przewidziane przez ustawę o emeryturach pomostowych. Tak więc, czy stanowisko ma być umieszczone w rejestrze stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. NSA podkreślał również, iż organy PIP pozostają właściwe jedynie w sprawach, w których kwalifikacja pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie jest sporna. Natomiast w razie sporu właściwy do dokonania takiej kwalifikacji jest ZUS, a następnie sąd powszechny.  

Obecna linia orzecznicza sądów administracyjnych jest utrwalona w tej kwestii. Niestety odbiega od pierwotnej intencji ustawodawcy. Chciał on nadania PIP uprawnień nadzorczych o pełnym merytorycznym charakterze w zakresie kontroli pracodawców, u których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Według ustawodawcy PIP ma bowiem odpowiednie zaplecze merytoryczne i techniczne do oceny warunków pracy i ich wpływu na pracownika. Stąd właśnie projektowane zmiany.