Skutki niewdrożenia efektywnych mechanizmów chroniących pracownika

W pozwie pracownica – powódka domagała się od pozwanego Spółki z o.o. zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę kwoty 50.000 zł z odsetkami. Podstawą odpowiedzialności pozwanego miał być art. 415 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) w związku z art. 444 i art. 445 k.c. Sąd pierwszej instancji ustalił, że strony łączył stosunek pracy. Powódce powierzono obowiązki pracownika punktu przyjmowania zakładów. Wejście do lokalu, w którym pracowała powódka było od ulicy, pomieszczenie miało dwa piętra. Powódka siedziała na piętrze-antresoli przy biurku za ladą, z tyłu znajdowało się pomieszczenie z sejfem. Pomieszczenia nie były monitorowane. Powódka posiadała alarm napadowy. Ochronę zapewniał lotny patrol firmy S. W dniu 23 listopada 2010 r. pozwany przesłał emailem do swoich placówek biuletyn informacyjny – bezpieczeństwo w punktach S., zawierający między innymi zalecenia jak się zachowywać i co robić w przypadku napadu. Powódka w ramach swoich obowiązków przyjmowała zakłady, wypłacała nagrody a co parę dni utarg zanosiła do agendy banku. W dniu 12 lutego 2011 r. powódka znajdowała się w zakładzie sama. Około godziny 20.00 nieznany mężczyzna zaatakował ją. Zabrał pieniądze z sejfu i torebkę powódki, a następnie uciekł. Powódka w wyniku napadu doznała obrażeń ciała.

Mając na uwadze ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy uznał powództwo za bezzasadne. W świetle art. 415 k.c. nie doszukał się po stronie zakładu pracy zawinienia. Nie świadczył o nim brak monitoringu, ani szyby oddzielającej pracownika od klientów.

Sad Rejonowy wskazał na treść wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie wydanego w sprawie I ACa 779/13, LEX nr 1498962, w którym wskazano, że w reżimie odpowiedzialności deliktowej na podstawie art. 415 k.c. bezprawne jest zachowanie sprzeczne z obowiązującym porządkiem prawnym, przez który rozumie się nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, ale również nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, czyli zasad współżycia społecznego.

W ocenie Sądu Rejonowego w zakresie wypełniania norm poprzez zakazy i nakazy wynikające z obowiązującego porządku prawnego, powódka nie wykazała ich naruszeń. Również nie wskazała zachowań pozwanego sprzecznych z zasadami współżycia społecznego. W ocenie Sądu pierwszej instancji w analizowanym przypadku brak było związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem pozwanego a szkodą wyrządzoną powódce. Obrażenia, które odniosła powódka w miejscu pracy spowodowane były bowiem przez osobę trzecią, za którą pozwany nie ponosi odpowiedzialności. Od tego rozstrzygnięcia pracownica wniosła apelację.

Apelację powódki Sąd Okręgowy oddalił. Zdaniem Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował prawo materialne, to jest przepisy art. 445 § 1 k.c. i 444 k.c. przyjmując, że nie zostały wykazane przesłanki odpowiedzialności z art. 444 § 1 i 2 k.c. oraz art. 445 § 1 k.c. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się również naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 415 k.c., dotyczącego wykazania, że do szkody doszło w wyniku zawinionego działania – zaniechania pracodawcy, co stanowi konieczną przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu deliktu.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanej Spółki powódka wiązała z niedopełnieniem przez pracodawcę obowiązku zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków pracy, co przejawiać się miało w niezapewnieniu powódce podstawowych środków ochrony, tj.:

• monitoringu lokalu,
• indywidualnego pilota napadowego, umożliwiającego jego natychmiastowe włączenie,
• stanowiska pracy zaopatrzonego w szybę będącą barierą pomiędzy klientem a pracownikiem,
• dwuosobowej obsady miejsca pracy, a także
• systematycznych szkoleń pracowników z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zdaniem powódki, z uwagi na szczególne okoliczności pracy wykonywanej przez powódkę takie zabezpieczenia były konieczne. Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków winien bowiem, zdaniem powódki, zostać zrealizowany przez zapewnienie pracownikowi faktycznego bezpieczeństwa przy uwzględnienia charakteru miejsca pracy oraz wykonywanych obowiązków pracowniczych. Powódka zarzuca, że w istocie pozwany nie wdrożył żadnych środków minimalizujących ryzyko napadu.

Natomiast w protokole ustalenia okoliczności wypadku przy pracy pracodawcy wskazano jako przyczyny wypadku:

• zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem,
• napad rabunkowy,
• brak skutecznego zabezpieczenia pracownika punktu przyjmowania zakładów na wypadek napadu rabunkowego,
• spóźnioną reakcję na alarm poszkodowanej pracowników firmy ochraniarskiej S.

Jednocześnie zespół powypadkowy nie stwierdził nieprzestrzegania przez pracodawcę przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad BHP lub innych przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia.

Wywiązanie się z zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków pracy

W 2008 r. zostało u pozwanego pracodawcy przeprowadzone okresowe szkolenie z zakresu BHP dla pracowników administracyjno-biurowych, którego powódka była uczestniczką. Ponadto pracodawca miał podpisaną umowę z firmą ochraniarską S. na usługę monitorowania sygnałów lokalnego systemu alarmowego oraz podejmowania interwencji w obiekcie, w którym pracowała powódka. Skarżąca miała do dyspozycji przycisk alarmowy (tzw. cichy alarm). W dniu napadu trzymała go w kieszeni spodni. Stanowisko pracy powódki znajdowało się za wysokim kontuarem. Nie było możliwości bezpośredniego dostania się przez ewentualnego napastnika do osoby znajdującej się za kontuarem. Kontuar z jednej strony dochodził do szyby, z drugiej strony do ściany. Na łączeniu kontuaru ze ścianą znajdowało się wejście zamykane na zasuwkę. Na tyłach punktu znajdowało się drugie pomieszczenie - zaplecze, w którym umieszczony był sejf. Wejście na zaplecze znajdowało się za kontuarem.

Zważywszy na ustalenia Sądu Rejonowego, jak i dodatkowe fakty ujawnione w postępowaniu apelacyjnym, w ocenie Sądu odwoławczego nie dały podstaw do uznania odpowiedzialności pozwanego zakładu na podstawie art. 415 k.c.

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy na zasadzie winy

Dla zaistnienia odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 415 k.c. konieczne jest, aby kumulatywnie wystąpiły następujące przesłanki:

1)      zawinione zachowanie się sprawcy szkody – działanie lub zaniechanie – w tym drugim przypadku chodzi o zaniechanie działania, do którego podjęcia dany podmiot był w świetle prawa zobowiązany,

2)      powstania szkody, uszczerbku w dobrach – majątkowych lub niemajątkowych po stronie podmiotu innego niż sprawca szkody,

3)      istnienie zwyczajnego tzw. adekwatnego związku przyczynowo – skutkowego między zawinionym zachowaniem się danego podmiotu a powstaniem szkody u drugiego podmiotu, rozumiane jako sytuacja, w której zachowanie się sprawcy szkody stanowiło warunek konieczny zaistnienia szkody.

Sąd drugiej instancji podkreślił, że wina z art. 415 k.c. ma charakter dwuelementowy. Nie sposób bowiem mówić o winie – jako przesłance odpowiedzialności – wyłącznie w ujęciu podmiotowym, nie odnosząc jej do ujemnej oceny zachowania się sprawcy szkody. Dlatego też tradycyjnie przyjmuje się, że wina w formule generalnej deliktu składa się z dwóch elementów:

• obiektywnego określanego mianem bezprawności oraz
• subiektywnego określanego niekiedy mianem winy sensu stricto.

Odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy za skutki wypadku przy pracy uwarunkowana jest wykazaniem przez pracownika w toku procesu, że tego rodzaju działań zaniechano albo dokonano ich niewłaściwie. Konieczne jest zatem stwierdzenie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych praca została zorganizowana nieprawidłowo, co w konsekwencji doprowadziło do wypadku, albo że istniejące realne zagrożenia przy jej wykonywaniu nie zostały rozpoznane przez pracodawcę, wobec czego pracownik nie miał o nich żadnej wiedzy, albo zagrożenia faktycznie rozpoznane nie zostały wyeliminowane przez pracodawcę, co naraziło na uszczerbek zdrowie pracownika. W omawianej sprawie, w toku procesu, nie został jednak przedstawiony żaden dowód świadczący o tym, że stanowisko pracy powódki nie spełniało norm BHP właściwych dla tego rodzaju stanowiska, co mogłoby przyczynić się do wypadku.

Nawiązując do orzecznictwa Sądu Najwyższego należy podkreślić, że na podstawie art. 15 Kodeksu pracy (dalej: k.p.), pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Zasadę tę konkretyzują przepisy działu dziesiątego kodeksu i wydane na ich podstawie rozporządzenia. Zgodnie z powołanymi powyżej przepisami pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a w szczególności organizować pracę w sposób zapewniający takie warunki art. 207 § 2 pkt 1 k.p. Unikanie zagrożeń dla zdrowia i życia, jakie niesie wykonywanie określonej pracy, uwarunkowane jest w znacznym stopniu wiedzą o istnieniu zagrożeń i znajomością sposobów ich unikania. Pracodawca w związku z tym jest obowiązany także zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac (art. 237⁴ § 1 k.p.), a także wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237⁴ § 2 k.p.). Powinnością pracodawcy jest nie tylko zapoznanie pracownika z ogólnymi przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także zwrócenie uwagi na konkretne zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na którym pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki. Chodzi przy tym o zagrożenia typowe, a w każdym razie możliwe do przewidzenia, a nie zagrożenia szczególne, wyjątkowe, mogące wystąpić w sytuacjach nietypowych.

W niniejszej sprawie skargę kasacyjną wniosła powódka. Zarzuciła rozstrzygnięciu naruszenie prawa materialnego: art. 415 k.c., art. 444 § 1 i § 2 k.c., art. 445 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Jej zadaniem Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni tych przepisów i w konsekwencji przyjął, iż do napadu w zakładzie pracodawcy, na skutek którego pracownica doznała obrażeń ciała, nie doszło w wyniku zaniechań ze strony pracodawcy w zakresie zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Natomiast z dokumentacji powypadkowej, wynikało, iż przyczyną zdarzenia był brak skutecznego zabezpieczenia stanowiska pracy powódki w punkcie przyjmowania zakładów, na wypadek napadu rabunkowego.

Zdaniem Sądu Najwyższego rozważania i argumentacja zarówno Sądu pierwszej instancji jak i Sądu drugiej instancji nie wykroczyły poza dopuszczalne ramy ocenne. Zastosowane przez pracodawcę środki, stosownie do wiążących ustaleń faktycznych, nie odbiegają od rozwiązań technicznych stosowanych przy tego rodzaju działalności, pozwany wprowadził też organizację pracy odpowiadającą stosunkom społecznym panującym w środowisku.

Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu wskazał, że zapewnienie bezpieczeństwa w pracy jest wartością powszechną, nie wynika wyłącznie z kontraktu. Świadczą o tym postanowienia prawa międzynarodowego, art. 7b i art. 12 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwartego do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r., europejskiego art. 3 Europejskiej Karty Społecznej sporządzonej w Turynie 18 października 1961 r. a także unijnego - art. 31 ust 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Również w art. 66 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej zadeklarowano, że każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Odzwierciedleniem omawianego uprawnienia jest powinność nałożona na pracodawcę.

Ostatecznie Sąd Najwyższy nie dostrzegł podstaw uzasadniających skasowanie zaskarżonego orzeczenia, jako naruszającego przepisy prawa materialnego. Oznacza to, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego odpowiadało prawu.