Praca zdalna na stałe – najnowszy projekt nowelizacji KP

Planowana nowelizacja Kodeksu pracy (gdyż to głównie ta ustawa ma być zmieniona) praktycznie znosi w całości dotychczasowe zasady telepracy. Cały rozdział IIb KP – zgodnie z planowanym art. 1 pkt 1 nowelizacji ma zostać uchylony.

Według pojawiających się w mediach opinii, wynika to z faktu, iż telepraca w kształcie obowiązującym dziś nie przystaje do zmienionej sytuacji ekonomicznej i społecznej. Przepisy bowiem były – i są nadal – zbyt sztywne i rygorystyczne. W dodatku, umowa o telepracę jest w aktualnych warunkach wariantem umowy o pracę, który nie daje możliwości coraz szerzej stosowanego systemu (w miarę sanitarnych możliwości) pracy „rotacyjnej” lub „hybrydowej”, polegającej w gruncie rzeczy na wykonywaniu pracy częściowo „na odległość”, a częściowo stacjonarnie, w biurze, czy siedzibie pracodawcy. W efekcie zamiast nowelizować czy zmieniać zakres telepracy projektodawcy zdecydowali się na radykalne rozwiązanie – całkowite zastąpienie telepracy nową formułą pracy zdalnej.

Praca zdalna według nowych przepisów zostanie na nowo zdefiniowana. Planowane przepisy stanowią, że:

praca zdalna może być wykonywana całkowicie lub częściowo w miejscu zamieszkania pracownika lub w innym miejscu ustalonym przez pracownika i pracodawcę, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Jest to znacząca zmiana w podejściu do pracy zdalnej. Sankcjonuje ona w istocie aktualny stan wykonywania pracy zdalnej, gdzie w zdecydowanej większości wypadków praca ta wykonywana jest właśnie w domu pracownika.

Nowością jest wprowadzenie zasady dokonywania z pracownikiem uzgodnień co do:

• miejsca

• i zakresu

pracy zdalnej.

Już przepis definiujący pracę zdalną nakazuje obu stronom stosunku pracy dokonywać ustaleń. Oznacza to, że odchodzi się od systemu dziś obowiązującego, gdzie pracodawca może de facto narzucić zatrudnionemu pracę zdalną i jednostronnie zdecydować o jej miejscu wykonywania, zaś pracownik ma jedynie wykonać to polecenie.

Jednostronne polecenie pracy zdalnej w formie bezwzględnego polecenia służbowego zostanie więc ograniczone do zasadniczych dwóch przypadków:

1. w razie ogłoszenia stanu nadzwyczajnego (projektodawca nie precyzuje, o jaki stan chodzi, co jest mankamentem tej regulacji, chodzi tu zapewne o stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej), lub stanu zagrożenia epidemicznego albo epidemii (w czym widać echo aktualnej sytuacji pandemicznej),

2. gdy jest to niezbędne z powodu niemożności zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Praca zdalna na polecenie pracodawcy będzie wykonywana wyłącznie czasowo. Zarówno w związku z problemami z zachowaniem norm bhp w zakładzie pracy (gdzie wyraźnie nowelizacja wskazuje czasowość powierzenia pracy zdalnej, nie zakreślając jednak maksymalnego terminu), jak i w sytuacji ogłoszenia stanu nadzwyczajnego lub epidemii (zagrożenia epidemicznego). Przy czym, w tym drugim przypadku, praca zdalna będzie mogła być wykonywana przez okres maksymalnie 3 miesięcy od odwołania wspomnianych stanów.

Dalsze wykonywanie pracy zdalnej będzie należało już uzgodnić z pracownikiem.

Wspomniane uzgodnienia z pracownikiem dotyczą podejmowania pracy zdalnej w innych wypadkach niż stany nadzwyczajne albo problemy z bhp. Z projektowanych przepisów wynika, że uzgodnienie między stronami umowy o pracę dotyczące wykonywania pracy zdalnej przez pracownika może nastąpić:

1) przy zawieraniu umowy o pracę albo

2) w trakcie zatrudnienia.

Nowelizacja przewiduje też swoistą „legalizację” pracy zdalnej na gruncie zakładowym. Pracodawca zobowiązany będzie wydać przepisy określające zasady powierzania i wykonywania pracy zdalnej, uzgodnione uprzednio ze związkami zawodowymi. W razie braku uzgodnień wprowadza się termin 30-dniowy dla przeprowadzenia negocjacji. Po ich fiasku w tym terminie inicjatywę może przejąć pracodawca. Może on wydać własne zarządzenie odnośnie pracy zdalnej, uwzględniając oczywiście wnioski i postulaty związkowe.

Jeżeli u pracodawcy nie działają związki zawodowe, analogicznie jak w przypadku elastycznego czasu pracy, przestoju ekonomicznego czy regulaminu funduszu socjalnego, będzie trzeba uzgodnić przepisy z przedstawicielami załogi.

Ślady obecnych regulacji telepracy znalazły się w przepisach regulujących odstąpienie od pracy zdalnej. Nowe przepisy przewidują, że w terminie 3 miesięcy od dnia podjęcia pracy zdalnej, każda ze stron umowy o pracę, może wystąpić z wiążącym wnioskiem o zaprzestanie wykonywania pracy zdalnej i przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy. Strony ustalają termin, od którego nastąpi przywrócenie poprzednich warunków wykonywania pracy, nie dłuższy niż 30 dni od dnia otrzymania wniosku. Planowany przepis jest więc praktycznie „kalką” aktualnie obowiązującego art. 67[8] KP odnośnie odstąpienia od telepracy.

Analogicznie, jak w przypadku telepracy, również przy pracy zdalnej nowe przepisy przewidywać będą zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi, który nie zgodzi się na przejście na pracę zdalną. Dotyczyć to będzie oczywiście odmowy zgody na pracę zdalną w „standardowej” sytuacji pracodawcy. W przypadkach nadzwyczajnych, gdzie dozwolone będzie polecenie pracodawcy przejścia na pracę zdalną, pracownik obowiązany będzie przejść na ten system i brak jego zgody nie będzie miał znaczenia prawnego.

Tak jak obecnie pracodawca zobowiązany będzie dostarczyć pracownikowi narzędzia i materiały do pracy zdalnej oraz zorganizować odbiór efektów pracy. Jest to ważne w kontekście możliwości wykonywania – na zasadzie pracy zdalnej – zadań produkcyjnych. Nowe przepisy utrzymają bowiem taką możliwość – wykonywania prac produkcyjnych.

Nowością będzie uregulowanie kwestii finansowania kosztów pracy zdalnej. Co do zasady pracodawca zobowiązany będzie pokryć wydatki, zwłaszcza związane (jak to określają projektowane przepisy):

• z instalacją, serwisem, eksploatacją i konserwacją narzędzi pracy niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej,

• ze zużyciem energii elektrycznej,

• z dostępu do łączy telekomunikacyjnych”.

Pracodawca będzie musiał też zapewnić pracownikowi wykonującemu pracę zdalną pomoc techniczną i szkolenia w zakresie obsługi narzędzi pracy niezbędnych do wykonywania pracy zdalnej. Jeżeli zaś pracownik będzie używał własnego sprzętu, pracodawca będzie wypłacał ekwiwalent za używany sprzęt i materiały albo płacił, ustalony z pracownikiem, comiesięcznego ryczałtu z tego tytułu.

Poważnym problemem dla pracodawców polecających prace zdalne jest kwestia zachowywania przez pracowników zdalnych zasad bhp i wykonywania pracy w sposób prawidłowy. Tu projektodawcy w dość prosty sposób zdecydowali się rozwiązać ten problem. Przyjęli, analogicznie jak dziś przy telepracy, prawo pracodawcy do wykonywania kontroli pracy zdalnej w miejscu jej wykonywania.

Przepisy przewidują oczywiście obowiązek kontroli tylko w godzinach pracy i z zachowaniem prawa do prywatności. Rozwiązanie takie może jednak budzić kontrowersje, z uwagi na znaczącą ingerencję pracodawcy w prywatne życie pracownika i jego rodziny. Kwestią problematyczną jest – jak się wydaje – czy takie przepisy utrzymają się w tym kształcie w toku prac legislacyjnych.

Skrótowo przedstawione plany nowelizacji Kodeksu pracy i wprowadzenia pracy zdalnej na stałe zasługują na aprobatę. Niestety, z projektowanych przepisów wynika zamiar wprowadzenia regulacji na zasadzie prostego „wymieszania” nowych elementów pracy zdalnej, wprowadzonych na początku pandemii specustawą COVID-19 z marca ub. r., z pewnymi „pozostałościami” telepracy. Takie rozwiązanie, w niektórych przypadkach (np. kwestii kontroli pracodawcy, czy dość niejasno uregulowanej kwestii finansowania kosztów pracy zdalnej) może spowodować poważne problemy interpretacyjne.

Projekt jest jednak dopiero w najwcześniejszej fazie uzgodnień międzyresortowych. W aktualnej sytuacji epidemicznej należy przypuszczać, że prace nad nim potrwają jeszcze długo Tym bardziej, że planowany termin wejścia w życie przepisów ustalono na 3 miesiące po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego wywołanego aktualną pandemią COVID-19. Pozostaje więc mieć nadzieję, że nowelizacja zostanie należycie dopracowana w toku prac parlamentarnych.