Co decyduje o postrzeganiu sytuacji jako zagrażającej zdrowiu i życiu?

Żeby zastanawiać się nad tym, jakie zachowanie podjąć w sytuacji zagrożenia, trzeba mieć świadomość niebezpieczeństwa. Aby być świadomym niebezpieczeństwa, należy mieć informacje i wiedzę na temat:

• jakie to jest niebezpieczeństwo,
• z czym związane,
• w jakiej sytuacji może się pojawić,
• co oznacza.

Jest to wielość informacji, których posiadanie ułatwia podejmowanie decyzji, co robić w sytuacji zagrożenia, jak również toruje drogę do eliminacji zagrożeń.

Niejednokrotnie zdarza się, że pracownicy ignorują wagę informacji, tzn.:

• nie zwracają uwagi na znaki mówiące o niebezpieczeństwie (zarówno te naturalne, jak syk, czy zapach, jak i tablice informacyjne),
• wyłączają dźwięki alarmowe,
• nie umieszczają informacji o zagrożeniach w miejscach niebezpiecznych (np. nieoświetlony wykop),
• nie korzystają z wymaganych urządzeń i procedur, mimo że mają wiedzę o ich ważności,
• nie uznają informacji o zagrożeniu za ważną,
• bagatelizują niebezpieczeństwo.

Powodów takich zachowań może być wiele:

• nieuwaga,
• roztargnienie,
• nawyk.

Postrzeganie sytuacji w określony sposób zależy od:

• doświadczeń na danym stanowisku pracy,
• nawyków,
• nastawień,
• kultury organizacyjnej,

jakie w toku tych doświadczeń zostały wytworzone u pracownika.

Na tej podstawie można przypuszczać, że pracownicy starsi stażem sprawniej będą dostrzegać sytuacje niebezpieczne. Zależność ta nie jest jednak tak prosta. Wytworzenie się określonych przekonań wobec napotykanych sytuacji jest również uzależnione od jakości przeprowadzanych szkoleń zawodowych oraz tych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na danym stanowisku pracy, w danym zakładzie.

Na szkoleniach bhp wytwarza się także poczucie kontroli nad ryzykiem wśród pracowników.

Niezmiernie ważny jest sposób przeprowadzania tych szkoleń. Od tego właśnie zależy, na ile pracownicy poważnie potraktują zagrożenia, o których jest mowa. Skutecznymi sposobami przekazywania informacji o niebezpieczeństwach wydaje się:

• praca na przykładach błędnego spostrzegania zagrożeń – co jest jego powodem i jakie są konsekwencje,
• metoda behawioralna – ćwiczenie adekwatnych zachowań w sytuacjach zagrożenia, testowanie reakcji w sytuacjach zaskoczenia.

Badania wśród pracowników natomiast wskazują na inne, ich zdaniem ważniejsze, wyznaczniki, które wpływają na ich osąd, czy dane zachowanie jest ryzykowne czy nie – są to:

• Konsekwencje natychmiastowe bądź odroczone w czasie – odsunięcie prawdopodobieństwa pojawienia się negatywnych skutków zmniejsza ich negatywne znaczenie.
• Narażanie na ryzyko z własnej woli bądź z przymusu – dobrowolne poddanie się zachowaniom ryzykownym zmniejsza oceniany poziom ich niebezpieczeństwa w porównaniu do zachowań podej­mowanych pod przymusem.
• Umiejętność wyobrażenia sobie przyczyn i konsekwencji ryzykownych zdarzeń – im bardziej barwne i obrazowe informacje na temat potencjalnych zachowań ryzykownych, tym większa ocena ryzyka danej sytuacji.
• Uprzednie doświadczenia z zagrożeniem – człowiek ma tendencje do spostrzegania zdarzeń i oceniania sytuacji potencjalnie ryzykownych na bazie swoich uprzednich doświadczeń. Życie pokazuje, że konsekwencje takiego postępowania są różnorakie, w niektórych przypadkach zaufanie swojemu doświadczeniu okazuje się słuszne, w innych natomiast – niewystarczające. Powyższa wiedza i ta świadomość u poszczególnych pracowników może sprawić, że będą oni bardziej uważni zarówno w sytuacjach sobie znanych, jak i zupełnie nowych, co może skutkować zachowaniem większego bezpieczeństwa.
• Stopień nowości sytuacji – sytuacje, narzędzia, zabezpieczenia nieznane pracownikowi są z zasady oceniane jako bardziej ryzykowne i mniej pewne niż te znane.
• Poziom lęku – im wyższy poziom lęku, tym wyższe spostrzegane ryzyko.
• Subiektywna ocena częstości wypadków – im więcej danych wypadków w otoczeniu konkretnego pracownika, tym bardziej ryzykowne wydają się sytuacje, które pośrednio do nich doprowadziły.
• Poczucie kontroli nad ryzykiem – im większe poczucie kontroli nad ryzykiem i ewentualnymi skutkami jego następstw, tym zagrożenia w związku z daną ryzykowną sytuacją wydają się mniejsze.