Ryzyko resztkowe a wypadki przy pracy

Ocena ryzyka zawodowego jest jednym z narzędzi służących do ograniczania wypadków przy pracy i chorób, w tym zawodowych.

Proces ten poprzez:

• identyfikację zagrożeń,
• likwidację lub ich ograniczanie,
• stosowanie środków ochrony, wszędzie tam, gdzie zagrożenia nie można zlikwidować,

ma uświadomić pracodawcy i pracownikom z jakimi zagrożeniami mają do czynienia.

Ocena ryzyka zawodowego ma także określić:

• jakie mogą być skutki poszczególnych zagrożeń,
• co i w jakim stopniu zabezpiecza przed zagrożeniami oraz
• z jakim ryzykiem pozostają pracownicy podczas wykonywania zadań.

Przy procesach pracy pracodawcy powinni zadbać o odpowiednie zabezpieczenia przez zagrożeniami. Stosowane środki zabezpieczające można podzielić na:

a) bezwarunkowe, to jest takie, które dają niezwykle dużą pewność działania w każdych warunkach, np.:

-      zabudowane stałymi osłonami części ruchome maszyny;

-      obniżone, do poziomu bezpiecznego, napięcie prądu elektrycznego w układach sterowania i nawet zasilania (np. praca w zbiornikach),

b) takie, których działanie jest uwarunkowane, w praktyce najczęściej uzależnione od człowieka, który będzie je stosował, np.:

-      ruchome osłony,

-      środki ochrony indywidualnej,

-      zabezpieczenia proceduralne: przestrzeganie zapisów instrukcji bhp, sposób organizacji prac, kolejność wykonywania czynności, praca w dwie osoby, praca pod stałym nadzorem.

To ryzyko, które pozostaje po zastosowaniu środków ograniczających, zabezpieczających nazywane jest ryzykiem resztkowym albo końcowym. 

Ryzyko to powinno być na tyle małe aby zapewniało bezpieczeństwo pracy na poziomie akceptowalnym przez spełnienie wymagań określonych w przepisach albo w niektórych zawodach (np. górnictwo, leśnictwo, transport) było na poziomie zaakceptowanym przez pracodawcę - po zasięgnięciu opinii pracowników lub ich przedstawicieli.

Poniższe przykłady (sytuacje zaistniałe w rzeczywistości) mają pokazać, że mimo poprawnie przeprowadzonego procesu oceny ryzyka zawodowego i mimo osiągnięcia niskiego poziomu ryzyka resztkowego (końcowego) dochodzi do wypadków przy pracy i to w sytuacjach normalnie wykonywanych czynności. 

We wszystkich przykładach opisując przyczyny wypadku podano kody wg statystycznej karty wypadku Z-KW.

Przykład I Pracownik biurowy – uderzenie o nieruchomy przedmiot

Biuro wyposażone w typowe meble i sprzęt komputerowy z trzema stanowiskami roboczymi. Powierzchnia, wysokość pomieszczenia, oświetlenie, temperatura odpowiadają wymaganiom przepisów.

W okresie ostatnich 5 lat na ocenianym stanowisku pracy nie zanotowano wypadków przy pracy ani chorób zawodowych.

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku – pracownik biurowy

zagrożenie - uderzenie o nieruchomy przedmiot.

1. Wykonana metodą wg PN-N-18002, w skali 3-stopniowej.

2. Wykonana metodą Risk Score.

Opis wypadku

Podczas normalnych czynności biurowych pracownica otworzyła górne drzwiczki szafy z dokumentami, wyjęła potrzebne dokumenty a drzwiczki pozostawiła otwarte na oścież. Szafa ustawiona była bezpośrednia za obrotowym krzesłem stojącym przy biurku. Dolna krawędź drzwiczek znajdowała się na wysokości 1,1m od podłogi. Po chwili potrzebne jej były dokumenty z półki w dolnej części szafy – bez drzwiczek. Pracownica obróciła się na obrotowym krześle, mocno schyliła się i wyjęła potrzebny segregator. Następnie obracając się z krzesłem odruchowo się wyprostowała i uderzyła barkiem o otwarte górne drzwiczki szafy, które  międzyczasie lekko się przymknęły.

Dlaczego doszło do wypadku?

Ocena ryzyka była dokonana 1,5 roku przed zaistnieniem wypadku. Wówczas pomieszczenie biurowe spełniało wymagania ogólnych przepisów bhp, tzn. na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniu przypadało ponad 13m³ wolnej objętości pomieszczenia oraz ponad 2m² wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.) oraz zachowane były odpowiednie przejścia między stanowiskami i dojścia do nich. Kilka miesięcy przed zaistnieniem wypadku w tymże pomieszczeniu,  zostało zlokalizowane następne stanowisko pracy wyposażone w biurko z fotelem obrotowym i komputerem oraz: regał, kserokopiarka i niszczarka dokumentów, co spowodowało konieczność przestawienia stanowisk roboczych. Stanowiska zostały tak usytuowane aby „pracownikom było wygodnie”. Pomieszczenie przestało odpowiadać wymaganiom dotyczącym wolnej powierzchni podłogi – stąd fotele obrotowe tuż przy szafach z dokumentami. Po wprowadzonych zmianach nie dokonano sprawdzenia warunków pracy w biurze i nie zweryfikowano oceny ryzyka zawodowego. Problem został zauważony przez służbę bhp i pracodawcę dopiero po zaistnieniu wypadku.

Przyczyny wypadku: 

• tolerowanie, przez osoby sprawujące nadzór, odstępstw od przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy – kod 108,
• niewłaściwe usytuowanie urządzeń na stanowisku pracy – kod 121,
• nieodpowiednie przejścia i dojścia – kod 122,
• niewłaściwe zabezpieczenie czynnika materialnego – kod 144,
• wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia – kod 184,
• niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności – kod 225.

Przykład II Elektromonter – upadek z drabiny

Praca elektromonterów z użyciem drabiny należy do typowych czynności przy obwodach elektrycznych i oświetleniu wnętrz. Pracownicy posiadają aktualne badania lekarskie
i szkolenia w dziedzinie bhp. Do prac wykorzystywane są drabiny rozstawne i przystawne – technicznie sprawne, odpowiadające wymaganiom PN. Prace wykonywane są
w pomieszczeniach, których wysokość nie przekracza 3,5m. Elektromonterzy zostali zapoznani z „instrukcją bhp dla elektromontera” i ryzykiem zawodowym związanym
z wykonywaną pracą.

W okresie ostatnich 5 lat na ocenianym stanowisku pracy nie zanotowano wypadku przy pracy, który wiązałby się z pracą na wysokości.

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku – elektromonter

zagrożenie – upadek z wysokości.

1. Wykonana metodą wg PN-N-18002, w skali 3-stopniowej.

2. Wykonana metodą Risk Score.

Opis wypadku

Dwóch pracowników miało do wykonania zadanie polegające na dołożeniu lampy jarzeniowej oświetlenia sufitowego w pomieszczeniu biurowym o wysokości 3m. Lampa miała być zabudowana w podwieszanym suficie pomieszczenia biurowego. Tempo pracy nie było niczym uwarunkowane – praca była wykonywana poza godzinami funkcjonowania biura.Praca z drabiny należy do typowych prac dla elektromonterów. Przed jej rozpoczęciem przeprowadzany instruktaż określający organizację pracy, zagrożenia i zabezpieczenia.  Wykonywana jest wg instrukcji prac na wysokości. Praca okresowo kontrolowana przez osobę nadzoru. W ostatnich 5 latach nie zaistniał wypadek, którego przyczyną był upadek
z wysokości.

Pracownicy pracę wykonywali z drabiny rozstawnej. Jeden pracował na drabinie drugi go asekurował i wykonywał czynności pomocnika. Po wyłączeniu napięcia
i sprawdzeniu jego braku, lampa została zabudowana, podłączone obwody elektryczne
i sprawdzone jej działanie. Następnie obaj przystąpili do porządkowania stanowiska pracy. Pomocnik poszedł po zmiotkę i szufelkę a poszkodowany zbierał narzędzia. W związku z tym, że brakowało mu wkrętaka – postanowił sprawdzić, czy przypadkiem nie zostawił go na panelu podwieszanego sufitu. W tym celu wszedł na drabinę odsunął panel i ręką sprawdzał czy nie ma tam wkrętaka. W pewnym momencie stracił równowagę i spadł z drabiny doznając złamania ręki.

Przyczyny wypadku:

• wykonywanie pracy w zbyt małej obsadzie osobowej – kod 113,
• lekceważenie zagrożenia  –  kod 223,
• niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności – kod 225,
• inne niewłaściwe zachowanie się pracownika – kod 199, tj. pominięcie ustalonych w ocenie ryzyka środków profilaktycznych, czyli nieprzestrzeganie zapisów instrukcji prac szczególnie niebezpiecznych.
  

Przykład III Pielęgniarka oddziałowa – upadek na płaszczyźnie

Pielęgniarka pracuje na oddziale szpitalnym i do jej zadań należy obsługa pacjentów, których łóżka ustawione są zarówno na parterze jak i na piętrze, na którym jest zlokalizowana dyżurka. Dojście do pacjentów – czasem szybkie na wezwanie, odbywa się korytarzem wyłożonym wykładziną podłogową. Wykładzina jest w wielu miejscach uszkodzona, występują ubytki, spękania, pęcherze co nie gwarantuje bezpiecznego chodzenia a szczególnie chodzenia szybkiego z zajętymi rękoma – występuje realne zagrożenie upadkiem.

W ostatnich 5 latach było kilka potknięć, upadków, które skończyły się drobnymi urazami oraz wiele wypadków bezurazowych (zdarzeń potencjalnie wypadkowych).

Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku – pielęgniarka oddziałowa

zagrożenie – potknięcie upadek na płaszczyźnie

1. Wykonana metodą wg PN-N-18002, w skali 3-stopniowej.

2. Wykonana metodą Risk Score.

Działania pracodawcy

Wymieniono starą wykładzinę na wykładzinę typu „Noraplan” specjalnie przystosowaną do takich obiektów jak: szkoły, urzędy, szpitale.

Po wymianie wykładziny zmieniono kartę oceny ryzyka zawodowego. Nowa ocena zagrożenia wyglądała następująco.

Zweryfikowana ocena ryzyka zawodowego na stanowisku - pielęgniarka oddziałowa.

1. Wykonana metodą wg PN-N-18002, w skali 3-stopniowej.

2. Wykonana metodą Risk Score.

Opis wypadku

Po wezwaniu przez ciężko chorą pacjentkę, pielęgniarka  bardzo szybko przechodziła – biegła korytarzem z pokoju pielęgniarek do sali pacjentów.

W pewnych chwili potknęła się – najprawdopodobniej zaczepiła nogą o nogę. Upadła z całym impetem na posadzkę doznając ogólnych potłuczeń ciała, w tym głowy oraz  złamania ręki.

Przyczyny wypadku:

• niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności – kod 225, ale może również
• stan psychofizyczny pracownika, niezapewniający bezpiecznego wykonywania pracy spowodowany, np.:

-       zdenerwowaniem – kod 204,

-       niedyspozycją fizyczną – kod 201.

Dlaczego doszło do wypadku i to właśnie po wymianie wykładziny?

Chodzenie po uszkodzonej wykładzinie powodowało konieczność szczególnej koncentracji, uwagi, ostrożnego stawiania stóp aby nie potknąć się i nie upaść. Nowa wykładzina zwalniała z tych obowiązków, dawała gwarancję bezpieczeństwa.