Pracodawca, który nie zapewnia nadzoru nad pracownikiem może ponosić odpowiedzialność za wypadek przy pracy.

Powód będąc pracownikiem pozwanego, uległ wypadkowi przy pracy, do którego doszło podczas wymiany sprężyn w zawieszeniu samochodu. Wskutek wypadku pozwany stracił lewą gałkę oczną oraz doznał połamania dolnej i przyśrodkowej ściany lewego oczodołu. Obok urazów fizycznych powód wskazał, iż skutkiem wypadku były i są cierpienia związane z zespołem stresu pourazowego oraz ciężkie zaburzenia depresyjne. Powód podkreślił, że po wypadku wymaga pomocy przy sprawach życia codziennego i przy higienie w związku z protezą lewego oka. Zdaniem powoda, przyczyną wypadku był uszkodzony gwint na śrubie ściągacza oraz nieprzeszkolenie go z zakresu BHP przez pracodawcę. W związku z wskazanymi wydarzeniami pracownik wniósł przeciwko pracodawcy pozew o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Według pozwanego, nieszczęśliwy wypadek, do którego doszło w 12 lutego 2009 r. polegał na niezachowaniu przez pracownika zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Powód wykonywał w tym dniu, jako pracownik, wymianę sprężyny oraz łożyska w zawieszeniu samochodu osobowego i naprawa ta winna być dokonana podczas umieszczenia części w imadle celem jej usztywnienia, zaś powód ułożył sprężynę na podłodze i nachylił się nad nią.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo. Według ustaleń Sądu powód 10 lutego 2009 r. zgłosił się u pozwanego i ten dzień został określony jako pierwszy dzień zatrudnienia na podstawie umowy na okres próbny zawartej z pozwanym. Ponadto Sąd I instancji stwierdził, że w kompletnych i należycie prowadzonych aktach osobowych powoda znajduje się pełna dokumentacja dotycząca przyjęcia powoda do pracy u pozwanego wraz z potwierdzeniami własnoręcznym podpisem przez powoda stosownych zaświadczeń i wskazanych wyżej pouczeń. Powód nie kwestionował autentyczności swojego podpisu na zebranej dokumentacji. Sąd ten wskazał również, że począwszy od 10 lutego 2009 r. pozwany osobiście zapoznawał powoda z organizacją pracy w prowadzonym warsztacie samochodowym, przydzielał mu codziennie zadania do wykonania i powód nie miał problemów z ich wykonaniem.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że w 12 lutego 2009 r. powód miał do wykonania w samochodzie osobowym wymianę sprężyn przedniego zawieszenia. Tę czynność powód wykonał samodzielnie i w sposób zalecany przez instrukcję obsługi obowiązującą przy wymontowywaniu i naprawie tego zawieszenia. Po czym pozwany sprawdził jakość tej naprawy i po jeździe próbnej samochodem uznał, iż do wymiany są jeszcze łożyska amortyzatorów i zlecił dalszą naprawę powodowi. W związku z powyższym, powód ponownie przystąpił do wymontowywania zawieszenia i powtarzał czynności jak poprzednio. Jak ustalił Sądu I instancji, wykręcona śruba została wyrzucona napięciem ściągacza w kierunku głowy powoda. Uderzenie nastąpiło w okolice oczodołu i kości jarzmowej po stronie lewej twarzy i w konsekwencji doszło do rozległego uszkodzenia oka lewego z koniecznością usunięcia resztek zniszczonych tkanek.

Zdaniem Sądu I instancji pracodawca nie przyczynił się do zaistnienia wypadku i nie można przypisać mu winy. (Śródtytuł II)

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na art. 415 k.c ., uznając, że nie zostały spełnione przewidziane w tym przepisie przesłanki do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego za wypadek przy pracy, któremu uległ powód 12 lutego 2009 r.

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie, Sąd Okręgowy wskazał, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego, omówionego powyżej, jednoznacznie wynika, iż zasadniczą, a jednocześnie jedyną przyczyną wypadku był sposób działania pracownika przy powtórnym wykonywaniu zleconej przez pozwanego, jako pracodawcy, czynności wymiany łożyska amortyzatorów.

Sąd ten uznał również za bezzasadny zarzut powoda, iż pozwany dostarczył mu zużyte, uszkodzone ściągacze i to przyczyniło się do zaistnienia wypadku. Według Sądu Okręgowego, to powód dokonywał czynności naprawczych i jego obowiązkiem było rzetelne i poprawne wykonanie naprawy. To powód, jako wykwalifikowany mechanik samochodowy, powinien dokonać oglądu stanu technicznego części, które montował i do niego należała decyzja o ich zamontowaniu lub wymianie na sprawne. Jeżeli miał wątpliwości w tym zakresie powinien się skonsultować z pozwanym lub innym współpracownikiem. Tymczasem, powód okoliczności tej nie zgłaszał ani przed wypadkiem, ani też po wypadku, jak również w trakcie prowadzonego postępowania powypadkowego.

Od rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego powód wniósł apelację. W odpowiedzi na powyższą apelację pozwany wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zaskarżony wyrok uchylił i przekazał do ponownego rozpoznania. Sąd także wskazał, że obowiązkiem Sądu I instancji było – przy właściwym określeniu zasady odpowiedzialności – określenie stopnia przyczynienia się stron do wystąpienia wypadku przy pracy oraz ustalenie w odniesieniu do każdego z roszczeń przesłanek odpowiedzialności w postaci szkody i związku przyczynowego pomiędzy wypadkiem przy pracy, a szkodą.

Według tegoż Sądu Apelacyjnego, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala uznać, że pozwanemu, jako pracodawcy powoda, można przypisać winę, a zatem istnieją podstawy do zastosowania w rozpatrywanej sprawie normy art. 415 k.c. lub art. 435 k.c.

Sąd Apelacyjny uznał, że w rozpoznawanej sprawie pozwanemu, jako pracodawcy powoda, można przypisać winę w formie – co najmniej – niedbalstwa. Otóż, jedną z przyczyn wypadku przy pracy z 12 lutego 2009 r. był brak nadzoru nad sposobem wykonywania pracy powierzonej pracownikowi w pierwszym dniu jego efektywnej pracy na stanowisku mechanika samochodowego, zatrudnionego na warunkach umowy o pracę na okres próbny. Pracownik ten pod koniec dnia pracy otrzymał polecenie usunięcia usterki stwierdzonej po sprawdzeniu jakości wykonanej wcześniej przez niego pracy. Jego stanowisko pracy wyposażone było w uszkodzone ściągacze, a w hali, w której pracował użytkowane były klucze pneumatyczne.

Przyjęcie, iż pracownik (powód) nie ponosi wyłącznej winy za zaistniały wypadek oraz stwierdzenie, że za wypadek winę ponosi również pracodawca (pozwany), oznacza, iż Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sporu.

Przepis art. 207 Kodeksu pracy (dalej: k.p.) stanowi, iż pracodawca ponosił odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy. Przyjmując jednocześnie, iż pracodawca był obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników, poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności, pracodawca jest obowiązany organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Wyznaczając zakres odpowiedzialności pracodawcy, posłużono się terminem o szerokim zakresie treściowym, bowiem na "stan bezpieczeństwa" składa się wiele czynników, które najogólniej ująć można jako czynniki o charakterze:

1)materialnym,

2)technologicznym,

3)osobowym.

Kolejne przepisy działu dziesiątego Kodeksu pracy w sposób szczegółowy konkretyzują obowiązki, których wypełnienie – zgodnie z wolą ustawodawcy – zapewnić ma oczekiwany "stan bezpieczeństwa". Odpowiedzialnym za zapewnienie tego stanu był i jest pracodawca. Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie pracy jest przy tym niezależny od obowiązków w tej sferze, ciążących na innych podmiotach, tj. pracownikach, a także osobach spoza zakładu pracy, wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sąd Apelacyjny rozpoznając sprawę przeprowadził analizę orzecznictwa Sądu Najwyższego odnośnie zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Wskazał, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednoznacznie przyjęto, iż zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy – wyrok Sądu Najwyższego z 14 września 2000 r., II UKN 207/00, OSNP 2002 Nr 8, poz. 191.

Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w innym orzeczeniu, każdy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne warunki pracy, do czego w szczególności należy zaliczyć dostarczanie sprawnych i bezpiecznych narzędzi pracy. Wydanie pracownikowi niesprawnej drabiny i tolerowanie przez przełożonych jej używania uprawnia do zajęcia stanowiska, że nie ma podstawy do wyłączenia winy po stronie pracodawcy, nawet w sytuacji, gdyby pracownik nie protestował przeciwko wykonywaniu pracy na takiej drabinie. Każda inna interpretacja przerzucałaby ryzyko prowadzenia przedsiębiorstwa na pracownika, co jest sprzeczne z zasadami prawa pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest bowiem zapewnianie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych poleceń (art. 207 § 2 pkt 2 k.p.), a także reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, przy uwzględnieniu zmieniających się warunków wykonywania pracy (art. 207 § 2 pkt 3 k.p.).

W związku z tym – wbrew odmiennemu stanowisku zajętemu przez Sąd Okręgowy – w rozpatrywanej sprawie istniały podstawy do przyjęcia odpowiedzialności pozwanego za niewykonanie konkretnych wymagań określonych w ustawie wobec pracownika. Jak przekonująco wywiódł Sąd Najwyższy w wyroku z 2 grudnia 2003 r. – III CK 430/03, zakresem bezprawności objęte są nie tylko naruszenia konkretnych zakazów lub nakazów adresowanych do wszystkich lub niektórych podmiotów, ale ponadto naruszenia norm ogólnych nadrzędnych, nakazujących podjęcie niezbędnych w danych okolicznościach czynności zapobiegających możliwości powstania szkody. Należy powtórzyć za składem orzekającym Sądu Najwyższego w wyżej wskazanym wyroku, że forma należytej dbałości o życie i zdrowie człowieka może wynikać ze zdrowego rozsądku, który podpowiada niezbędne czynności zapobiegające możliwości powstania stanu zagrożenia. W ten sposób konkretyzuje obowiązki wynikające z zasady niewyrządzania nikomu szkody. Zaniechanie podjęcia takich działań przez pracodawcę wyczerpuje znamiona niedbalstwa lub lekkomyślności, a więc winy w rozumieniu art. 415 k.c.